МАЛ-XУC ТУДАРҒА КӰСТЕНЧЕ
13.07.2016
Хабарлар
Пістің хазнада 1990 чылларда, алызығлар пасталыбысханда, аал хонии саңай тастал парған. Совхозтар чох иділгеннер, андағы чон тоғыс чох одырыбысхан. Че чонға хайди-да чуртирға кирек. Ас-тамахты, пасха даа товарларны хырығ озаринаң тарт сыхханнар. Аал хонии, тізең, саңай изел парған. Соонаң на аалларда кресен-фермер хоныхтары, агрофирмалар тӧстел сыхханнар. Андағ пастағҷылар санында Иннокентий Фёдорович Куюков полған. Амды ол Таштып аймаандағы Улуғ Сии аал чӧбі муниципальнай пӱдістің пазы полча. Аннаң аалдағы чуртастаңар чоох апарғабыс.
- Хакасияда «Кічіг паза ыраххы аалларны хайраллиры паза тилідері» программа алылғанда, андар Сипчул паза Инісчул, кічіг ааллар полып, кір парғаннар, - чоох-тапча Иннокентий Фёдорович. - Хакасия пазының чахиинҷа ол ааллар ӱчӱн нандырығлығ полча республиканың спорт министерствозы. Аның тоғынҷылары аалда пос тусты иртірҷең культура кінін тыхтап пиргеннер, андар наа кӧг аппаратуразын ағылғаннар, олғаннарға ойнаҷаң площадка пӱдір пиргеннер. Пу паза пасха даа кӧп тоғыстар иділген ӱчӱн, алғызым читірерге сағынчам Хакасияның спорт министерствозына, ідӧк алынҷа алғыс спорт министрінің пастағы орынҷызы полған Артём Асочаковха паза министерствода тоғынған Евгений Костяковха.
Чоохтирға кирек, Сипчулда мының алнында пасталығ школа даа полҷаң, амды анда он на сӧбіре чуртапча. Фермерлер дее анда, хоныхтар азып, тоғын сыххан полғаннар, че, налогтар тӧлирге сыдаспин, олар тоғыстарын тохтат салғаннар. Чон ам ибде мал-хус тудып чуртапча, анзы прай даа аалларда андағ.
Инісчулда Абазадаң килген кізілер чурт салынчалар. Амды олар анда тӧрт тура пӱдірчелер, чирні садызып алғаннар. Ибіре уғаа истіг чирлер нооза. Андар килчеткеннерге хоза 12 участок пӧлілген. Анда ам чуртас кӧдірілеріне ізеніс пар.
Піди кӧрзе, Улуғ Сии аал чӧбіне кірчеткен аалларда чуртасты тилідер оңдайлар кӧп. Улуғ Сииде Илбек Ада чаа араласчыларына мемориал азылған. Суғ пирҷең башня тоғынча, пӱӱл суғ алчатхан орынны тирең хазарына Хакасияның экономика министерствозы 250 муң салковай позытхан. Суғдаңар чоохтаза, мының алнында Таштып аймаанда кӧп кізі хомай суға хоптанҷаң, мында даа пастап таттап парған суғ сыхчаң, амды арығ суғ сыхча.
Аалда Таштыптағы идінҷектернің пилорамазы тоғынча, анда орындағы чуртағҷыларға тоғыс табылча. Чайғы, кӱскӱзін аал чуртағҷылары тайға ӧзімнерінең айғасчалар, халба, чистек, миске тееріп, аны садып, парыстанчалар. Хузух тузы читсе, аннаң айғасчалар. Чон ам кӧп мал-хус тударға харасча. Кічіг паза ыраххы ааллар чуртағҷыларына, олар саалчатхан інек паза ине хойлар тутчатсалар, аның ӱчӱн программа хоостыра ахча тӧлелче нооза.
Иннокентий Фёдорович, амғы ӱлгӱ системазынаңар, аның пӱдізінеңер, тоғызынаңар чоохтаза, аалларға ахча чидіспинчеткеніне ле хомзынча. Аалда тӧреен, ӧскен кізі андағы чуртасты ӧтіре пілче. Ол Таштып аймаандағы Чыланнығ аалда тӧреен, андох ӧскен. Школа соонаң ол Сустағы аал хонии техникумын «агрономия» специальностьча тоозыбысхан. Іди ол чуртазын аал хониинаң пик палғалыстыр салған, ӱгренген специальнозынҷа тоғын чӧрген.
1999 чылда ол Улуғ Сииде чурт салынған, хада хонғаны Светлана Степановна андағы школада ӱгретчі полча. Иннокентий Фёдорович орындағы аал чӧбінде чир ис-пайынҷа специалист полған, соонаң чахсы пілістіг кізіні аал чӧбінің пазы позының орынҷызына турғыс салған. Тыс пілбес кізі полған на чуртағҷаа сығысчатхан сурығларҷа полыс пирерге харасча, аны пӧк салза, пасха сурығ сығыс килче. Аалда итчең ниме хаҷан даа толдыра.
Мындағ кӱстенҷік, прайзына полыс пирерге тимде кізіні 2007 чылда ирткен табығларда Улуғ Сии аал чӧбі муниципальнай пӱдістің пазына чон тапхан. Амды ол тоғызынҷы чылы устағ тоғызында істен парир.
Пу аал чӧбіне пис аал кірче: Кічіг Сии, Улуғ Сии, Чоғархы Сии, Сипчул паза Инісчул. Аалларда прай 1047 кізі саналча, Улуғ Сииде ле 470 кізі чуртапча.
- Улуғ Сииде піс чылғылар паза маллар хадарар кізіні прай чонның чыылиинда таапчабыс, - тіпче Иннокентий Фёдорович.-Чылғыларның пip ӧӧрін паза малларның ікі ӧӧрін хадарарға кирек. Табылған хадарчы позы полған на мал ээзінең чӧптезіг тимнепче, анаң ідӧк позы хадарығ ӱчӱн ахча чыып чӧрче. Кічіг Сииде малны теестезіп хадарчалар. Тайға аразындағы аалларда малны хадарарға кирек чоғыл, маллар пос алынҷа оттап чӧрчелер. Ідӧк прай чонның чыылығларында чуртаста сығысчатхан кӧп сурығлар ӱзӱрілче.
Аал чӧбіне кірчеткен аалларда ам Илбек Ада чаа араласчылары халбаан. Алты тыл істенҷізі саналча. Че аал чӧбінде халых пірігістері ӧткін тоғынчалар. Іди ветераннар чӧбінең устапча 29 чыл школа директоры полған Галина Романовна Канзычакова, ідӧк чапчаң тоғыс апарча ипчілер чӧбі. Аннаң устапча Раиса Викторовна Сазанакова. Ол, аймахтағы имнег туразында медсестра полчатса даа, аалда халых тоғызынаң айғазарға маңнанча. Пу халых пірігістері, чонны сағыссыратчатхан сурығларны турғызып, оларны пӧгеріне чахсы хабасчалар.
Аал чӧбі пазының кабинедіндегі шкафтың тасхахтарында аймах кубоктар толдыра турчалар, грамоталар, дипломнар чатчалар. Хайди чоохтапча Иннокентий Фёдорович, аал чӧбі республикада, аймахта иртірілчеткен прай марығларда араласча. Іди 2013 чылда аал чӧптері муниципальнай пӱдістер аразында иртірілген марығда Улуғ Сии аал чӧбі ікінҷі орынға турысхан, аны хоостыра аал чӧбіне 300 муң салковай пирілген. Хоза, иң чахсы проект тимнелген ӱчӱн, 115 муң салковай утхабыс. Ол ахчаа спорт тиріглері, бильярд алылған, стадион пӱдірілген, чӱгӱрҷең чоллар иділген. Аалда чыл сай спартакиадалар иртірілче, чон хазых оңдайлығ чуртас апарарға кӧнікче.
- Аал чӧбінде бухгалтер паза ӱс специалист тоғынча: чир сурығларынҷа, юрист паза ГО паза ЧС специализі, - чооғын узаратча аал чӧбінің пазы. - Че прай ла нимее ахча чидіспинче. Полномочиелер толдыра пирілче, че оларны толдырарға ахча чоғыл. Мының алнында спонсорлар даа ахчанаң хабас пирҷең ползалар (магазиннер, пилорама), амды олар даа постарының товарларынаң на полызарға харасчалар. Че, ниме дее полза, піс республика иртірчеткен прай мероприятиелерде араласчабыс. Алнындағы чуртас хайди даа чахсыланарына ізенерге кирек.
Сыннаң, мында аал чӧбі пазынаң чаразарға ла халча. Мындағ пай чирде чуртап, чонға хызығарға чарабас. Амғы сидік туста ахча прайзына чидіспинче, че таңдағы чахсы чуртасха киртіністі чон чідірбезін. Андағ сағыснаң прайзы даа чарасча полар.
Автор :
Николай СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы