АРАН ЧУЛА АЛЫП АТТАР АЗЫР ХАНАТТЫҒ ХУСТАР ОСХАС
30.08.2016
Хабарлар
Ағбанда пу танығлығ кӱннерге чарыдылған улуғ спорт пайрамы иртірілген, субботада ипподромда чон толдыра чыылыс парған.
Хакасияның пазы Виктор Зиминнің чахиинаң ӱлӱкӱнні асхан паза чоох тутхан Хакасия пазы орынҷызының тоғызын толдырчатхан Иван Вагнер.
Иван Эрвинович республиканың чуртағҷыларын, марығда аралазарға килген аалҷыларны мындағ танығлығ кӱннернең чылығ алғыстаан, ат чарызында чиңіс тударға алғаан. Анаң Хакасияда аттар ӧскірчеткеннернің піреелеріне, марығда аралазып, чиңіс тутчатхан аттарның ээлеріне Хакасия правительствозының, республиканың аал хонии паза ас-тамах министерствозының сыйыхтарын читірген, Махтаға сыхханнар санында Орджоникидзе аймаанаң Василий Канзычаков, Алтай аймаанаң Василий Котожеков паза даа пасхалары адалғаннар.
Ол туста кӧрігҷілер алнында турғызылған улуғ экранда Хакасияда ипподром хайди тӧстелгеннеңер, марығлар хайди иртчеңнеңер кӧзідіг парчатхан. Пастағызын ипподром Таштып чирінде 1926 чылда тӧстелгені таныхталча. Чир-суғҷыларыбыс пастағы ат чарызын хайди иртір турғанын кӧрерге чапсых: аран чула алып аттар, хатығ туйғахтарынаң тігірт салып, чӱгӱр сыхсалар, хара тобырах кӱн сустарын чабысчатханға тӧӧй. Аттарға мӱн салғаннарның харахтары паза тістері ле хазарысчалар - тозын аразында ӧктем асхырлар даа чахсы кӧрінминчелер. Ирткен чылларда Корсар асхыр прайзын асчаң полтыр.
Кирек саңай алыс парыбыстыр 1966 чылда - Хакасияда чӱгӱрҷең орлов породалығ аттарны ӧскірҷең завод тоғын сыхханы таныхталча тархынға чарыдылған кӧзідігде. Ол тустаң сығара ат чарызында ӧӧнінде ол породаның асхырлары чиңіс тудып пастабыстырлар. Аннаңар ат чарызына хынчатхан улус ол ла породаны ӧскіріп пастабыстыр. Андағ аттарның ээлері ідӧк сыйыхха турысханнар.
Хакасиядағы ипподромның 90 чылын, «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның 10 чылын таныхтирға, марығда аралазарға 6 команда чыылысханы чарлалған. Пу марығны 10 чыл мының алнында Хакасияның пазы Виктор Зимин асхан. Амды пу марығда араласчатхан аттарның кӧзідімнері Россияның Европа чардығындағыларның чидіглерінең хаҷанох ас парыбысханы таныхталғаны ӧрініс ағылған.
Пу марығда чиңіс тударына прайзы парчан устарын салған - ат чарызы Ағбанда хайди иртчеткені прай Россияа, Европаның хай пірее хазналарына кӧзіділчеткені чарлалған. Аннаңар, пайрамнығ ӱлӱкӱн азылчатханда, чалаң оол-хыстар пістің чонның пурунғы чаа-ҷыларының кип-азахтарын кисклеп салтырҷыхтар.
Хакасиядагы ипподромга - 90 чыл, «Сибирыіің улуг хурчаа» маръиа -10 чыл. Кӧрерге уғаа даа махалығ полған, кӧп кізінің кӧңні-чӱрее тибіреен осхас. Улуғ частығ хакас иней, сым одыр полбин, пурунғы кип-азахтығ чалаңнар иртчеткенде, одырчатхан орнынаң тур килтір. Хайдағ ла сағыстар тӧріділер ни ол туста аның пазында? Арса, хал хылыхтығ полып, саарбах тузында седок таа полған? Ат чарызын кӧрерге улуғ частығ инейлер тилем чӧрбинчелер нооза.
Кибір хоостыра «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның халғанҷы чардығы Ағбанда иртчең полған. Амды, орындағы ипподромға 90 чыл толчатханын таныхтап, пӱӱл марығның тӧртінҷі чардығын мында иртірерге чарадығ алылған. Халғанҷы 6-ҷы чардығы пӱӱл сентябрь айда Новосибирскте иртердеңер искірілген.
Чазырбаспын, ат чарызына хыныс іҷе сӱдінең дее пирілген полза, пілігҷілернең тиңнезерге сидік пілдірген. Аннаңар олар постары аразында чӱгӱрҷең аттарға хап-орта паалағ пирчеткеннері чапсыстығ даа полған. Уғаа сіліг кӧрімніг асхыр алныбысча ханаттығ хус чіли ирте халғанда, иреннернің хайзы-да пу аттың ээзін чыртчаң на кізі чоғыл тіп перінчеткен. Анзын чахсы оңар полбин, кӧнізінең сурыбысхам.
- Алын азахтарынзар кӧрдек. Чӱгӱрчетсе, алын туйғахтарын чирге хази пасча, тобырах кӧдірче. Анзы ағаа табырах чӱгӱрерге харығ полча... Че хыныға даа сахлат сабызаң? - кӧӧктірче ол мині.
Сахлат сапханы алай салғаны - ахчаа марығласханы. Мин ынабин салғам. Пілчем, ол тиктең не іди чоохтанминча. Че алныбыста одырчатхан оол, асхырзар сыныхти кӧрібізіп, сахлатха ынабысхан. Хол тудысханнар. Амды прайзыбысха хынығ пілдірібісті. Сынап таа, ол сіліг кӧрімніг асхыр ӱзінҷі орыннаң пӧзік кӧдіріл полбаан. Сахлат - ол сахлат, утыр салғазың, сӧзіңе турыс. Мында пір дее талазығ чоғыл.
Ат чарызын кӧрерге хаҷан даа хынығ. Уламох танығлығ кӱннерге чарыдылған марығ тиксі хазнабысха телевидение пастыра кӧнізінең кӧзіділчетсе («Матч-ТВ» паза «Конный мир» канал тіп искіргеннер), прайзы даа чиңіс тударға харасчатпас па. Чӱгӱрҷең аттар тутчатхан Иван Миндибеков прайзының хайиинда полған - хызыл торғы хакас кӧгенектіг, тастына узун идектіг сигедек кис салтыр, оңнығ ла махалығ кӧрінминче. Ағаа хоза, аның аттары марыға маңат тимде полтырлар. Мында пастағы орын алған аттың ээзіне паза седокка алай поза пағ тутчатхан кізее сыйых пиріл турған.
Мындағ улуғ марығ тузында сағыбаан ӧріністер пол парадырлар. Анзынаң хынығ нооза ат чарызы. Кӧзідімге алза, ікі тегілектіг хаңааҷахха кӧлген аттар 2400 метрге чӱгӱргеннер. Мында Хызылчар крайынаң ағылған Приап асхыр утарға кирек тееннер. Мының алнындағы марығларда сыбыра чиңіс тутчаң осхас. Ікінҷі орынны ідӧк Хызылчар командазынаң Дубрава атха пирчеткеннер. Пасхаларына ӱзінҷі орын ӱчӱн не марығлазарға халча. Че мында Иван Миндибековтың Натан солалығ асхыры прайзын ас парыбысханына кӧрігҷілер тың чапсааннар. Иван Иванович кӱлімзіреп ле чӧрче. Чиңіске ідӧк поза пағ тутхан Денис Присекарь ӧрінген.
Чалаңнарның, ікі тегілектіг хаңааҷахтарға паза тӧрт тегілектіг хаңааларға кӧлген аттарның чарызын нинҷе дее кӧрерге чарир. Уламох пістің чир-суғҷыларыбыстың аттары прайзын асчатса, оңнығ ӧріністіг нимес. Пасхаларына кӧӧгіп, ӱнің харылғанҷа хысхыр салчазың. Сынап таа чи, хайди сым одырып аларзың, хаҷан Виктор Калининнің алай Иван Миндибековтың - пістіңнернің аттары чи - Омск алай Кемеров облазынаң килген асхырларнаң харыхтаң харыхха тиңни ойлапчатса. Сизінмин дее халчазың, азах узына тура хончазың, пар-чох кӱснең хысхырчатхан полчазың.
Танығлығ кӱннерге чарыдылған ат чарызы, 13.00 часта пасталып, 18.00 часта тоозылған. Тус хайди ирткенін дее сизінмин халғабыс. Анаң «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның тӧртінҷі чардығы хайди ирткенінің салтары чарлалған. Ибде сала даа ікінҷілес чох марығ ээлері чиңіс тутханы искірілген. Хакасияның командазы 46 сан чыып алтыр. Хызылчар крайы ікінҷі орында, аның 43 сан. Алтай крайы, 20 сан холға киріп, ӱзінҷі орында пол парған.
Іди таныхталды Хакасиядағы ипподромның 90 чылы паза «Сибирьнің улуғ хурчааның» 10 чылы. Че «Сибирьнің улуғ хурчааның» марығлары ам даа узарадыларлар. Аның салтарлары сентябрь айда ла ілезіне сығарлар. Пістіңнер ибде иртірілген марығда чиңіс тутханы ӧріністіг. Че алнында ам даа ікі марығ. Пӱӱнгі кӱнге орта пістіңнер, Хызылчар командазынаң 3 санға соона халып, «Сибирьнің улуғ хурчааның» тӧртінҷі чардығының соонда ікінҷі орында парчалар. 6 команданың аразында хомай нимес кӧзідім.
Хакасияда, тізең, чӱгӱрҷең аттар тутчатхан паза оларны ӧнетін ӧскірчеткен фермерлер саны чылдаң чылға кӧптелчеткені ӧріндірче. Мыннаң мындар ат чарызы уламох хынығ, уламох хазыр ирт турарына ізеніс пар. Анзын пӱӱлгі Тун пайрам маңат кӧзіткен. Аран чула алып аттар азыр ханаттығ хустар чіли учухчатханын кӧрерге хаҷан даа махалығ поладыр.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы