ЧУРТАСТЫҢ ХАЗЫР САЛҒАХТАРЫН ТОБЫРҒАН
14.09.2016
Хабарлар
Николай Алексеевич Доможаков - аал хониинда кӧп чыл істенген кізі. Ол ідӧк, Аршаннар аал чӧбінің депутадына нинҷе-де хати табылып, халых тоғыстарынаң ӧткін араласхан. Ирткен тусты сағысха киріп, Николай Алексеевич чуртас чолынаңар чоохтаан:
- Мин тӧреем 1931 чылда 12 октябрьда Сӱӱрестер аалында. Ол туста Сӱӱрестер улуғ аал полған, анда хакастар ла чуртааннар. Пабамның хакас ады - Птик, орыс ады - Алексей. Ол «Чахсы хоных» колхоз кнезінің орынҷызы полған. Пабамны, колхоз ис-пайын ӱреткен тіп, 1937 чылда, пыролап, чарғаа тартханнар. Анаң ол Магадан облазынзар ыстырған. Пабам арестке алылғанда, іҷем ноға-да, прай нимені тасти, Улуғ Салда аалзар кӧзібіскен. Анда піс анда-мында чуртап чӧргебіс.
Хаҷан пабамны 1939 чылда позыдыбысханнарында, ол, ибзер айланып, пісті хатап Сӱӱрестер аалынзар кӧзірген. Че, турче полғанда, чаа пасталыбысхан. Пабам чааға хабылған. Ол, фронтсар парар алнында, сӧбірезін пазох Улуғ Салдазар кӧзір салған, іҷемнің туған-чағыннарынаң хости полар ӱчӱн, неке. Іҷем, Александра Ивановна, Таракановтар родынаң полған.
1942 чылда пабам сағбазы чох чіт парған. Мин школазар Сӱӱрестерде ӱгренерге чӧр сыххам. Хаҷан пабам Хызыл Армияа хабылғандох, мин колхоз малын хадар пастаам. Пастағы туста мал хадарчатханнарның полысчызы полғам, 11 частығдаң, тізең, улуғлар чіли тоғын сыххам, малны хараа-кӱнӧрте хадарҷаңмын.
Анаң 1947 чылда прицепщик полыбысхам. Полған андағ профессия: трактор сӧӧртепчеткен салдада одырып, прицепщик чирні хай син тирең тартарын турғызып тоғынча. Пірсінде, салда чолында узуп салыбызып, трактор алтына кір парғам.
Іди, киненге кіріп, холымны паза азаамны сындырып, прай «уғзатырт» салғам. Іҷем мині хаңаалығ областьтың имнег туразынзар апарған, 50 километр чолны тобырып.
Имнег туразында уғаа чахсы хирург Алексей Фёдорович Генгеррейдер тоғынған, Ол, хай син кӱзі читкенҷе, мині имнеен. Анаң іҷем мині хаңаалығох ибзер апарыбысхан. Аалда чон имҷізі Кыка Сартыкова (Сарлина) имнеп сыххан. Ол мині ӱс ай, кӧріп, имнеен, анаң чарым чыл пазынаң тайахтарға турып алғам.
Кӱскӱде, а андада мағаа 17 час полған, мині 4 классха одыртханнар. Олғаннар мині илектееннер, ачырғандырғаннар, аннаңар школадаң парыбысхам. Че ӱгретчі Мария Федотовна Доможакова ӱгренізімні тастабасха чӧптеп алған. Олғаннарға мині паза илектебезіннер тіп чоохтаан.
Часхыда, 4 класс тоозып, сыныхтағлар иртібіскем. Анаң кӱскӱде пазох школаа парарға кирек полғам, че мині Арбыттағы тайғазар тоғынарға ысханнар. Анда, узырылған ағасты салааларынаң арығлап, тӧгелерні соорлығ тартчаңмын. Тағлардағы чікім, иніс чирлерде атха азах узында турарға сидік полҷаң. Тайғада барактарда чуртаабыс. Соонаң андар ызыға ыстырған литовец, эстонец ооллар килгеннер, прайзы поғда паза кӱстіг полған. Олар перина матрастарда узуҷаңнар, анзын хада ағылғаннар, неке.
Мині 1950 чылда колхозтаң сығара трактористке ӱгренерге ысханнар (андада Ағбан пилтірі посёлоксар). Ӱгреніп алғанымда, Новомихайловкадағы МТС-cap (моторно-тракторнай станция адалҷаң) тоғынарға ысханнар, ол Очыр аалда орныхчаң. Очыр аалдаң мин колёснай тракторлығ тӧреен аалымзар -Улуғ Салдазар - килгем.
Колхозтарны піріктірібіскен соонаң, совхозтың пастағы кнезі Тимофей Николаевич Балтыжаков полған, соонаң Константин Иванович Абдин тоғынған. Мин совхозта 1969 чылға читіре тракторист полғам. Анаң ферма устағҷызы полып істенгем, 1971 - 1980 чылларда -совхоз директорының хозяйство сурығларынҷа орынҷызы. Совхозта 1980 чылда устаҷаң наа оңдай кирілгенде, мин хой ӧскірерінҷе цехтың устағҷызы полыбысхам. Соонаң, тізең, пазох ферма устағҷызына турғызылғам, улуғ зоотехник полғам.
Реорганизация тузында, совхоз акционернай пірігіске айландырылғанда, мин ипчімнең чирге ӱлӱс хоостыра пай алып алғабыс. Ӱс пай полған - ол аал хонииндағы 45 гектар чир. Ол чирні піс акционернай пірігіске садыбысхабыс.
Ипчім Алевтина Семёновнанаң (Тутатчиковтар родының хызы) пис пала ӧскір салғабыс. Палаларыбыстың прайзының ӱгредии пар, ам кем-де школада істенче, хайзы-да банкта тоғынча. Піс оларға алты пархабысты паза ӱс кӧргенегібісті ӧскірерге полысчабыс.
Мин совхозта істенген тустарда иң не кӱстіг паза чахсы устағҷы Михаил Карпович Сунчугашев полған. Ол совхознаң устапчатханда, чурт пӱдірии алғым апарылған. Прай специалисттерге благоустроеннай чурт пирілҷең, аалдағы тураларзар чылығ, суғ кирілген паза канализация пар полған.
Позым аал чӧбі депутадына пip ле хати табылбаам. Аал чӧбі кнезі полған кізілердең удаа сағысха кирчем Андрей Кузьмич Подкопаевті. Ол чахсы кізі полған, прай нимені иптіг оңдайлап одырҷаң. Таныхтирға кирек, ол тустарда аал чӧбінде социальнай чуртасха улуғ хайығ салылҷаң. Депутаттар табығ участоктарында аалларны иптир тоғыс ӱчӱн нандырҷаңнар паза халых чонның чуртазы амыр полардаңар сағыссыраҷаңнар. Чабаннарның турлағларында алай інек сағҷаңнарның чайлағларында, алай механизаторларның чазыдағы бригадаларында істеніс дисциплиназы паза тоғыс хайди парчатханы сыныхталчатса, удаа андағ тоғазығларда араласчаңнар.
Ирткен туссар хайбағынзам, хаҷан даа чылығ сӧстернең сағысха кирчем хада тоғынған нанҷыларымны, олар - Александр Шефер, Владимир Чураков, Борис Кулагашев, Герасим, Сергей, Пётр Танбаевтер паза аннаң даа пасхазы. Колхозты совхозха айландырчатхан тусты хомзынып ала сағысха кирчем. Андада, 1968 чылда, піс пілбеебіс - колхозта істеніп, аның ис-пайына кӱс хосхабыс, че аның ӱчӱн піске компенсация тӧлелбеен. Піс аннаңар даа пілбеебіс, позыбысха пір дее ниме хыспаабыс. Че чуртаста полар ниме пол парған. Ирт парған нимені чуртаста паза айландыр полбассың.
Автор :
Пазып алған Георгий ШАПОШНИКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы