ПӰРӰТ ЧОННЫҢ ЧІТЧЕТКЕН ХАЙЫН АЙЛАНДЫРЧАТХАН ӦМЕ
22.03.2017
Хабарлар
Пу наада С.П.Кадышевтің адынаң культура кініңде чапсых концерт ирткен. Ағбандағы кӧрігҷілерні чайаачызынаң «Шоно» этно-рок ӧмезі ӧріндірген. Аның араласчылары пӱрӱт чонның сарыннарын толдырчалар.
Чайаачы ӧме 2014 чылда Иркутскта тӧстелген, аннаң таланттығ хайҷы паза музыкант Александр Архинчеев устапча. 28 частығ оол пӱрӱт чонның аймах кӧг тиріглерінең ойнапча, тиктең нимес аны чир-суғҷылары «оркестр» кізі адапчалар. Ідӧк «Шоно» этно-рок ӧмезінде Евгений Шеметов (гитара паза бэк-вокал), Владимир Сидоров (бас-гитара паза хомус, хакастар аны тимір хомыс адапчалар) паза Сергей Галаджев (барабаннар) ойнапчалар.
Концертте музыканттар пӱрӱт чонның ырларын толдырғаннар. «Шоно» («Пӱӱр»), «Ангуушад» («Аңҷылар»), «Ёхор», «Байгал-далай» («Байкал кӧл») паза аннаң даа пасха сарыннар кӧрігҷілерні аптааннар. Ойын тузында прай ырларны, хайлап, сарнаан Александр Архинчеев. Чоохтирға кирек, амғы туста пӱрӱттер алғым хайлабинчалар. Пу искусствоны олар сала ла чідір салбааннар, амды аны хатап чонның культуразына айландырчалар. Аннаңар уламох чапсых полған Александр Архинчеевті истерге. Ол ӱс аймахти хайлапчаттыр: эсхэрээ, хоомэй паза хархираа. Морин-хуурнаң чи хайди ол ойнапча!
Ойын тоозылғанда, мин «Шоно» этно-рок ӧмезінің хоос устағҷызы Александр Архинчеевнең чоохтазып алғам.
- Александр, позыңардаңар хысхаҷахти чоохтап пиріңер.
- Мин Иркутск облазындағы Бильчир аалда тӧреем. Іҷем ӱгретчі полып істенче, пабам - электрик. 9 класста ӱгренчеткенде, чапсых кассета холыма кірген. Анда моол ырҷызы хайлапчатхан. Аны истіп, ідӧк хайлирға кӱстенгем. Школа соонда П.И.Чайковскийнің адынаң Улан-Удэдегі музыка колледжінзер морин-хуур клазынзар ӱгренерге кірібіскем. Пос туста пӱрӱт хайҷы Саян Жамбалов апарған курстарға чӧрҷеңмін. Ол мині хайлирға ӱгреткен. Музыка колледжін тоозыбысханда, республика филармониязындағы «Урагшаа» фольклор ӧмезінде ойнаам, анаң пӱрӱт чон тиріглерінің оркестрінде музыкант полғам.
- Ноға Сірер этно-рок ӧмезін тӧстирге чаратхазар?
- Мин кӧп чыллар пӱрӱт чонның кибірліг музыказын толдырғам. Аны хынып искеннер чир-суғҷыларым даа, Россияның пасха регионнарының паза Европаның чуртағҷылары даа. Че олох туста минің хайиимны саблығ «Ят-ха» тува этно-рок ӧмезінің чайаачызы тартхан. 2013 чылда Зорик Батоцыренов арғызымнаң хада Франциязар гастрольларнаң чӧргенде, рок паза чон кӧглерін, піріктіріп, ойнап кӧргебіс. Кирек киліс сыхханда, «Шоно» ӧме тӧстирге чаратхам.
- Бурятияда алай Иркутск облазында «Шоно» осхас ӧме паза пар ба?
- Чох, андағ пістің не ӧме полча.
- Александр, Сірернің кӧрізіңернең, пӱрӱт хайы хайдағ чонның хайына тӧӧй?
- Піске иң чағын мооллар полчалар. Че, мин санапчам, пӱрӱттернің, хакастарның, алтайларның, туваларның культуралары тӧӧй. Піс прайзыбыс Сибирьде чуртапчабыс, аннаңар хайыбыс таа тӧӧй арах.
- Сизінгенде, «Шоно» ӧменің репертуары чон сарыннарынаң пӱтче. Наа ырларны хайдаң алчазар?
- Пістің ӧме ідӧк амғы авторлар пасхан сарыннарны толдырча, че сірер орта таныхтапчазар, репертуарда чон ырлары кӧп. Аны пайыдарға пӧгініп, мин тойларҷа чӧрчем. Анда ууҷалар чон сарыннарын удаа толдырчалар. Оларны пазып алып, анаң позым сарнапчам.
- Александр, Сірер этно-рокты ойнапчазар, че ідӧк улигерлерні (алыптығ нымахтарны) толдырчазар. Кізілер ӧӧнінде хайдағ музыканы истерге хынчалар: кибірліг алай рок-музыканаң піріктірілген кӧглерні ?
- Пу сурыға нандырарға сидік. Чииттер ӧӧнінде «Шоно» этно-рок ӧмезінің чайаачызына хынадырлар, кемге-де улигерлер истерге кирек. Санапчам, хайдағ даа оңдайнаң сарназам, мин чир-суғҷыларымны иң пурун чон чайаачызынаң таныстырчам. Хомзынысха, халғанҷы туста пӱрӱттер пос тілінең чоохтаспинчалар, кибірлерні чахсы пілбинчелер.
- Сарыннар толдырчатса, пӱрӱт чонның, хайдағ тиріглерінең ойнапчазар?
- Иң пурун морин-хуурны адирға кирек. Ол пӱрӱттернің ызых кӧг тирии полча, мының алнында пістің чонның прай пайрамнары морин-хуур ойынынаң пасталҷаңнар. Пу кӧг тирии хайди даа ат пазынаң чазалча. Чоохтирға кирек, морин-хууны піс Моол чирінең алчабыс. Сағам пӱрӱт устары оларны идерге кӱстенчелер, че моолларға олар турбастар. Ідӧк хомуснаң, сух-хуурнаң, лимбэнең ойнапчам.
- Сірерге пістің республикада мының алнында поларға киліскен ме?
- Хакасиязар мин амды тӧртінҷі хати килдім. Пастағызын мағаа «Урагшаа» фольклор ӧмезінде ойнапчатханда поларға киліскен. Пісті «От ыры» фестиваль тузында сарыннар толдырарға хығырғаннар. Пылтыр чайғызын «Шоно» ӧме «Мир Сибири» фестивальда араласхан. Хакасияда пістің нанҷылар кӧп, кӧзідімге, «Иренек хан» паза «ХаРа» ӧмелердегілер.
- Александр, позыңарның алнында хайдағ пӧгіннер турғысчазар?
- Амды пістің гастрольлар парчалар. Ағбанзар піс Новосибирсктең килгебіс, анаң ойыннарны Хызылчарда кӧзідербіс, ідӧк Иркутскта концерт полар. Пӱӱл чайғызын наа альбом пазарға кирек. «Шоно» - чиит ӧме. Піс пір ле чыынды тимнебізерге маңнанғабыс, андар кірчеткен сарыннарны пӱӱл Ағбандағы кӧрігҷілерге толдырғабыс. Ол 2016 чылда январьда чарыхха сыххан. Ағаа хоза, минің тӧреен чирімде музыка школазында палаларны ырлирға паза морин-хуурнаң ойнирға ӱгретчем. Ізенчем, хаҷан полза ӱгренҷілерім мині устарынаң азарлар.
Автор :
Чоохтасхан Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде