МАҒАА ААРЛЫҒ КІЗІЛЕРНІҢ ЧУРТАЗЫ
28.04.2017
Хабарлар
Ирткен тустар, полған нимелер, пістің улуғларыбыстың чуртазы амды піске нымзах тӧзек полча. Сидік ӱлӱс тӱскен оларға. Илбек Ада чаа тузында полған на кізінің чуртазы изелген. Аннаңар аға-ууҷабыстың сидік чуртазынаңар піске пілерге паза ундутпасха кирек. Оларның опыды, чир-суубысты хайраллир, арачылир ӱчӱн, піске піліс, киртініс, кӱс пирче.
1987 чылда «Ленин чолы» газетада тархын наукаларының кандидады, Илбек Ада чаа араласчызы, істеніс ветераны Кузьма Михайлович Патачаков Фёдор Николаевич Патачаковтаңар статья пасхан. Фёдор Николаевич - минің тайым. Олар Полит аалда тӧреен-ӧскен ікі харындас палалары полғаннар. ол чахсы пілген аның хысха чуртаан чолынаңар, хайди чонның амыр хонығы ӱчӱн позының чуртазын, айабин, пир салғаннаңар. Кузьма Михайлович чаа кинегі полған.
Минің аға-ууҷамның 12 пала тӧріптір, читі пала хазых ӧскіріп алтырлар. Тун палалары 1922 чылда тӧреен, чалғыс ла оол полтыр, пасхазы хыстар. Минің іҷем тӧртінҷі пала полған. Улуғ оолғы Фёдор чаа алнындох, Ағбанда ӱгретчілер тимнеҷең училищені тоозып, Ӱс чулзар тоғынарға парған. Туңмаҷахтары, тӧрт хыс, чаа соонаң хайдағ даа сидік полза, ӱгреніп, институт тоозып алғаннар. Минің іҷем, ир кізі орнына прайзына полызып, ӱгренмин салған.
1941 чылда тайым Фёдор Николаевич Патачаков чааға парыбысхан. Ол Хызыл Знамя атығҷы дивизиязының миномёт взводының командирі полған. Ол дивизия 62-ҷі армияа кірген, хайзына Сталинградтың иң аар чӱгін артынарға киліскен. К.М.Патачаков Фёдорның чаадаң ибзер пасхан пічиин пирче: «Кӧк тигірні, кӱн хараан кӧрбинчебіс, ахчатхан суғ хайнапчатхан осхас. Туралар чирнең тиңнес парир, полған на хадыл, подвал ӱчӱн немецтернең харбасчабыс. Хара ысха, кӧйчеткен отха, тӱсчеткен бомбаларға кӱнӧрткі кӱн хараа чіли турча». Пічік мындағ сӧстернең тоозылча: «Туңмаҷахтарым ӱгреністерін тастабазыннар. Мин килзем, позым оларны ӱгредем. Сталинградтаң сигіс километр оортахти турчабыс. Тынағ пирділер. Медальнаң сыйыхтадылар». Андағ хорғыстығ харбазығда тіріг халған. Аның соонаң оларның 284-ҷі атығҷы дивизия 79-ҷы гвардейскай пол парған. Оларны Алтынзархы Донецсер тастапчалар.
25 февральда 1988 чылда СССР-ның Журналисттер пірігізінің кізізі И.Щеглов «Аттары оларның чітпеен» статьязында хайди аның пабазы Андриан Щеглов Фёдорнаң нанҷылар пол парғаннаңар пасча. Ол Очыр аалдаң полтыр. Чааға парарға чыылысханда таныстырлар. Пір комнатада чуртап, пір айахтаң азырантырлар. Фёдорны Томсксар пехотнай училищезер ӱгренерге ызыбыстырлар, хайда ол чир-суғҷылары Кирилл Казыгашевнең паза Дмитрий Угдыжековнаң хада ӱгрентір. Фёдор Патачаков анда ӱгретчі Надежда Лукореванаң таныстыр. Чиит лейтенант Надежданаң чаа соонда тоғазарға чоохтас салған...
Орыс Андриан Щеглов паза хакас Фёдор Патачаков, ікі нанҷы, Хакасиядаң, чаада тоғас партырлар. Ол пасча, хайди Фёдор, позының чир-суғҷызын чыып салып, аның ӱчӱн фашисттердең ӧс аларға сӧс пирген, че позы аның соонда, ӱр полбин, атыртыбох салған.
1943 чылда ууҷама оолғы ізі чох чіт парғаннаңар пічік килтір. Ууҷамның, палаларының ачии хатығ полған. Пір кӱнде оолғы паза ирі тоозыл парғаннаңар сағба алтыр. Ол сала ла алҷаах парбиндыр, че позына киртініс таап алған. Ізі чох чіткен кізілер айланҷаң полтырлар. Ол, тігі чирзер парғанҷа, оолғы айланар тіп киртінген.
Сынап таа, 1987 чылда хысхызын Донбасс облазындағы Славяногорск городтаң Асхыс аймаандағы чаа комиссариадынзар хабар читкен. «21 июльда 1943 чылда Голая Долина аал ӱчӱн тиң нимес харбазығда Фёдор Николаевич Патачаков ӧдірт салған. Аның сӧӧгін 72-ҷі тілег ӧмезі, таап алып, Славяногорск городта чааҷылар сыырадында «Артем» мемориалында чыып салған. Іди ууҷамның киртінізі толған, оолғы табыл парған. Минің іҷем паза чаҷаларым тӧртӧлең чолға тимненібіскеннер. Олар харындазы чатчатхан сӧӧгінзер тӧреен чирінең чир алып алғаннар, Славяногорск городсар чолға сығыбысханнар. Оларны анда уғаа чахсы удурлааннар. Тілег ӧмезінің устағҷызы паза пасхазы оларны чааҷылар мемориалынзар апарғаннар, Фёдорның паза аннаң хада махачы чааласхан Совет Союзы матырларының чатчатхан орнын кӧртіскеннер. Андох 79-ҷы гвардейскай атығҷы дивизияның командирі, генерал-майор Н.Ф.Батюкты чатыртырлар. Ол чылларда мемориалда 79-ҷы тілег ӧмезі, 300 азыра чааҷының сӧӧгін, адын таап, анда чыып салған, чаа сабланызы музейін асхан.
Тілег ӧмезінде улуғ класстар ӱгренҷілері полғаннар. Мында ікі пічік пар. Светлана хызыҷах (ол тілег ӧмезінің араласчызы) 10-ҷы класста экзаменнерге тимненчем тіп пасча. Славяногорсктың сілиин улуғ хыныснаң чарытча: «Хазыңнығ арығ, тархын-архитектура памятнигі пар, мел тасхылында монастырь турча, иң пӧзік тағда Артёмға чарыдылған памятник, Успенскай собор, Покровскай тигіриб». Амды Светланаа 50 часча полар. Іди пиҷе-туңмаларны чахсы удурлап, прай чирҷе ал чӧріп, ідӧк ӧрініснең ӱдескеннер.
Чаҷам ӱреен соонда, пічіктерні паза статьяларны мағаа пиргеннер. Ол газеталарның ӱзіктерін мин чыыпчам, анда аарлығ кізілернің чуртазы нооза. Олар пістің палаларыбысха пурунғыларыбыс хайди чуртаанын кӧзідерге, улуғларны улуғлирға, хынарға, чоохтарын истерге, пістің чоныбыстың кибірлеріне тудынарға полысчалар. Улуғлар пирген чарых чолыбысты палалар апарзын. Пістің чуртазыбыс ирткен туснаң кӧрінмес чіпнең палғалыс парған.
Автор :
Зинаида ТОЛМАЧЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы