ЧОН ХАЗИИНЫҢ ХАДАҒҶЫЗЫ
16.05.2017
Хабарлар
Мин пу чооғымда Таштыптағы ӧӧн имнег туразында, тіс имҷізі полып, отыс чыл істен салған пӧзік пілістіг специалистнең таныстырарға чараттым. Аның ады-солазы Иннокентий Иннокентьевич Ивандаев полча.
ГЕНА - ИННОКЕНТИЙ
Пістің чонда палаларға сол ат пирҷең кибір пар. Пурунғыларыбыс, азанып, іди адаҷаң поларлар. Ол сылтағнаң ма алай пасха оңдайларнаң ма, Иннокентий Иннокентьевич Ивандаевті улуға теере ибдегілері, ӧӧрелері Гена тіҷеңнер. Ады узуннаңар, арса, іди хысхаҷахти солалаҷаңнар?
Иннокентий Иннокентьевич Ивандаев 1951 чылда Асхыс аймаандағы Паза Пиизі аалда тӧреен.
Пастағы классха Гена (Иннокентий) позының чуртапчатхан аалында парған. Анда ол туста пасталығ школа полҷаң. Аны тоосхан соонда Индіркі Пазада ӱгренген. Толдыра нимес ортымах школаны анда тоозыбысхан. Алнында пазох наа піліс алҷаң орын полған. Аалдағы ӧӧрелері Асхыссар парарға тимненібіскеннер. Гена андағох сағыстар тутчатхан. Че...
Ол туста ӧӧй пиҷезі Мария Борисовна Ивандаева ирінең хада Таштыпсар тоғынарға парчатханнар. Мария Борисовна - школада ӱгретчі поларға, хада хонғаны - Николай Маркович Каков - хирургтың нандырығлығ тоғызын холға аларға. Туғаннары Генаны постарынаң хада чуртирға чӧптеп алғаннар. Іди ол Таштыптағы 1 № школада пол парған. Ибінең оортах чирде, ікі чыл ӱгреніп, 10 класс тоосхан. Аттестат алып, чиит оол тӧреен чирінзер айланған. Калининнің адынаң совхозсар тоғысха кірібіскен. Пір чыл пазынаң аны армияа апарыбысханнар. Службаны Иркутскта ирткен, палғалыс полкында радиотелеграфист полған. 2 чыл амыр-хазых ирт парыбысхан.
ХЫЗЫЛЧАР ПӰДІРІГЛЕРІНДЕ
Матлама ир пол парған оол армия соонаң тӧреен чирінзер чиде салған. Чир-сууна ӧдізін пирібіскенде, хоных таа хонарға чарир. Иннокентий ипчі алған.
Чиит ирепчі пос алынҷа чуртирға, тоғынарға улуғ городсар парыбысхан. Ол тустарда Хызылчарда алюминий сығарҷаң килкім завод пӱдірілчеткен. Прай Совет Союзының чииттерін андар чыып, комсомол пӱдірии тіп чарлабысханнар. Іди Иннокентий Ивандаев илбек тоғыстың араласчызы пол парған. Плотник-бетонщикке ӱгреніп алып, тоғысха саңай чаба чадыбысхан. Кӱстенҷік оолны кӧріп, пастыхтар чӧпсінҷеңнер. Аны удаа Аарластығ пічіктернең таныхтаҷаңнар. Москвазар, Сус аалзар экскурсияа апар килгеннер. Ол туста андағ сыйых итчеңнер. Иннокентий сизінмин дее халған, хайди ол чуртас ағынында 6 чыл ирт парыбысхан.
Хызылчарда таныстар кӧп полған. Чир-суғҷылары аймах-пасха институттарда, пасха даа ӱгредіг заведениелерінде ӱгренглепчеткеннер. Пірсінде Иннокентий аалындағы оол Марат Бабаевке тоғас парған. Ол имҷілер институдында ӱгренчеткен. Чоох аразында Марат ағаа чидер кӱрҷекнең пылахтадарға, ӱгренерге кирек теен. Позы ӱгренчеткен институтта тіс имҷілерін тимнеҷең пӧлік азылча тіп искірген. Оолларны андар хынып алчалар теен.
Іди Иннокентийнің чуртазы саңай алыс парыбысхан.
СТУДЕНТ ТУЗЫ
Школа соонаң 9 чыл ирт парған полған. Анҷа тус аразына илееде ниме ундудыл парған. Аннаңар Иннокентий ӱгренізін тимнегліг курстарынаң пастирға чаратхан. Пір чыл пілдіртпин дее ирт парыбысхан. Экзаменнерні чахсы тудыбызып, институтсар ӱгренерге кіріп алып, ол студент пол парған.
Институтта ирткен чылларын Иннокентий Иннокентьевич уғаа чылығ сӧстернең сағысха кирче. Кӱстенҷік кізі ӱгреністе дее маңнаныстығ тудынған. Анда аны комсомол ӧмезінің хачызына турғыс салғаннар. Школа соонаң илееде тус ирт парғаннаңар полар, пілісті суғдаң сухсаан чіли толдыразынаң іскен. Аар-пеер айланған - 5 чыл ирт парыбысхан. Алнында аны имҷі тоғызы сахтапчатхан.
ӰС ЧЫЛ ОТЫС ЧЫЛҒА СӦӦ ТАРТЫЛ ПАРЫБЫСХАН
Совет тузында институт тоосханнарны тоғынҷаң орыннарзар направление хоостыра ысчаңнар. Иннокентий Ивандаевті Хакасиязар ызыбысханнар. Наа специалистке Ағбанда тоғыс орнын пиргеннер. Ол городта пір чыл істенген. Ол туста Таштыпта тіс имҷізi кирек полыбысхан. Иптіг ле тоғызына кӧнік парған кізіні облздравсар хығыртыбысханнар. Пастыхтар аны Таштыпсар парарға чӧптеп сыхханнар. Хайда даа тоғынарға чарир тіп сағынып алып, Иннокентий Иннокентьевич ынабысхан. Ол аал ағаа таныс нооза. Ӱсче чыл тоғыныбыс, анаң піс сині хатабох городсар алып аларбыс тіп молҷааннар устағҷылар, пыросынчатхан чіли.
Пӱӱнгі кӱнге теере Иннокентий Иннокентьевич Таштыпта, тіс имҷізі полып, 32 чыл тоғын салды. Аймахта аны таныбинчатхан кізі дее чоғыл, неке. Кӧбізі тіс ағыриинаң имҷізер айланған полар. Анҷа тус аразына кӧп ниме кӧрерге киліскен. 1991 - 1993 чылларда Таштыптағы имнег туразында ӧӧн имҷі поларға ӱлӱс тӱскенӧк. Пу уғаа аар тустар полған. Чал ахчазын тӧлебин турғаннар. Андағ-мындағ, кирек тее чох нимелернең санасчаңнар. Чон, тарынып, тоғырланыстар итчең полған. Устағҷы кізее ікі анҷа сидік учурапча. Ағырчатханнарны имнирге кирек, че имнер чидіспеҷең. Тоғызы ӱчӱн ахча албинчатхан тоғынҷыларны хайди-да амырадарға кирек. Прай пу чӱк ӧӧн имҷінің иңнінде полған. Чонға айап, чӱрек сыстаҷаң. Ол чылларны сағысха киріп, ам даа изі чохтанча Иннокентий Иннокентьевич.
Ай-тыс пілбес кізі халыхтар чӧрімінде дее сыбыра ӧткін араласча. 20 чыл артиинаң Таштыптағы хазых хайраллир тоғыстағыларның профсоюз ӧмезінің кнезі пол парир. Ол даа оой ла кирек нимес. Кӧп сурығлар пӧгерге килісче. Істеніс законнарын хыйыстырбазыннар тіп, хайығда тударға, аймах-пасха полызығлар пирерге оңдайлар табарға.
Иннокентий Иннокентьевич Таштып аймааның депутаттар чӧбінің изере 4 хығыртииның депутады полча. Чон аның ӱчӱн ӱнін пирчеткені тиктең нимес нооза. Табығҷыларына ол чахсы полысча, сурыныстарын толдырарға кӱстенче.
- Ӱс чыл отысха сӧӧ тартыл парыбысхан, - кӱлімзірепче Иннокентий Иннокентьевич. - Че, кӧні чоохтаза, мин пір дее ачырғанминчам чуртазым іди салыл парғанына. Мында истіг чир, чахсы чон, тоғыс кирее парча - паза ниме кирек. Пенсияа чит парған даа ползам, тынанарға маңзырабинчам. Кӱзім нинҷе читкенҷе тоғынарбын.
Иннокентий Иннокентьевичтің паза пір чахсы хылии-оңдайын таныхтирға кирек: ол позының чоны ӱчӱн матап турысча. Хакастарның съездінде хаҷан даа араласча. Анда алылған пӧгіннерні, депутат полып, чуртасха кирерге кӱстенче. Пістің «Хабар» газетабысха хаҷаннаң пазынча паза хада тоғынчатханнарын ағаа пазынарға сыбыра кӧӧктірче. Пӱӱн Таштыптағы имҷілер ӧмезінде 32 кізі газета алча. Ол аймахта иң кӧп. Андағ чахсы салтар Иннокентий Иннокентьевич чапчаң хайынғанынаң палғалыстығ.
Тіс имҷізі Ивандаевнең, кӧмес пос тус таап алып, иптіг ле чоохтасчатхан арада ізік озаринда пала тың ылғапчатханы истіле тӱскен. Тізі ағыриина сыдабин, ирееленчеткен одыр, парасхан. Хорыхпа, имҷі сағаа амох полыс пирер тіп істімде сағын салғам. Амох Иннокентий Иннокентьевичтің сибер холлары пазох пір кізінің чобалын хыйа идібізер. Андағ аның тоғызы, Худай пирген таланты.
Автор :
Георгий КУНУЧАКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде