ПРАЙ НИМЕ СӦБІРЕДЕҢ ПАСТАЛЧА
24.05.2017
Хабарлар
Ағбанда Николай Фёдорович Катановтың 155 чазына чарыдылған тиксі Россия синіндегі наука семинары ирткен. Ол «Асхынах саннығ чоннарның тіллері пӱӱнгі аймах культуралар аразында» адалған. Аны иртірген Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің Гуманитарнай істезіг паза Сойан-Алтай тюркология институды (ИГИСАТ).
Чыылығны апарғаннар ИГИСАТ-тың директоры, филология наукаларының докторы, профессор Тамара Герасимовна Боргоякова паза Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің тоғызын толдырчатхан Дмитрий Александрович Тодышев. Семинарның тоғызында араласханнар Татарстаннаң социология наукаларының докторы Гульнара Фаатовна Габрдахманова, Хызылчардаң филология наукаларының кандидады Тамара Николаевна Журавель, Москвадаң филология наукаларының докторы Улданай Максутовна Бахтикиреева, Улан-Удэдаң филология наукаларының докторы Эржен Владимировна Хилханова, Тувадаң филология наукаларының кандидады Мира Викторовна Бавуу-Сюрюн паза даа пасхазы. Ідӧк чыылығда араласханнар хакас тілін істесчеткен Хакасиядағы ученайлар, ӱгретчілер паза культура тоғынҷылары.
Чыылысхан чонға алғыстас сӧстерінең айланғаннар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің тоғызын толдырчатхан Дмитрий Александрович Тодышев, Хакасияның культура министрі орынҷызының тоғызын толдырчатхан Лариса Юрьевна Киштеева, РАН-ның Сибирьдегі пӧлии (Новосибирск г.) филология институдының наука тоғынҷызы, филология наукаларының кандидады Валентина Виссарионовна Миндибекова паза аалҷылар саринаң филология наукаларының кандидады Мира Викторовна Бавуу-Сюрюн.
Наука семинары пленарнай чардыхтаң пасталған. Пастап чоох пирілген Д.А.Тодышевке. Ол чооғында хакас тілін, хайраллап, тилідер тоғыста хазна полызиинаңар таныхтаан. Хонҷых Тува паза Тағлығ Алтай республикаларда кізілер пос тілінең, пістің республиканаң тиңнестірзе, кӧп арах чоохтасчалар. Тувада, тізең, орыс тілін чахсы пілбинчелер. Хакасияда халғанҷы чылларда хакас тілін хайраллирына республика ӱлгӱлері кӧп хайығ салчалар. Аймах законнар паза программалар тимнелче. Школаларда хакас тілін ӱгренчеткен палаларның саны чыл сай хозылча.
Че пір саринаң, полған на кізее пос тілін хайраллир киректе ӧткін аралазарға кирек. Пылтыр пір чиит оол хакас съездінде ноға пістің республиканың РТС телеканалында хакас тілінең кӧзідіглер апарылбинча тіп сурығ турғысхан. Амды ол РТС телеканалда хакас тілінең программа сығарча.
Пӱӱл национальнай паза территориальнай политика министерствозы чылда пір хати Хакас тілінің кӱнін таныхтирға чӧп сығарған. Ол амды чуртасха киріл парарына ізеніс пар. Министерство ідӧк хакас халых пірігістерінең хада пістің чонның кибірліг ӱлӱкӱннерін иртірче. Чоохтирға кирек, амды хакастар асхынах чуртапчатхан даа аал-городтарда хакас ӱлӱкӱннерін иртіріп пастабыстылар. Іди Боград аалда Чыл пазы паза Ағбан городта Чир ине ӱлӱкӱннерні иртіргеннер. Саяногорскта пайрамнарны ідӧк таныхтапчалар...
Дмитрий Александрович Тодышевтің хакас тілін хайраллирдаңар чооғын аннаң андар узаратхан Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі орынҷызының тоғызын толдырчатхан Юрий Гаврилович Сагалаков. Аның чооғынаң, пістің республикада 2009 чылдаң хакас тілін ӱгренчеткеннернің саны хозыллача. Хакас тілін хакас палалары ла нимес, ідӧк орыс тілліг олғаннар ӱгрен сыхтылар. Пос тіліне кӧбізін Асхыс, Таштып паза Пии аймахтарында тартылчалар. Мында пазох таныхтирға чарир, Пии аймааның устағ-пастаа пос тілін пілчеткен палаҷахтың паба-іҷезіне 10 муң салковай сыйлап пирче. Мында піреезі ӧкпеленген полар - пос тіліне хайди ахчаа ӱгренерге?! Пістің сағызыбыснаң, пос тіліне хайығ айландырарында прай даа оңдайлар тілирге кирек.
Хакас книга издательствозы халғанҷы 4 чыл аразына хакас тілі паза литератураҷа 17 муңҷа учебник сығарыбысхан. Амды ХакНИИЯЛИ-ның кӱстенізінең издательство орыс-хакас тілінең сӧстікті электроннай оңдайнаң сығарыбызарға тимненче. Килер чылға хакас тілін наа ла ӱгренчеткен олғаннарға учебниктер полар.
Пӱӱл Хакас хазна университедінде хакас тілі ӱгретчізі полар 23 студент диплом алар. Олар, школаларзар парып, пістің олғаннарны пос тіліне ӱгредерлер.
Пленарнай чардыхта чоох тутхан ученайларның прайзы даа пос тілін хайди хайраллирдаңар постарының сағыстарынаң ӱлескеннер. Мағаа хынығ полған истерге Татарстаннаң килген Гульнара Фаатовнаның чооғын. Оларның улуғ республикада даа тіл сурии хатығ турчаттыр. Чииттер пос тілінең асхынах чоохтан сыхтырлар. Итседе, Татарстанда 1992 чылдох сыххан закон хоостыра прай школаларда татар тілін хайди даа ӱгренерге кирек полтыр. Пістің Хакас чирінде, тізең, паба-іҷелернің кӧңнілері ле хоостыра олғаннар пос тілін уроктарда ӱгренчелер. Аннаңар піске паба-іҷелернең матап тоғынарға кирек.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде