ӦБЕКЕЛЕР ЧОЛЫНҶА
11.08.2017
Хабарлар
(Пасталғаны 86 - 89 №№-де)
Анзынаңар мин ирткен тустағы 1980 чыллардох искем. Аннаңар чоохтап пирген Шира аймаандағы Тоғызаас аалның иргі чуртағҷызы Евграф Николаевич Куртияков, «Коммунар» рудниктің андағы полызығлығ хоныхтың партком хачызы.
- Пу аал хости турған хайа-тастардағы хуюлар хоостыра адалған, - теен полған ол. - Анда тоғыс хую.
Олох аалзар «Чон кӧглері» ӧме ойын турғызарға, сарын сарнирға парчатханда, аннаң хада «Чиркеен» мода театрының устағҷызы Людмила Кобежикова парған полған.
- Мындағы хуюларның прайзында даа мин пол килгем, - искір пирген ол. - Анда хорғыстығ орыннар пар.
«Мин дее хуюларда полғлаам, - сағын салғам мин андада. - Че хаҷан даа махтанминчам».
Тиктең не іди сағынтырбын. Пу хабарны пазарға тимненчеткенде, орындағы телевидениенің «Nota Bene» программазында хап-сорт ол тоғыс аастаңар чоох парған. Сынап олар орыс тіліне сала орта арах (девять ртов) тілбестеен ползалар, ӧбекелер чолынаңар саба искір пиргеннер. Ол тоғыс аасты орыстина «пасть» тілбестирге кирек тіп сағынылча. Евграф Николаевич тее іди чарыт пирген полған: ол хуюлар хайдағ-да килкім, ачын аңның азын салған осхылларына тӧӧйлер. Че телевизор пастыра кӧрген кӧрімнер мині чочыт таа салғаннар.
- Харын даа, мин андар сыхпин салғам, - теем мин ипчіме. - Минің ағырығ устуғым мині андар кӧдір полбасчых.
- Я, - чарасхан миннең Татьяна. - Анда най чікім кӧдірілістер пар, сағаа, ӱстӱнзер сығып алар ӱчӱн, пасха кізілернің полызии киректелерҷік.
Пылтыр піс, Паолина паза Вольфрам Айстар мында полғаннарында, оларны андар ал чӧргебізӧк. Ах Ӱӱсче катамараннаң иніп, андағ сіліг кӧрімнерге ӧкерсінгебіс, гид піске хайзы орыннар ноға іди адал парғаннарын чарыт турған.
Ин киліп, піс ол ӧбекелернің саарсых чолынҷа хуюларны кӧрглирге пар килерге тимненчеткебіс. Ана андада Татьяна, азааң ағырча тіп, мағаа андар сығарға чаратпин салған.
Позы, тізең, андар сыхчаң ӧменең хада чӧрібіскен. Оларны андар чиит оол Максим апарған.
- Андар піс пір чолҷа сыххабыс, - сағысха кирген Татьяна. - Хуюлар сыннаң даа азых ахсыларға тӧӧйлер. Оларның стенелерінде охранаң хоосталған хоостар паза руналарнаң пазылған пічіктер пар. Орындағы чуртағҷылар оларда ӧбекелерінің тыннары халған тіп ізенчелер. Сыннаң даа, ол чолның алынҷа кизектері кізее хайдағ-да пілдізі чох оңдайнаң теелчелер. Парчан чол читі кизекке чарча, оларның полғаны ла кізінің тӧреенін, ӧзізін, сын кізі пол парғанын таныхтапча.
Пӱӱл ідӧк аалҷыларны андар Татьяна апарған. Пазох ла машина тінін тут парғаннар аалҷылар - Вольфрамнаң Паолина. Туристтер базазынзар читкендӧк, аалҷылар Максимні киректебіскеннер.
- Ол ам на тағлардаң ин килген, - нандырғаннар оларға андағы тоғынҷылар. - Сағам ибінзер азыранып аларға чӧрібіскен. Піс амох ағаа сығдырадыбызарбыс.
Тӱрчедеңӧк Максим чиде салған. Паолинанаң Вольфрам, иргі таныстар полып, хуҷахха парғаннар, пасха аалҷыларнаң ол хол тудызып изеннескен. Анаң саарсых азах чолҷа чоғар кӧдіріл сыхханнар. Максим пазох ла пылтыр чоохтаан нимелердеңер искір пирген. Олардаңар хатап исселер дее, чиит оолны ситкіп тыңнааннар. Пасхазынаңар чоох таа чоғыл: Тито паза Полет Лассолар даа, Жаниб паза Мартина Ногтар хулахтарын чаза тутханнар тіп чоохтирға чарир, фотоаппараттары, тізең, тыш-таш ла пол турған. Сынап пылтыр чорыхчылар иң пазына сыхпин салған ползалар, пӱӱл олар ағаа чит пар килгеннер. Телевизордаң даа кӧргенде, хайдар хайхастығ кӧрім азылча, олох туста пас айланысчатхан осхас пілдірген. Итсе, кӧрігҷілерге телевизордағы чорыхчы сала тайма чоохтанчатхан: ол саарсых азах чолынҷа парып, пістің ӧбекелерібіс Худайға паза тағ ээлеріне пазырарға чӧрҷеңнер тіп искірген. Я, чӧргеннер, таныхтаан Максим, че - хамнар ла. Амғы туста даа пістің хамнар анда чыл сай чыылча одырлар, анда кӱс алынчалар.
Паза пілдізі чох пір кирек. Интернетте андағы хуюларға 24 муң чыл тіп пазылған, телевизордаң, тізең, 34 муң чыл тіп искір пиргеннер. Хайзына киртінҷең?
Ідӧк кӧмес Максимнең таныстыр саларға чарат салдым. Ол - Тоғызаастағы ортымах школаның 11 класс ӱгренҷізі. Итсе, класс улуғ нимес - 7 ле ӱгренҷі. Хаҷан-да подхоз кіні полған улуғ аалдаң чон пытырап сыххан. Арса, сағам, пістің Хакас чирінде кічіг паза ыраххы аалларға хазна саринаң полызығ иділ сыхханда, пу даа аалға полызығ пирілер, ол наа тыныс ал полар. Че, ізенчем, Максим паза ол осхас чиит оол-хыстар чуртаста постың орнын таап поларлар: олар чииттең сығара істеніс ниме полчатханын, ахчаның сын паазын чахсы пілчелер.
Тоғызаассар парчатханнарында аалҷылар, орта парчатханнарына ікінҷілеп, Чоохчыл аалда пір хакас иренні тохтадып алғаннар. Ол орта чолҷа парчазар тіп нандырған, анаң немец тілінең азых чол алғап пирген.
- Аалҷыларның тіллері тарт парған осхас полған, - таныхтаан Татьяна. - Пастап сым на пола халғаннар. Хайди? Андағ ыраххы аалда немец тілінең чоохтас полчалар ба? Анаң на суулаза халғаннар... Мин, тізең, поғдархаам, кӧңнім хайдар кӧдіріл килген.
Мин дее поғдархапчам андағ кізілерге. Пар чи пістің чонда махалығ айдастар!
Автор :
Олег Шулбаев (узарааны полар)
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы