ТӰРК ТІЛЛЕРІНІҢ АМҒЫ СУРЫҒЛАРЫ ӰЗӰРІЛГЕН
03.10.2017
Хабарлар
АҒБАНДА 27 - 29 СЕНТЯБРЬДА «СОЙАН-АЛТАЙ ПАЗА ХОСТИ ОРЫННАРДАҒЫ ЧОННАР ПАЗА КУЛЬТУРА» ЧОННАР АРАЗЫНДАҒЫ НАУКА-ПРАКТИКАЛЫҒ IV КОНФЕРЕНЦИЯ ИРТКЕН.
АНЫ ХАКАСИЯНЫҢ ТІЛ, ЛИТЕРАТУРА ПАЗА ТАРХЫН НАУКА-ІСТЕЗІГ ИНСТИТУДЫ (ХакНИИЯЛИ) ИРТІРГЕН. КОНФЕРЕНЦИЯНЫ ИРТІРЕРГЕ ПОЛЫСХАН ХАКАС РЕСПУБЛИКАНЫҢ ПРАВИТЕЛЬСТВОЗЫ. ПАСТАҒЫ КӰН, 27 СЕНТЯБРЬДА, ХакНИИЯЛИ-ның АКТОВАЙ ЗАЛЫНДА ПІСТІҢ САБЛЫҒ УЧЕНАЙ НИКОЛАЙ ФЁДОРОВИЧ КАТАНОВТЫҢ 155 ЧАЗЫНА ЧАРЫДЫЛҒАН НАА СЫХХАН КНИГАЛАРНЫҢ ПРЕЗЕНТАЦИЯЗЫ ИРТКЕН.
Мында иң кӧрімніг полған Н.Ф.Катановтың Сибирьҷе, Джунгарияҷа паза Іскеркі Туркестанҷа наука-істезігліг чорыхтарынаңар пасхан дневниктері. Пу халын книганы Казань городта сығарғаннар. Ол книганы Хакасиязар ӧнетін ағылған Казаньдағы федеральнай университеттің профессоры, тархын наукаларының докторы Рамиль Миргасимович Валеев. Ол пу книга хайди тимнелгеннеңер хысхаҷахти чоохтап пирген.
Пу книганы Казаньдағы университет паза ХакНИИЯЛИ тимнееннер, сығарылған Татарстан президентінің грант ахчазына. Николай Фёдорович Катановтың илееде наука тоғызы ам даа чарых кӧргелек. Ол саринаң итчең тоғыстар уғаа кӧп. Катановтың пай библиотеказы амды Турцияда хайраллалча. Че Турциядағы библиотека пістің саблығ ученайның пічіктерінең пасха хазнадағы ученайларға тоғынарға чаратпинчатхан осхас. Ідӧк Н.Ф.Катанов ол туста Россиядағы паза Европадағы улуғ ученайларнаң пічіктер алысчаң. Че Катанов ӱреен соонда аның ипчізі Александра Николаевна ученайның халған пічіктерін, книгаларын таратхлаан. Аннаңар Катановтың халған наука тоғыстарын істезерге ам даа кӱс паза тус кирек полар.
ХакНИИЯЛИ ідӧк Н.Ф.Катанов Хызылчардағы гимназияда ӱгренчеткен тустох пасхан «Татар (хакас) тілі (сағай диалекті)» наука тоғызын чарыхха сығарыбысхан. Ол пу тоғызын 1882 чылдох сығарған. 1962 чылда пу книгаа алнындағы сӧзін пасхан пістің ученай паза писатель Николай Георгиевич Доможаков. Ол Николай Фёдорович Катановтың пічіктерінең кӧп тоғынған. Хакас книга издательствозы ХакНИИЯЛИ-ның чахиинаң пу наука-практикалығ конференцияда аралазар ученайларның статьяларының чыындызын сығарыбысхан. Оларның прайзы килбеен дее полза, че тоғыстарынаң пасхазына танызып алар оңдай полған.
(Владимир КРАФТ татар учёнайы Рамиль ВАЛЕЕВКЕ Н.Ф.Катановтың адынаң медальны сыйлапча)
Ідӧк Н.Ф.Катановтың эпистолярнай пічіктер чыындызын сығарыбысханнар. Пу андағ ікінҷі книгазы полча. Форумда наа сыххан книгаларны Ағбан городтағы библиотекаларға сыйлааннар.
Ікінҷі кӱнінде, 28 сентябрьда, наука-практикалығ конференция тоғызын коммунальнай хоных паза сервис техникумында узаратхан. Пу чыылығда араласханнар Хакасия правительствозының кізілері паза пӧзік ӱгредіг заведениелерінің ученайлары. Кӧп аалҷы полған, ол санда Турциядаң, Япониядаң, Татарстаннаң, Башкириядаң, Якутиядаң, Бурятиядаң, Тувадаң паза даа пасха чирлердең.
Пастағы алғыстас сӧзі пирілген Хакасия пазы орынҷызының тоғызын толдырчатхан Владимир Александрович Крафтха. Анаң чыылысхан чонға Хакас национальнай гимназиядағы искусство школазының «Тигір хуры» фольклор ӧмезі ойын турғысхан. Оларнаң устапча Аржан Туденев.
Ойын кӧзіткен соонда Владимир Крафт Хакасия пазының адынаң алғыстас сӧстерін читірген. Ол тоғызы хоостыра мындағ мероприятиелерде удаа араласча. Пістің саблығ ученай Николай Фёдорович Катановтың адын піди кӧдірчеткені махтағлығ тіп таныхтаан ол.
Мының алнында аның адын адабаҷаңнар даа. Катанов хазых полғанда, аның кӧп наука тоғызы чарыхха сығарылбаан, амды ол кирек тӱзеділче. Книгалары тӧреміл сыхчалар. Хакас Республикада Н.Ф.Катановтың адын чахсы кӧдір парчалар. Аның адынаң хазна университедін, национальнай гимназияны адап салғаннар. Пар Катанов аал, Ағбанда ораманы адааннар. Хазна сыйии Н.Ф.Катановтың адынаң адал парған, пар Катановтың адынаң медаль, 1990 чылларда республикада ахча орнына «катановкаларнаң» санасчаңнар.
Анаң Владимир Александрович Крафт Н.Ф.Катановтың адынаң хазна медальын татар ученай Рамиль Миргасимович Валеевке правительство адынаң сыйлап пирген. Рамиль Миргасимович андағ пӧзік сыйых ӱчӱн алғызын читірген. Анаң Николай Фёдорович Катанов Казаньдағы университетте хайди тоғынғаннаңар чоохтаан. Катанов ол туста тилекейде тюркологияҷа иң саблығ ученайларның пірсі полған. Ол, тӱрк хазналарынҷа наука-істезігліг чорыхтар толдырып, кӧп аарлығ материаллар чыып алҷаң. Катанов тӱрк тіллерінең не нимес, ідӧк чон кибірлерінең, тархынынаң айғасчаң. Ол тюркология науказын пӧзік синге кӧдірген. Амды аның наука чорыхтарында пасхан дневниктерін аннаң андар сығарарға кирек.
Рамиль Валеевтің соонда чоох тутхан ХакНИИЯЛИ-ның директоры, тархын наукаларының докторы, профессор Валентина Николаевна Тугужекова. Аның наука искірии «Николай Фёдорович Катанов - Россия востоковедениезінің классигі» адалған. Ученай Катанов тіллернең, литературанаң, фольклорнаң, тархыннаң, археологиянаң, этнографиянаң, нумизматиканаң айғасхан.
Аның ол туста уғаа пай нумизматика чыындызы полған. Прай ахчазын учёнай книгаларға, пурунғы ниме-ноолар коллекциязына хоратчаң. Іди Катанов, ахчанаң хызылып, уғаа пай библиотеказын Турция хазназына сатхан.
Николай Фёдорович, Хакасия паза Тува чирлерінҷе чӧріп, кӧп нымах, сарын паза кип-чоох пазып алған. Іди ол, Туваҷа чӧріп, «Урянхай чирінеңер очерктер» пас салған. І892 чылда, Хакасияда полып, Асхыс чирлерінҷе істезігліг чорых иртірген. Аның алнында ол харахастар (тофалар) чирлерінҷе чӧрген. Полған на сай ол прай кӧрген-искен нимелерні пічікке пас салҷаң.
Катанов ӱреен соонда, ипчізі Александра Николаевна нинҷе-де пічікті Германиязар профессор Бангсар ызыбыстыр. Соонаң хай пірее пічіктер анда чарых кӧртірлер.
Пӱӱнгі кӱнде Турцияда Стамбулдағы тюркология институдында Н.Ф.Катановтың библиотеказының 7914 книгазы хайраллалча. Пасха даа хазналарда, республикаларда паза городтардағы архивтерде пістің ученайның пічіктері чатча полар. Піске оларны, істезіп, тӧреміл сығар турарға кирек. Тоғыс ам даа уғаа кӧп.
Обед соонаң конференция араласчылары ӱс секцияа чарылғаннар. Пастағы «Азия кініндегі чоннарның тархыны паза культуразы» секцияда иң кӧп кізі искіріг идерге пазын салған. Ікінҷі секциядағылар тӱрк тіллерінің амғы сурығларын ӱзӱргеннер. Ӱзінҷі секцияда, тізең, Азия кініндегі чоннарның фольклор паза литература сурығларынҷа чоох-чаах апарғаннар.
Секциялардағы тоғыстарның салтарларын ӱзӱрген соонаң, конференция араласчылары Хакас хазна университедінің хыринда турчатхан Николай Фёдорович Катановтың хумартхы тазына чахайахтар саларға парғаннар.
Конференцияның ӱзінҷі кӱнінде аалҷылар Асхыс аймаандағы Катанов аалда, Асхыстағы чир-суғ ӱгренҷең музейде паза «Хуртуйах тас иней» музейде пол килгеннер.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы