ПІРГЕ ПОЛЗАБЫС, ХАЙДИ ДАА ЧИДІГЛЕРГЕ ЧИТ ТУРАРБЫС
08.11.2017
Хабарлар
ИРТКЕН СУББОТАДА, 4 НОЯБРЬДА, ХАКАСИЯ ТИКСІ РОССИЯНАҢ ХАДА ЧОН ПІРІКЧЕТКЕН КӰННІ АЛҒЫМ ТАНЫХТААН. ӦӦН ПАЙРАМ АҒБАНДА РЕСПУБЛИКАНЫҢ ИППОДРОМЫНДА ИРТКЕН. ЧИЛЛІГ КӰН ТУРҒАН ПОЛЗА ДАА, ЧОН ИЛЕЕДЕ ЧЫЫЛЫС ПАРҒАН - ПИС МУҢ АРТИИНАҢ КІЗІ. ЧУРТАҒҶЫЛАРНЫҢ КӦБІЗІ ӰЛӰКӰНГЕ ПРАЙ СӦБІРЕНЕҢ КИЛТІР. ЧОН ПІРІКЧЕТКЕН КӰНГЕ ЧАРЫДЫЛҒАН ПАЙРАМ ПӰӰЛ, АЛНЫНДАҒЫ ЧЫЛЛАРДАҒЫОХ ЧІЛИ, ХЫНЫҒ ПАЗА ТУЗАЛЫҒ ИРТКЕН. МЫҢДА УЛУҒЛАРҒА ДАА, КІЧІГЛЕРГЕ ДЕЕ КӦП ЧАПСЫХ ПЛОЩАДКАЛАР ТОҒЫНҒАН. ӀДӦК КИБІРЛИ ААЛ ХОНИИ ЯРМАРКАЗЫ ИРТЕННЕҢ ТОҒЫНЫП ПАСТААН, АННАҢАР ЧОН, ӰЛӰКӰН ИРТЧЕҢ ОРЫНЗАР ИРТӦК КИЛІП, ИТТІ, ПАЛЫХТЫ ПАЗА ӰӰҶІК ТАМААН НИИК ПААНАҢ САДЫЗЫП АЛАРҒА МАҢЗЫРААН.
Ӱлӱкӱннің пайрамнығ чардығын Хакасия пазының пастағы орынҷызының тоғызын толдырчатхан Олег Нам асхан.
- Аарлығ чир-суғҷылар, республика пазы Виктор Зиминнің чахии хоостыра прай чӱреемнең алғыстапчам сірерні Чон пірікчеткен кӱннең! Ирткен чыллар аразына пістің хазнабыс чахсы саринзар алыс парған, республиканың кӧрімі ідӧк чахсыланған, кӧп улуғ проекттер чуртасха кирілген, амғы тусха килістіре кӧп наа объекттер пӱдірілген! Прай ол нимені піс прайзыбыс хада ит салғабыс! Пістің уғаа чахсы республика, иң чахсы хазна паза сын лидер - пістің президентiбiс! Піс полған на сӧбіреде, полған на предприятиеде чуртасты чахсыландырар кӱстеністе пірге ползабыс, піс істенізібіснең хайди даа чидіглерге чит турарбыс! Прайзына амыр паза чахсы чуртас, пик хазых паза часка алғапчам! Чахсы киректерде сірерге оң ползын! - таныхтаан Олег Нам, чыылысхан чонны ӱлӱкӱннең алғыстап.
Ӱлӱкӱннің пайрамнығ чардығында ідӧк сыйыхтар читірілген. Хакасиядағы национальнай халых пірігістернің кізілерін, республиканың национальнай паза территориальнай политика министерствозының ӧткін тоғынҷыларын Хакасия пазының алғыстас пічиинең таныхтааннар.
Аның соонаң Чон пірікчеткен кӱнге чарыдылған « Минің Россиям, минің хазнам» пайрамнығ концерт пасталған.
«МИНІҢ РОССИЯМ, МИНІҢ ХАЗНАМ»
Чон пірікчеткен кӱнде республиканың ипподромында уғаа чахсы концерт ирткен. Ол «Минің Россиям, минің хазнам» адалған. Аны С.П.Кадышевтің адынаң культура кіні Хакасияның культура министерствозы полызиинаң тимнеен.
Пайрамнығ концертті Хакасияның саблығ артизі Ольга Васильева асхан. Чуртағҷылар ырҷының чайаачызынаң чахсы таныстар. Ольга Васильева аймах пайрамнарда ӧткін араласча. Пӱӱл ол Саяна Сабурованаң хада «От ыры» фестивальда узын кӧзіткен. Марығ тузында хыстар кӧрігҷілерні аптап алғаннар, олар I степеньніг дипломнаң таныхтатханнар. Чон пірікчеткен кӱнде Хакас филармониязының солизі «Минің Хакасиям» сарынны толдырған. Пу ырны Ольга Васильева орыс тілінең сарнап пастаан полза, анаң аны хакас тілінең тоосхан. Чир-суубысха чарыдылған кӧг чыылған чонның чӱреен тибіреткен.
Уламох кӧрігҷілерні аймах теелбек ӧмелерінің олғаннары ӧріндіргеннер. Олар, пірігіп, «Чоннарның ынархазы» теелбекті толдырғаннар. Кічіг частығ артисттер Хакасияда чуртапчатхан чоннарның кип-азаан кӧзіткеннер. Теелбекчілернің аразында хакас, орыс, поляк, украинец, кореец, немец паза аннаң даа пасхазын кӧрерге чарир полған.
Анаң сценазар С.П.Кадышевтің адынаң культура кініндегі ӧмелер сыхханнар. «Хайҷы» эстрада студиязының араласчызы Фаина Чебодаева хакас ырларын хайди морсымнығ сарнапча. Аны истіп, кізінің чӱреенде пос чоны ӱчӱн поғдархас паза ӧрініс тӧріпче. Ідӧк «Час ханат» студияның олғаннары турыстыра кӧрінгеннер. Пу ӧменің теелбектері паза сарыннары полған на пайрамны чазапчалар. Алынҷа «Айас» ансамбльны таныхтирға кирек. Аннаң Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Фаина Киштеева устапча. Ӧменің хызыҷахтары кореецтернің теелбектерін толдырғаннар. Олар порчо осхас сіліг полғаннар. Теелбектерні Фаина Ивановна «Чосон» пірігістің устағҷызы Олег Хегайның сурынызы хоостыра турғысхан. Пірігіс, тізең, кічіг артисттерге кореецтернің кип-азаан тігерге полыс пиртір.
Орыс чонның сіліг ырларын М.Шрамконың адынаң хор паза «Медуница» ансамбль сарнааннар. Ырахха сабланчатхан «Саяночка» ӧме «Кружевницы» паза «Вдоль по улице» теелбектерні толдырған. Таланттығ оол-хыстар, аймах фестиваль-марығларда ӧткін аралазып, кӧп чидіглерге читкеннер. Оларның узына аймах регионнарның чуртағҷылары тӧреміл аптаттырчалар.
Ӱлӱкӱнге килген чонны чайаачыларынаң Хакасиядағы национальнай диаспоралар таныстырғаннар. Чуваштарның пірігізі «Пилеш» адалча, хакас тіліне ол мӱндӱргес тіп тілбестелче. Пірігістің кізілері пайрамға сарыннар тимнеп салтырлар. Оларны Томыҷахтар аалдаң килген чиит ипчілер хоры толдырған. Чайаачы ӧменең ӱгретчі Валентина Иванова устапча. Ол чоохтапча: «Чуваштар Хакасиязар 1952 чылдаң кӧзіп пастааннар. Амғы туста олар ӧӧнінде Ағбан пилтірі аймаандағы Томыҷахтар, Тутатчиков, Райковтар, Солнечнай аалларда чуртапчалар. Удур-тӧдір пик палғалыс тударға кӱстенчебіс».
Пічік хоостыра пірігіссер 25 кізі кiрче. Аның араласчылары олғаннарны чуваштарның культуразынаң таныстырчалар. Хызыҷахтарны чібекнең хоостирға, сіліг чазанҷыхтар ӱрерге ӱгретчелер. Хордағы ипчілер чуваштарның амғы тусха килістіре кип-азахтығ полғаннар, олар аны постары тіккеннер. Кип-азахты хайди даа маниттернең чазирға кирек, анзы кізінің пайын кӧзітчеттір. «Пилеш» пірігістің кізілері аймах пайрамнарда аралазарға хынадырлар. Валентина Иванованың таниинаң, олар диаспораларға посты кӧзіт пирерге, пасхазын кӧріп аларға оңдай пирчелер.
Ідӧк «Минің Россиям, минің хазнам» концертте узбектернің паза таджиктернің «Согдиана» пірігізі араласхан. Махфират Насруллаеванаң Ахмед Негматов ікі таджик сарынын толдыр пиргеннер. Пастағызы «Ситора» («Чылтыс») адалған. Номерні Садокат Насруллаеваның теелбегі чазаан. Піди кӧргенде, таджик чонның сарыннары даа, теелбектері дее Индиядағы культураа тӧӧй арах.
Концерттің халғанҷызында пазох олғаннар сыхханнар. Олар «Вперед, Россия!» теелбек толдырғаннар. Чон пірікчеткен кӱнге чарыдылған концерт уғаа чахсы ирткен. Чайаачы ӧмелер, сарыннар паза теелбектер толдырып, чыылған чонға ӧрініс сыйлааннар. Айас кӱн ідӧк кізілернің кӧңнін кӧдірген.
ХАН, ТУСТААН АС-ТАМАХ САДЫЛҒАН
Ӱлӱкӱнде ас-тамах садии парған. Тусталған чир тамаанаң пасти иттің аймаа садылған. Ағбандағы ипподромда ӱлӱкӱн концерті 12.00 частаң пасталған полза, че ас-тамах алып аларға чон иртеезінӧк килчеткен.
Тустаан чир тамаа кӧп садылған. Пір литр ідістегі ӱгӱрсӱлер 150 салковайға садылған. 1 кг тустаан капустаны 80 салковайға сатханнар. Иң аарлығ - 1000 салковайға - пір литр миске турған.
Ярмаркаларда мӧӧт кӧп садыладыр. Харатастың чуртағҷызы Сергей Куан липа чахайахтарынаң чыылған мӧӧт сатчатхан. Ол мӧӧтті Ыраххы Востоктаң ағылчаттыр. Машиналығ парып, 600 - 700 центнерҷе мӧӧт ағылып, мында сатча.
«Минсуғдағы» ФГУП-тың чир-тамаа садылған. Ідӧк тустаан ӱгӱрсӱ паза помидорлар сатханнар. Ӱс литр помидор банказы 160 салковайға турған полза, кабачоктар паза ӱгӱрсӱлер 120 салковайға садылған. Фрукттардаң сӱзӱннер полған. Пір литр груша, яблоко, слива сӱзӱнін 70 салковайға алып аларға чарир. Ідӧк час капуста, морковь, свекла садылған. 1 килограмм час капуста 13 салковайға турған.
Ибдегі таңахтың он нымырхазын 100 салковайға сатчатханнар. Час хызыл саңас 50 салковайға, хара саңас 200 салковайға садылған. Абаза тайғалары-наң торым хузух 200-ке паалалған.
Ит садии парчатхан орында кӧп чон поладыр. Таныхтирға кирек, сосха чаа кӧп садылған. Пілдістіг, хысхы соохтарына удур ибдегі мал санын хызырадырлар. Итті дее хайраллир оңдай пар. 1 кг сосха чаа 140 - 250 салковайға турған. Бройлер индюк паза таңах иді аарлыға турчаттыр. Индюк иді 400-ке садылған, таңах - 300 салковайға. Ибдегі хусты ағбандағылар азырап алчаттырлар. Тартылған ит 280 салковай турчатхан.
Мал идінің чардыхтары 250 салковайдаң пасти аннаң даа аарлыға садылчатхан. Ӧӧнінде хой, сосха паза мал иді садығда поладыр.
Тоң паза сістеен палых полғанох. Тоң палыхтар аймаа килограмм 50 - 180 салковайға садылған. Сістеен палых, тізең, аарлыға турча. Оларның паазы 270 - 550 салковай полған.
Хан садии ӧткін парчатхан. Ярмаркада хой даа, мал даа ханын алып аларға чарир полған, килограмм 200 - 250 салковайға садылған.
Идінҷек Светлана Николаевна Котнякова 14 чыл хан садиинаң айғасча. Ол ярмаркаларда тоортхан ханны сатча. Хайиимны хан паалары тартхан: 217, 243, 259 салковай пазыл партыр.
- Сірернің хайдағ-да чапсых паалар, - таңнаам мин.
- Полған на ідістегі хан кӧдірімі хоостыра паалалча, - чоохтаан С.Н.Котнякова. - Ағбан пилтірі аймаандағы таныстарым мал сохчатсалар, хан алып алчам. Олар азынада искірчелер. Ахча тӧлеп пирчем. Істі харын ічегелерін паза хан алчам.
Хан урчатсаң, хозылчатхан прай нименің синіне хайығ салчазың. Нинҷе сӱт, тус, муксун, істі чаан саларға кирек полчатханын хайди даа сизінерге кирек Ибдегі сӱт ползын.
Тоортпаан час ханны садарға чочынчам теен Светлана Николаевна. Хан - табырах ачып сыхчатхан ас-тамах нооза. Мындағ ярмаркаларға ол азынадох тимненче. Садығ чахсы иртче тіп таныхтаан С.Н.Котнякова.
Сістеен иттеңер чоох апарза, ол 150 салковайға паалалған. Сістеен сосха идінің 6-7-ҷе кизегі анҷа турча. Піс ӧӧремнең, сістеен ит алып, одырып, тайнанып алғабыс. Пірее 300-че салковай тӧлирбіс тіп сағынғабыс, сынында чӱс граммҷа андағ ит 500-че салковай тур парған. Піс ах-тик пол парғабыс. Итке хоза чей, халас паза муксун кизектері, томат соузы пирілче. Сістеен ит аларда, азынада паазын сурап аларға кирек. 500 салковайға ікі килограмм час ит алып аларға чарир нооза. Кип-азахты ниик паанаң алып аларға чарир полған. Пӧрік-мелейлер, тӱк носкилер кӧп садылған. Ідӧк иб аразында тузаланар нимелер садыға сығарылтыр.
Ӱлӱкӱн ойыннары тоозыл парған даа полза, садығ ачығында чон хайынысчатхан. Ус час тузында ит паазы тӱс парған. 1 кг итті ортымахти 200 салковайға алып аларға чарир полған. Садығҷыларға итті ибзер нандыра апарарға хынии чоғылох.
КӦЗІДІГДЕ АЙМАХ ЧОН АРАЛАСХАН
Сыйыхтар паза сувенирлер садығ-кӧзідиинде аймах нация чоннары араласханнар. Кӧзідіге кибірліг кип-азах, кӧг тиріглері, пос холынаң иткен чайаачы тоғыстар аймаа сығарылтыр.
Хакастарның «Асхыр» чииттер пірігізі ӱлӱкӱн иртірерінде ӧткін араласхан. Денис Сунчугашев ойыннар иртірчебіс паза пу кӧзідігні хайығда тутчабыс тіп чоохтаан.
- Піс Хакасияның национальнай паза территориальнаяй политика министерствозынаң тоғынчабыс, - чарытхан Денис. - Аймах нациялар ынағ чуртирынҷа, пасхазынаң тіл алызарынҷа тоғысты апарчабыс. Ідӧк «Асхыр» пірігіс хакас чонның кибірліг культуразынҷа кӧзідіг тимнеен. Ағбанның чуртағҷыларына паза аалҷыларына мында чуртапчатхан чоннар культуразынаң танызып алар оңдай пар.
Таджик чонның Хакасиядағы «Бародари» киртініс халых пірігізі тоғынча. Ахрор Салимов кӧзідіге сығарылған кӧг тиріглерінеңер чоохтаан. Дутор, кайрок, таблак тиріглер кӧзідіге сығарылтыр. Пілдістіг, таджиктернің кӧг тиріглерінің аймағы алғым. Ахрор пу чағында тӧреен чирінзер айланар. Хакасиядаң сыйыхтар апарарға пӧгінче.
«Согдиана» таджик-узбек чоннар культуразының кіні Хакасияда хаҷаннаң тоғынча. Кӧзідіге кип-азах аймаа сығарылтыр.
«Менин кыргыстаным» халых пірігізі, «Чосон» кореецтернің диаспоразы, еврей, немец паза пасха культуралығ чон пос кибірлерінең килген чонны таныстырған. Хакасияда 70 азыра киртініс санға алылған. Кӧзідімге, католиктер, мусульманнар, иудейлер, православие киртінізі пар.
Чон пірікчеткен ӱлӱкӱнде аймах нациялығ чон танысча, ынағласча паза чахсы кӧглезіп алча.
Автор :
Альберт ТОЛМАШОВ, Майя КИЛЬЧИЧАКОВА, Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы