ПОЭЗИЯНЫҢ ЧАРЫХ ЧЫЛТЫЗЫ
27.02.2018
Хабарлар
Пос кӧрізі. Поэт Валерий Майнашевтің 70 чазына удур сағынған сағыстарым.
Мин хоос литератураның пирік чолына наа ла кірчеткенде, Валерий Гаврилович Майнашев ікі чыынды сығар салған полған. Кізілер аны таныҷаңнар, кибелістерін хығырарға хынҷаңнар, аны аарлаҷаңнар. Литература чолында азахха пик турыбысхан поэт полған. Килкім хаалағлар итчеткен.
Пастағы хаалағлар итчеткен хайдағ даа поэт улуғларынзар айланча, олардаң ӱгренче. Олған тузымда Валерий Майнашев минің иң хынчатхан хакас поэдім полған. Аның кибелістері чарыхха сығарын чидікпин сағыҷаңмын. Ол туста хай пірее кибелістерімні ағаа кӧӧгіп пасхам. Чазырбинчам. Кибелістерін хығырып, аның омазы сағызымда уғаа саблығ, кізі чағын кір полбас чіли хоосталҷаң. Олған тузымда мин аннаңар ноға-да іди сағынҷаң полғам. Че соонаң Валерий Гавриловичнең тоғазарға киліс парған. Ағбанда тоғазып, чоохтасханда, олаңай ла кізі полтыр. Чоохтасса даа, олаңай ла чоохтасчаң. Улуғсырхос, махтанҷых, нимені нимее салбас кізі полбаан. Ам сағынғанымда, ол кізінің чахсы-хомайын сах андох кӧр салҷаң полар. Чойырхос кізілерні позына чағын итпеҷең, а позы чахсы-хомайны кӧнізінең чоохтаҷаң.
Ағбанда мин аннаң удаа тоғазар полыбысхам. Аның чуртазында полған ӧріністерні, хомзыныстарны даа пілчем. Мағаа чазырбин чоохтаҷаң. Піс аннаң хада киліскебіс тіп сағынчам. Ол минің чӱрек-чаныма чағын полған. Піс пір сӧс, пір чоох тапхабыс. Ол тоғазығларда чоох ӧӧнінде поэзиядаңар парыбысчаң. Андада мағаа, литературада наа ла хаалағлар итчеткен кізее, аның чӧптері, аның сағыс кӧрістері кирек полған. Нинҷе хати чоохтазып одырғабыс, че мағаа анын позының кибелістерін хакас тілінең хығырғанын истерге киліспеен. Ноға-да позының кибелістерін ол хығырарға хынмаҷаң. Чоох хоостыра киліссе, пірееде Майнашевке позыныңох кибелістерін хығыр пирҷеңмін. Ол анзына чоо ӧрінҷең, чӱрек-кӧңні кӧдіріл парҷаң. «Пірее поэзия иирін иртірзем, минің кибелістерімні чонға хығырарзың» тіҷең.
Поэт поэттең ӱгренче. Ӱгретчілерінең артых пазыбызарға кӱстенче. Іди поэзия тиліпче, ӧсче. Удур-тӧдір марығласчалар тиирге чарир. Улуғларыбыс полбаан полза, пӱӱнгі дее поэттер
чох поларҷых. А улуғлары чииттер ӧзерінеңер, оларның чолын пазарларынаңар хаҷан даа сағыссырапчалар. Валерий Гаврилович мині ӱгрензін, ӧссін тіп сағынған. «Синің улуғ поэт поларыңа ізенчем, синің чарых талант пар» тіҷең ол мағаа. Пӱӱнгі кибелістерімні, рубаилерімні, сонеттерімні, ікіліктерімні хығырып алып, ниме ле тиирҷік ни? Ӧрінерҷік, махтирҷых тіп сағынчам. Ол пасха кізінің чидіглеріне ӧрініп пілҷең. Пілчем, аның чӧптері, ӱгреткені тик чирге парбаан.
Чуртазымда тоғасчатхан сидіктерге кӧӧм-саам тӱсчеткен тустарда чоохтарынаң чӱрек-кӧңнімні кӧдірерге кӱстенҷең. Минің алнымны алҷаң. Издательствода илееде чыллар чатчатхан чыындымны сығарыбызарға олох полыс пирген. Пір сӧснең, минің кибелістерім чарыхха сыхханында Валерий Гавриловичтің полызии улуғ. Мин аның мағаа ізенізін, киртінізін толдырарға пар-чох кӱзімнең сіренгем. Валерий Майнашевтің амыр ӱнін, чалахай, чағбан чӱреен, кізее полысхах хылиин пір дее ундубинчам.
Валерий Гаврилович чарых таланттығ поэт полған. Анзынаңар аның кибелістері киречілепчелер. Ол осхас пӧзік чайалған поэттер пістің хакас поэзиязында пір-ікіҷе ле полар. Кибелістеріндегі тиңнестіріглер, хоос сӧстер хығырған кізіні хайхатчалар, морсындырчалар. Кӧзідімнер: «эк, ах чаҷын - син минің ах чазым», «тиктең нимес, тиктең нимес саапча кӧӧк саңнары», «кӧк тигірде турғлабысты ах алачыхтар», «аппағас киптіг нымырт ағазы», «тигір тӧзі тимір чіли ізіпче».
Аның кибелістерінде хайхастығ кӧг пар. Олар кізіні ӧріндірчелер, хомзындырчалар. Кибелістерін хығырарға уғаа ниик. Тиктең нимес аның кибелістеріне сарыннар, романстар кӧп чайал парған. Минің кӧрізімнең, Валерий Майнашев - хакас поэзиязында силлабическай кибелісті ниик чортыстығ ит салған поэт. Ол хакас литературазына улуғ хозым ит салған. Аның пас салған прай тоғыстарына паалағ ам даа читіре пирілгелек. Илбек поэттің кибелістерін, поэмаларын, нымахтарын, кип-чоохтарын, тілбестеглерін тимнеп алып, ікі томнығ книга сығарыбысхан полза, аның 70 чазына улуғ сыйых поларҷых. Паза пу чыл тооза ағаа чарыдылған чайаачы иирлер, тоғазығлар, школаларда, тізең, ӧнетін уроктар иртірілген полза, чахсы поларҷых. Анзы саблығ поэдібісті ундубинчатханыбысты паза улуғлапчатханыбысты кӧзідерҷік.
Валерий Майнашевтің пос чирінеңер пасхан кибелістері полған на кізінің хайиин тартар. Чир-суубыстың хайлап ахчатхан суғлары, айаң пастығ тағлары улуғ хыныснаң хоосталчалар: Хаҷан иртіп пасха чир-суғларны, Мин Чир-суумзар хатап айланзам, Чарых харах чазы харахтарымны Ноға-да позы ла суғландырча. Хакасия, мин дее ӧскем синде. Минің дее чӱреем, сыдап полбин, Синнеңер сарнабысхан пірсінде - Сарнапча ам даа ол тохтабин... Саблығ поэттің іҷезінеңер паза хынғанынаңар пасхан кибелістері минің кӧңніме кірче. Ол кибелістерде паар-чӱреенең сыххан чылығ сӧстер паза хайхастығ хоостар. «Порчо кӧглері» кибелізінде піди пасча:
Эк, кизіп алдах, хынғаным,
Ӧкпең таң кӧгенееңні,
Таң чариинаң чабыссын
Ол минің кӧзенеемні.
Ӧкпең порчо полыбызып,
Минің алнымда толғандах,
Кізі пілбес хыныс ырын
Мағаа пазох ырладах...
Валерий Майнашев тӧреенінең Поэт полған. Пілчем, ол олаңай чонның иң хынчатхан поэді. Аны чонның поэді тиирге чарир. Ол «Кӱскӱ хазың» поэмазында пасхан:
Я, пілчебін, наа нимес кибім,
Чил уйаланча ізебімде,
Минің пайым - чарых чӱстіг чирім,
Часкам - чирімнің кӧглерінде.
Мин ағырчам чазы-тайғаларның
Кізі испеен ӱннерінең,
Мӱнмеен кӧк чилінніг чолларның
Ам даа полар кӧглерінең.
Минің чӱрегім - кӱскӱ хазың,
Ачығ чилге чалаастатча.
Аның даа ӱчӱн хара пазым
Кӱннің састарын тоолатча...
Я, ол «ағырған» поэзия ағырығнаң. Ол «ағырии» сылтаанда пістің чонға пӧзік чайалған кибелістер артыс салған. Позынаңар ол піди пасча: Хаҷан даа минің сағыстарым Хара полбастар, обалланчам. Тіріг нименің харахтарынаң, Ағастаң даа мин уйатчам...
Я, сыннаң даа, андағ чағбан чӱректіг полған хакас поэзиязының «чарых чылтызы». Че уғаа ачырғастығ Ӧӧркі Чайааннар ағаа узах час пирбеені. «Чуртас поездінең» ирте тӱзібіскен, «харасхы харааның кӧӧ чох очы хызынзар» парыбысхан.
Я, пӱӱл Валерий Гаврилович Майнашевке 70 час толарҷых. Илбек поэттің, ӧӧркі кӧк чазыдағы чылтыстар чіли, аймах ӧңнернең пызыңнасчатхан кибелістері чыллар халынына чабыра пастырбастар, сӧл чазыдағы оттар чіли, хуруп парбастар. Мин, хара суғ осхас ап-арығ чӱрек-кӧңніліг илбек поэттің адын адап, аны сағысха киріп, аны аарлап-улуғлап, кибелізінеңӧк тоосчам чооғымны:
Ол поэт нимес чон аразында,
Кем чаҷында ла поэт полча.
Сын поэт прай даа чуртазында,
Поэт полып, тызы чох полча.
Поэзия - ол хазыр ӧрттіг чалын,
Ол хайхастығ музыка пирче.
Аның ӱчӱн ол хорғыстығ чалын
Прай чуртазыңны кілепче...
Автор :
Геннадий КИЧЕЕВ, поэт
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде