ЧЫЛ ПАЗЫ КИЛДІ, ЧОН-ЧАХСЫНЫ ӦРІҢДІРДІ
27.03.2018
Хабарлар
Ӱлӱкӱн. Ағбанда ипподромда республика чуртағҷылары паза аалҷылары Чыл пазын таныхтааннар. Чалахай ӱлӱкӱнге кізілер Хакасияның аймах пулуңнарынаң чыылысханнар.
Чыл пазы часхының ӧӧн пайрамы полча. Хакасияда аны алғым таныхтапчалар. Пастап пу ӱлӱкӱн город-аймахтарда пайрамналған, 24 мартта, тізең, республика синінде ирткен. Ачых-чарых кӧңніліг чон, ипподромда чыылызып, удур-тӧдір часхы ӱлӱкӱнінең алғыстасхан, пай хазыңа ӧңніг чаламалар палғаан.
Чыл пазына кізілер матап тимнентірлер. Аал хонии ярмарказында иртеннең садығ парған, спорт ойыннарының ачығында кӱстіглер марығласханнар, ӧӧн сценада Хакасияның чайаачы устары, сарыннар толдырып, кӧрігҷілерге ӧрініс сыйлааннар. Соох кӱн дее чонның кӧңнін тӱзірбеен. Чыл пазы килді, чон-чахсыны ӧріндірді!
ӦРІНІС СЫЙЛАПЧАТХАН КӰН
Чыл пазы «Тус тегілегі» театр кӧзідиинең азылған. С.П.Кадышевтін адынаң культура кінінің паза Хакас филармонияның чайаачы ӧмелері ойын пастыра хакас чонның календарьынаңар чоохтап пиргеннер. Чыл пазына килген чон полған на чыл, ай нименең танығлығ, ноға іди адалчатханын піліп алған.
Хайхастығ ойын тоозылғанда, чыылған чонзар алғыстас сӧстерінең республиканың национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков айланған. Ол Хакасия пазы Виктор Зиминнің адынаң чир-суғҷыларны Наа чылнаң алғыстаан, прайзы часкалығ ползын тіп алғаан. Ідӧк Михаил Анатольевич Хакасия чуртағҷылары Россия президентіне табығларда ӧткін араласханын чооғында таныхтаан. Аның чылығ сӧстеріне республиканың чииттер киректерінҷе хазна комитедінің кнезі Татьяна Борисова хозылған. Хакасияның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин, пайрамға килген кізілерзер айланып, оларға пӧзік чидіглерге чидерге, сағынған сағыстарын чуртасха кирерге, амыр паза пик чуртас алғаан. Ідӧк чуртағҷыларны муниципалитеттер пастары алғыстааннар. Оларның адынаң Пии аймааның пазы Юрий Курлаев чоох тутхан. Юрий Николаевич Чыл пазы республика чуртағҷыларына чахсы ла ниме ағылар тіп ізенізінең ӱлескен. Таныхтирға кирек, чоох тутхан прай даа устағҷылар кізілерні хакас тілінең алғыстирға кӱстенгеннер.
Улуғ чӧбiнiң кiзiлерi.
Чыл сай мындағ пайрамда Улуғлар чӧбі, чоныбыстың иң артыхтарын таныхтап, оларға аарластығ аттар пирче. Пӱӱл «Чыл кізізі» пӧзік атха турысханнар:
- Юрий Никитович Кусургашев, олаңай кӱресче тренер. Аның устаанынаң кӱресчілер Анжелика Фёдорова паза Роман Астанаев аймах спорт марығларында чиңіс тутчалар;
- Игорь Валерианович Майнагашев, Асхыс аймаандағы ӧрт ӱзірҷең частьтың пастых орынҷызы. Пылтыр ноябрьда ол Асхыста кӧйчеткен турадаң кізілерні сығарған;
- Надежда Николаевна Павлушова, Пии аймаандағы Будёновка аалның чуртағҷызы. Чағбан чӱректіг ипчі олған садында воспитатель полча, ӧкіс палаларны ӧскірче;
- Данил Александрович Сагалаков, Асхыс аймаандағы Тӧӧ пазы посёлокта полиция участковайы. 2017 чылда апрельде ол кӧйчеткен турадаң чуртағҷыларны сығарып, 22 кізіні ӧлімнең осхырған. Махачызы ӱчӱн ол, Россия МВД-зының ӧнетін медальынаң таныхтаттырған;
- Таля Михайловна Тербежекова, Асхыс аалдағы «Тирегес» олған садының воспитательі, ӧкіс палаларны ӧскірче;
- Наталья Серафимовна Боргоякова, Таштып аймаандағы Харағай паары аалның чуртағҷызы, ӧкіс палаларны ӧскірче;
- Сергей Тимофеевич Топоев, олаңай кӱресче тренер. Аның устаанынаң кӱресчілер Дмитрий Чучунов, Наталья Ивандаева, Юлия Чучунова аймах спорт марығларында чиңіс тутчалар;
- Виктор Степанович Тодинов, Чоғархы Асхыстағы школаның ОБЖ паза физкультура ӱгретчізі. 2017 чылда ол Хакасияның иң чахсы ӱгретчілерінің санында таныхталған;
- Светлана Михайловна Троякова, республиканың олған имнег туразының имҷі-педиатры. 2017 чылда ол «Чылның иң артых имҷізі» республика марииның чиңісчізі полыбысхан;
- Клавдия Сергеевна Чебодаева, Хакасияның саблығ ӱгретчізі, Пии аймаандағы Куйбышевтегі ортымах школаның хакас тілі паза литература ӱгретчізі. Ол тиксі Россияда ирткен тӧреен тіллер ӱгретчілер мариинда ікінҷі орынға турысхан.
От иненi азырапчалар
Республикадағы Улуғлар чӧбінің чарадии хоостыра «Чахсы киректер ӱчӱн» орденге Хакасия пазының орынҷызы Владимир Крафт турысхан. Ідӧк Пётр Воронин ағаа Хакасия пазының адынаң алғыстас пічиин читірген. Владимир Александрович хакас чонның пастағы съездтерінің 100 чылына чарыдылған мероприятиелер иртіріп, кӧп кӱс салған. Владимир Крафт аарластығ сыйых ӱчӱн улуғ алғызын читірген. Чыылған чонзар хакас тілінең айланып, оларны Чыл пазынаң алғыстаан.
Сыйыхтар читірілген соонда, аймах-городтарның аразында «Тус теплей» марығ пасталыбысхан. Муниципалитеттернің делегациялары неделя кӱннеріне чарыдылған ойыннарны кӧзіткеннер. Прайзы матап тимнентір. Кӧрігҷілернің кӧңніне Боград аймааның ойыны кірген. Арыхпай алыптаңар кип-чоохты турыстыра кӧзідерге пӧгініп, боградтағылар теелбектер турғысханнар, ӧнетін кип-азах тіккеннер. Кӱн чахайахтарына хубулған хызыҷахтар уғаа ачыныстығ кӧрінгеннер. Пии аймааның ӧмезі саарсых кӱнге чарыдылған кип-чоохты турғысхан. Хакастарның таниинаң, ол талаан чох кӱн. Алтын Арчол, тізең, аннаңар ундут салып, тайғазар аңнирға парыбыстыр, ибзер хуруғ холлығ айланған. Таштыптағыларның ойыны істеніске чарыдылған сӧспектернең танығлығ полған. Чахсы ойыннар Ағбанның, Саяногорсктың, Орджоникидзе, Шира аймахтарның ӧмелері кӧзіткеннер. Жюри паалаанынаң чиңісчі полыбысхан Боград аймаа, ікінҷі орынға пиидегілер сыхханнар, ӱзінҷі орынны Шира аймаа алған.
Марығ соонда Хакас филармонияның концерті ирткен. Кӧрігҷілерні чайаачызынаң ӧріндіргеннер Евгений Улугбашев, Людмила Арыштаева, Анна Бурнакова, Антонида Тюльберова паза Владимир Доржу. Хынчатхан ырҷыларның ырлары чыылған чонның чӱреен кӧӧреткен. Анаң сценазар «Кӱн чахайағы» ансамбльның паза «Хайҷы» эстрада студиязынын араласчылары сыхханнар.
Чыл пазы уғаа чахсы ирткен. Кізілернің кӧңні ыр-сарыннарға, хынығ ойыннарға толған.
ТАДАР ИБЛЕР ПАЗА ОЙЫННАР
Хакас чонның хайдағ даа пайрамына республиканың аймах-городтары тадар иблерін кӧзідіге сығарчалар. Чыл пазында даа ол кибір сайбалбаан. Муниципальнай пӱдістернің ибіҷектері чонны ідӧк ӧріндіргеннер. Че ниме таныхтирға кирек. (Кӧп кізі анзына хайығ айландырған полар.) Пӱӱл хакас чонның ас-тамаан тимнирінҷе марығ чох полған. Тура істінзер кірген кізілерге чиистің аймаан амзатпааннар. Тадар иблерінде паза оларның тастында кӧзідіглер ле полғаннар.
Ағбан городтағылар чон-чахсыны кӧклӧлер кӧзідиинең чапсытханнар. Иб істінде аймах чоннарның кип-азаан кис салған онҷаалар турғаннар. Полғанының на пӧзии 20-ҷе ле сантиметр. Тастында, тізең, кізінең тиң кӧклӧлер. Че олар сӱрмес-тулуңнығлар, платтығлар паза тадар кӧгенектіглер.
Асхыс аймаандағылар кірген кізее ирбен оттың тузазынаңар чоохтааннар. Олардаң сығара ирбен от чызы тиксі ипподромға чайылчатханға тӧӧй полған. Ідӧк Асхыс чирінің абахайлары талғаннаң тимнелген ас-тамах сатханнар. Айран, аарчы полғанох.
Программа хоостыра муниципальнай пӱдістернің ибіҷектерінде ойыннар иртірілгеннер. Оларны прайзы пос оңдайли апарған. Хайзында-да палалар азахтарына хаптар кизіп чӱгӱрчеткеннер. Пасхазында арғамҷы азыра сегірчеткеннер. Че тадар ибіҷек алнында хакас ойыннары иртірілгеніне тоғазарға киліспеен...
УС ХОЛЛАР
Чыл пазы ӱлӱкӱн паза нименең чапсых? Анда ус холлығларнаң танызып аларға паза оларның тоғыстарын садызып аларға чарир.
Алексей Сагатаевтің ӧӧн тоғызы «Читіген» музыка-драма театрында. Ол артист полча. Пос туста чайаачы ирен ағастаң ниме-ноо киртче. Ӧӧнін-де сувенирлер итче: тадар ибіҷектер, хомыстар, пычахтар...
Таланттығ кізі прай саринаң таланттығ тіпчелер. Алексей Сагатаевті сах андағ кізі тиирге кирек. Кӧңні полза, ол хараа ирткенін дее сизінминче. Ағаснаң айғаспаза, театр сценазында турғызар ойыннар пасча. Чыл пазы иртер кӱн алнындағы хараа аның ідӧк чайаачы тоғыста ирткен. Ол сувенирлер аймағын тимнеен. Ӱлӱкӱнде оларны прай сӧбіренең сатханнар. Пір сӧснең, Чыл пазына килген полған на кізі кӧңніне кірген нимелерні, кӧріп, садызып алчатхан.
Андрей Тыгдымаев ідӧк ағаснаң айғасча. Асхыс аймаандағы Ӱс чул аалда тӧреен-ӧскен кізі Чыл пазына ас-тамах тоғыраҷаң чардыҷахтар тимнеп килтір. Аймахти хоосталбаан даа ползалар, оларны чон хынып алчатхан.
Сагатаевтер ирепчi улуғ хызыҷаанаң хада
ХАҢ, АЙРАН, МӰН
Ӱлӱкӱнде хакас чонның ас-тамаа садии ідӧк чахсы парған. Чарбалығ ӱгре хазаннары харах кӧзіне синчеткеннер. Садығҷылар ханны тоғырирға маңнанминчатханнар. Оларның паалары хайдағ полғанын чоохтирға кирек чоғыл тіп сағынчам. Хакас ас-тамаан амзирға килген кізілерге анзы ӧӧні полбаан.
Паза чон талған-чарба садызып аларға маңзырапчатхан. Айран-аарчы даа артых полбаан оларға. Городта чурттығ хакастарға пос чиизін алып аларға аалдағылар оңдай пиргеннер. Чыл пазына іди ӧнетін Илимор, Чоғархы Асхыс ааллардаң кил парғаннар.
Анисья Кыржинакова талған-чарбаны тимнирге улуғларынаң ӱгреніп алған. Аалда алай аймахта хакас чонның ӱлӱкӱннері иртчетселер, ус холлығ ипчіні анда аралазарға хығырчалар. Ол хакас ас-тамаан прай тимнеп пирче. Таныхтирға кирек, аның чиизі хайдағ даа марығда турыстыра паалалча. Пӱӱл Чыл пазында, тізең, андағ марығ чох полған. Аннаңар Анисья Андреевна ахча тоғынып аларға кил парған. Анзы аалдағы чурттығ кізее пір дее артых нимес нооза.
ЧООХ ИСЧЕТКЕҢ ТИБЕЛЕР
Кем сизінген, ӱбӱрілген улуғ самоварны Ағбан городта иртірілчеткен ноо даа пайрамда кӧрерге чарир. Чыл пазында ол турғызылғанох. Олғаннарның ол ӱтертінізінің хыринда пасха даа ойнаҷахтар полғаннар. Холда чӧрчеткен палаҷахтар салааларынаң кӧзідіп, іҷе-пабаларынаң паровозха алай самолетха одырарға сурынып алчатханнар. Улуғларына ахча ла тӧлебізерге киректелген.
Мындох илееде чыылыс парған кізілер аразында аттар паза тибелер пазыс чӧрчеткеннер. Олаңай ла нимес, ӱстӱлерінде оолағас-хызыҷахтарны, чииттерні дее, одыртып алып. Туйғахтығ аңнарны ээлері чидін чӧрчелер, іди ахча тоғынчалар. Чалаң хаҷан даа чӧрбеен кічіг частығларға, тізең, уғаа чапсых. Уламох хынығ полған оларға тибелернің ікі пӱгӱні аразында одырарға.
Ниме ӱрӱгістіг пілдірген? Ӱлӱкӱн соонда чон тарасчатханда, ипподромнаң таарлағ машина сығыбысхан. Пістің хыринҷа иртібіскен. Кӧрзебіс, ікі тибені андар чатыр салтырлар. Ипти ле апарирлар. «Хайдағ чоох исчеткен тибелер», - тіп сағын салғабыс...
ИҢ КӰСТІГЛЕРІ ЧИҢӀС ТУТХАННАР
Чыл пазы ӱлӱкӱн пасталғанда, спорт площадказында чон кӧп чыылыс парған. Прайзы марығлар пасталарын сахтаан. Че чир сыхтығ полғаннаңар, пӱӱл спорт марығлары уйан арах ирткен. Кибірге кір парған тас хабарын иртірбеске чарадығ алылған. Хайди таныхтааннар марығ тӧстегҷілері, пу спорт кӧрімінде палығлат саларға оой. Сыхтығ тасты спортсменнер тӱзір саларға айабастар. Аннаңар араласчылар гиря хабарында паза хол пазызарында марығласханнар.
Гиря хабар кӧрімҷе спортсменнер частары паза гиря кӧдірімі хоостыра марығласханнар. Іди ооллар 8 кг, 16 кг, 32 кг гирялар хапханнар, хыстар -8 кг, 12 кг, 16 кг кӧдірімніг гиряларны. Араласчыларға спорт снарядын 5 минута аразына иң кӧп хати хабызарға киректелген. Ширадаң килген Дмитрий Мачнев 14 часха читкелек оолағастар аразында марығласхан. Гиря хабарынаң ол ікі ай айғасча. Пу аның тӧртінҷі марии полған. Ол 8 кг гиряны иң кӧп 160 хати кӧдірібіскен.
Хазыр марығда спортсменнер прай кӱстерін салғаннар. Піреезі кӧрілген тус тоозылғалахха гиряны тӱзірібісчең.
- Пӱӱн мин 16 кг кӧдірімніг гиряны 52 ле хати хаап алғам, кӱзім 3,5 минутаа ла читкен. Че рекордым - 105 хабыс, - чоохтапча Шира ӱчӱн турысхан Любовь Балахчина. - Кӧзідімнер тӱзірбес ӱчӱн, спортнаң полған на сай айғазарға кирек. Халғанҷы ікі ай мин чӱгӱр чӧргем, че тренировкаларға чӧрбеем. Ам пу спорт кӧрімінең хатап айғазарбын.
Сорығдаң килген Юлия Турчанова пу марығларда 12 кг паза 16 кг кӧдірімніг гиряларны хабарында араласхан. Пу спорт кӧрімінең ол ікі чыл айғасча. Юлия, ноябрьда Леоновтың
адынаң тиксі Россия марығларында 24 кг кӧдірімніг гиряны 10 минутаа 84 хати кӧдіріп, спорт узына кандидат нормативін толдырыбысхан. Школаны тоозып, ол Олимп резерві училищезінзер кірерге пӧгін тутча. Аның тренері Евгений Зевахов Чыл пазында ирткен марыға 14 спортсмен ағыл килген. Аның секциязына 25 олған чӧрче.
Евгений Зеваховты кізілер гиря спортын аар атлетикаа санапчатханы сағыссыратча. Аннаңар паба-іҷелер палаларын пу кӧрімге ызарға хынминчалар. Че ол ниик атлетикаа саналча. Мында спортсменнернің иттері пасха оңдайнаң тоғынча. Спортсменнер мында пик сындамахтарын тыытчалар. Анзы чуртаста уғаа кирек. Пу спорт кӧрімінде палығладарға сидік полча. Аар гиряларны кӧдіріп, пала ӧспинібізер тіп кӧбізі сағынча. Че тренировкалар алнында чахсы тимненіп алза, кирек андағ полбас.
Марығ салтарлары:
ооллар 14 часха теере, гиря 8 кг, кӧдірім 50 кг теере:
1 орын - Александр Парахонько (Боград аймаа) - 200 хабыс,
2 орын - Данил Боргояков (Боград аймаа) - 180 хабыс,
3 орын - Руслан Романенко (Сорығ) -171 хабыс;
ооллар 14 часха теере, гиря 8 кг, кӧдірім 50 кг артиинаң:
1 орын -Дмитрий Леденев (Харатас) - 173 хабыс,
2 орын - Данил Даниленко (Сорығ) - 170 хабыс,
3 орын - Владислав Симаков (Сорығ) - 160 хабыс;
ооллар 14 часха теере, гиря 16 кг, кӧдірім 70 кг теере:
1 орын - Александр Поликарпов (Боград аймаа) - 170 хабыс,
2 орын - Василий Горшунов (Шира аймаа) - 159 хабыс,
3 орын - Максим Пикулин (Харатас) - 152 хабыс;
ооллар 18 часха теере, гиря 16 кг, кӧдірім 70 кг артиинаң:
1 орын - Владимир Аланов (Боград аймаа) - 160 хабыс,
2 орын -Кирилл Филимонов (Харатас) - 148 хабыс,
3 орын - Александр Смолкин (Сорығ) - 132 хабыс;
ооллар 18 частығлар паза аннаң улуғлар, гиря 32 кг, кӧдірім 80 кг теере:
1 орын - Александр Власов (Ағбан) - 131 хабыс,
2 орын - Максим Гаврилин (Харатас) -103 хабыс;
ооллар 18 частығлар паза аннаң улуғлар, гиря 32 кг, кӧдірім 80 кг артиинаң:
1 орын - Кирилл Жибинов (Харатас) - 99 хабыс,
2 орын - Александр Чипизубов (Шира аймаа) - 60 хабыс,
3 орын - Николай Давыдов (Ағбан пилтірі аймаа) - 40 хабыс;
хыстар 14 часха теере, гиря 8 кг, кӧдірім 40 кг теере:
1 орын - Диана Саидова (Харатас) - 150 хабыс,
2 орын - Диана Кокова (Шира аймаа) - 135 хабыс,
3 орын -Анна Карпенко (Шира аймаа) - 133 хабыс;
хыстар 14 часха теере, гиря 8 кг, кӧдірім 40 кг артиинаң:
1 орын - Юлия Войнова (Сорығ) - 169 хабыс,
2 орын - Анжелика Сагалакова (Сорығ) - 168 хабыс,
3 орын - Виолетта Афанасова (Сорығ) - 128 хабыс;
хыстар 14 часха теере, гиря 12 кг, кӧдірім 50 кг теере:
1 орын - Александра Таповская (Харатас) - 130 хабыс,
2 орын - Таисия Улич (Боград аймаа) - 128 хабыс,
3 орын -Анастасия Видяева (Харатас) - 110 хабыс;
хыстар 18 часха теере, гиря 12 кг, кӧдірім 50 кг артиинаң:
1 орын - Юлия Турчанова (Сорығ) - 156 хабыс,
2 орын - Юлия Войнова (Сорығ) - 150 хабыс,
3 орын - Алёна Южанина (Шира аймаа) - 146 хабыс;
хыстар 18 частығлар паза аннаң улуғлар, гиря 16 кг, кӧдірім 60 кг теере:
1 орын - Татьяна Козлова (Харатас) - 60 хабыс,
2 орын - Любовь Балахчина (Шира аймаа) - 52 хабыс,
3 орын - Татьяна Смахтина (Сорығ) - 43 хабыс;
хыстар 18 часха теере паза аннаң улуғлар, гиря 16 кг, кӧдірім 60 кг артиинаң:
1 орын - Юлия Турчанова (Сорығ) - 101 хабыс,
2 орын - Анастасия Эккель (Боград аймаа) - 63 хабыс.
Гиря хабар туста олох площадкада хол пазызарынҷа марығ ирткен. Мында иреннер 85 кг теере паза 85 кг артых кӧдірімнерде марығласханнар. Орыннар піди ӱлестіріл парған:
иреннер 85 кг теере:
1 орын - Михаил Зенчурин (Орджоникидзе аймаа),
2 орын - Андрей Коробков (Ағбан пилтірі аймаа),
3 орын - Андрей Курбатов (Ағбан пилтірі аймаа),
иреннер 85 кг артиинаң:
1 орын- Роман Сахнов (Харатас),
2 орын - Денис Коробков (Ағбан),
3 орын - Михаил Зенчурин (Орджоникидзе аймаа).
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА, Александра СУНЧУГАШЕВА, Антон ЧЕРТЫКОВ, Сомнар Максим АХПАШЕВТИ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы