ЧАБАН ТОҒЫЗЫ ТУРЫСТЫРА ПААЛАЛАР
04.04.2018
Хабарлар
Аал хонии. Хакасияда хой ӧскірерін айныдарына хоза хабазығлар кирілер, ол санда чабаннарға паза мал имҷілеріне чурт суриин пӧгеріне полызығ.
Ирткен неделяда Хакасия пазы Виктор Зимин республиканың аал хонии паза ас-тамах министрі Александр Башковнаң паза .Хой ӧскірчеткеннер пірігізінің устаанаң тоғасхан. Ӱзӱріге хой ӧскіреріндегі сидік сурығлар паза оларны пӧкчең оңдайлар сығарылған. Республика пазы Виктор Зимин аал хониина хаҷан даа чахсы хайған паза аның тилізіне регион синінде аймах-пасха хабазығлар пастағҷызы полча. Ӏди 2015 чылда республикада Чабан чылы чарлалған, аймах хазна хабазығлары кирілген.
Пӱӱнгі кӱнге ол хабазығның салтарлары даа кӧріндіре: халғанҷы ӱс чыл изере республикада хой саны чылда 20 муң пасха хозылча: 2016 чылда 290 муң хой саналған, 2017 чылда - 316 муң пас, 2018 чылда - 342 муң пас. Хой ӧскірчеткен хоныхтар саны даа асхынах нимес. Республиканың кӧстегліг министерствозында санға алылған фермерлернің 60 % хой ӧскірче, ол, тізең, 500 азыра хоных. Че ӱлгӱ хайиин киректепчеткен сидіксіністер ам даа кӧп. Олардаңар искіргеннер Хакасняның аал хонии паза ас-тамах министрі Александр Башков, республиканың Хой ӧскірчеткеннер пірігізінің кнезі Александр Поздняков, фермер Виктор Бельман паза даа пасхазы.
ЧАБАНҒА - ПІЛІСТЕР, ИСТӀГ ОҢДАЙЛАР ПАЗА ТУРА
Хой ӧскірерінде чабан - ӧӧн тоғынҷы. Ол чыл ибіре істенче, хойларны наңмырхарда, соох хысхы паза ізіг чайғы кӱннерде хадарча.
- Чабанны ӧскірерге кирек! - теен чыылығда республика пазы Виктор Зимин. - Кізілер пу тоғысха тартылар ӱчӱн тоғысты, аның оңдайларын чахсыландырарға кирек! Кем пӱӱн чабан полча? Пу тоғысха кізі кӧстегліг тимненминче. Чииттер пу тоғысха парар ӱчӱн, оларны чабанға ӧнетін ӱгредерге, чахсы стипендия тӧлирге кирек. Андада чахсы тоғынҷылар полар.
Пу сағысты чуртасха кирерінҷе Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы тоғынар: чабанға ӱгредер ортымах профессия училищезін, специалисттерні табар паза ӱгредіг программазын тимнирінде аралазар.
Хакасия пазы ідӧк чабан сӧбірезінең хада турлағда чуртирға кирек тіп санапча, аннаңар турлағда чабан туразы даа прай истіг оңдайлығ поларға кирек.
- Пістің фермерлернің кӧбізі чабаннарға тура пӱдірче, - таныхтаан Александр Башков. - Че ол тура хоза пӱдіріг чіли санға алылча. Сылтағ - Россияның чир законнарынҷа аал хонии чирлерінде тура пӱдірерге чарадылбинчатханы. Аннаң палғалыстығ пасха даа сидіксіністер сығысча: чарытхы ӱчӱн паа предприятиени осхас, чабанның сӧбірезін турлағда санға турғысчаң оңдай чоғылы.
Хакасия пазы Виктор Зимин фермерлерге чабан туразын пӱдіреріне хабазығ кӧр саларға чаратхан. Хой ӧскірчеткеннер пірігізінің устаа регион устағҷызының тураны пір оңдайҷа пӱдірерге киректелчеткеннеңер сағызынаң чарасхан. Андағ оңдайнаң тура пӱдірии табырах парар паза аның пір квадрат метр паазы пасхалалбас. Республика устағ-пастаа туранын пӱдіриине хорадылған ахчаның 50 % фермерге айландырар.
Фермерге хайдағ даа улуғ тура пӱдірерге чарадылар, че хорадығлар кӧрілген синҷе ле айландырылар. Тураны аал хонии чирлерінде пӱдірерге чарадарынаңар законға алызығ кирерін Россияның Хазна Думазы ӱзінҷі хығырығда ӱзӱрчеткенінеңер искірген министр Александр Башков. Чарытхы паазынҷа паза турлағдағы турада чабаннарны санға аларынҷа сурығлар мыннаң мындар пӧгілер.
- Тура пӱдірчетсе, фермерлерге истіг оңдайлар тӧстирге кирек, - пу сурыға улуғ хайығ айландырған Хакасия пазы Виктор Зимин. - Туразар чарытхы, суғ тартыңар. Чабан позын аарлапчатханын кӧрзін, пілзін.
ЗАВОД ПАЗА ФЕРМЕР - ПИК ПАЛҒАЛЫСТА
Палғалыстар пик поларына итті алар оңдайлар, ит паа, аның кӧрімі теелче. Фермерге килістіре оңдайларны тӧстирінҷе чӧптезіглер амох парарға кирек тіп санапча регион устағҷызы Виктор Зимин. Ит паа, тізең, ӧӧнінде аның кӧрімінең палғалыстығ.
- Пістің алныбыста улуғ пӧгін турча - Хакасияа турыстыра хойны ӧскірері! Республика тастынзар сығарылар хой иді пістің поғдархазыбыс ползын! Анзына прайзы хада-пірге тоғынарға кирекпіс, - таныхтаан республика пазы.
Чахсы итті тӧлліг малдаң на аларға чарир, олох туста хайдағ азыхнаң азырапчатханы ит хайдағ поларына ідӧк теелче.
Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Александр Башков республика пазынзар фермерлерні тӧлліг маллар аларына кӧстир пӧгіннең хоза хазна хабазиин кирер чӧпнең айланған. Іди 10 миллионҷа салковай республикадағы тӧлліг хойлар хониинаң хуча алай ине хойларны алғаннарға субсидия оңдайынаң пирілері кӧрілче.
Хой ӧскірчеткен фермерлер итті заводха садар ӱчӱн, ит паа рыноктағызынаң сала пӧзік поларға кирек тіп санапчалар.
Аның ӱчӱн ол сатхан итке субсидия тӧлирге чӧптепче министр Александр Башков, хайди ол сӱт сығарчатханнарға садылған пір литр ӱчӱн пирілче. Оӧн кирексініс - итті республикадағы хой идінең ас-тамах тимнепчеткен предприятиелерге садары. Субсидия оларға ла пирілер.
- Олох туста аал хонии рыногында хой идіне паа ӧскірілбеске кирек, - сизіндірген Хакасия пазы Виктор Зимин. - Чуртағҷыларға ит паазы алыспасха кирек!
Субсидия хайдағ полары ам даа ӱзӱрілер сағынчам, че фермерлер пір килограмм хой идіне 25 салковай айландырарға сурынғаннар.
Фермерге заводха итті садарына сылтағлар мыннаң тоозылбинча: завод хойларны тіріге ал турар - фермерге ағаа хорадынарға кирек чох полар паза хой пазын, істі-харнын паза теерізін хайдар идерге сағыссырабас.
МАЛ ИМҶІЗІНЕ - ТИККЕ ЧУРТ
- Ам аалларда маллар кӧдіртчелер, - сағыссыразынаң ӱлескен фермер Виктор Бельман. - Мал имҷілері чуртағҷыларның айланыстарынҷа тоғынарға маңнанминчалар. Ағаа хоза мал имҷілері ӧӧнінде тынаға сығарға чит парирлар. Специалисттерні аалзар тартчаң оңдай кирек.
- Арса, піс оларға ӱгретчілерге паза имҷілерге чіли тикке чурт пирербіс? - сах андох наа сағызын читірген республика пазы Виктор Зимин. - Оӧн кирексініс полар специалистке аалда хайди даа писче чыл тоғын салары.
Ідӧк чарадылған специалисттің чазын санға албасха, аннаңар ӧӧні - аалда тоғынар кӧңніліг полары. Оңдайлар ідӧк программада толдыразынаң чарыдылар.
КІЧІГ ААЛДАҒЫЛАРҒА ХАБАЗЫҒ ТЫЫДЫЛАР
Виктор Бельман ідӧк ине хой ӧскірчеткен ӱчӱн хабазығны тыыдарға чӧптеен. Хакасия пазы Виктор Зимин пу сурығны сала алғыда кӧрче. Аның кӧрізінең, хой санын пілдірте хозарға полыс пирген кічіг паза ыраххы аал чуртағҷыларына ине мал ӧскіреріне пирілчеткен хабазығ: пір пас інек ӱчӱн - 550 салковай, пии ӱчӱн - 150 салковай, ине хой ӱчӱн - 50 салковай. Аннаңар мыннаң мындар пу хабазығны хайди даа тыыдарға кирек тіп санапча регион пазы.
НАУКА ХАБАЗИИ ПОЛАРОХ
Че хой ӧскірерінде фермерлер хайдағ даа ус ползалар, наука істезіглері, кӧрістері пӱӱнгі тусха теере пірдеезіне харығ полбаан. Че Хакасияда аал хонии сурығларынҷа наука-істезігліг институды федеральнай кіннең кӧстегліг ле хабазығ алча, олох туста учёнайлар хой ӧскірерінде істезіглер апарчаларох, аннаңар олар хой ӧскірчеткеннерге хабазарға тимделер. Пілдістіг, тикке нимес. Республика пазы Виктор Зимин институтха практика істезіглеріне 1,5 миллион салковайнаң хабазарға чарат салған.
- Тиксі алза, республика хабазии хой ӧскірерін айныдарына чахсы чӧлег полыбызарына ікінҷілебинчем, - чыылығны тоосхан регион устағҷызы Виктор Зимин. - Прай чарадығларны, программаа чыып, иптиріне пір ай пирчем. Майда ол тоғынып пастирға кирек. Техникум паза вузтарны тоосчатхан мал имҷілеріне ол тоғыс суриин пӧгерге чахсы оңдай полар.
- Сағынчам, пу чыылығда чарадылған хабазығлар хой ӧскірчеткеннерге кӧп сурығларны пӧгерге полызар, - чыылығ соонда сағыстарын чарытхан Асхыс аймаандағы фермер Елизавета Обухова. - Мин чабаннарға тура пӱдір пиргем. Пілдістіг, кем-де тоғызын пілче, че андағ даа полза, кӧп хойлығ ӧӧрні хадарарында сидіксінче (фермернің хониинда ікі муң пас хой саналча. - Авт.), кем-де чабанның істеніс чолын наа ла пастапча. Оӧнінде чабан тоғызын хайди апарарын позыбыс ӱгретчебіс. Чабаннарға ӧнетін ӱгредердеңер сағысха чӧпсінчем. Минің кӧрізімнең, аалда халҷаң чииттер пар, оларға «Чабан» специальность істеніс чолына даа, посха хой ӧскіреріне дее тузалығ полар.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде