САЛЮТ ПАЗА ЧӰГӰРЧЕҢ ХАРА АТ
21.04.2021
Хабарлар
Пістің газетада 23 июньда 1960 чылда «Аалдағы чапчаңнар айдас кӱстерін кӧзіттілер» хысхаҷах хабар сыххан. Анда С.Канзычаков Истегі совхозта Механизатор кӱнін пайрамнаанынаңар искірче. Авторның таниинаң, ӱлӱкӱн программазында улуғ нимес концерт, спорт марығлары полтыр. Ідӧк ат чарызы иртірілген. Аннаңар С.Канзычаков піди пасча: «Аттар позыдыбыстылар. Чон чӱгӱрчеткен аттардаң харах албинча.
- Хара ат асча, хара ат алнында! «Салютты» тастады».
Пу хабарға газета хығырығҷыларының кӧбізі хайығ айландырбаан, неке. Че истегілерге паза тӧӧдегілерге ол
уғаа танығлығ кӱн полған. Соонаң улуғлар ат чарызын орындағы чемпионатты чіли сағысха кирҷеңнер.
Пічікте чоохталчатхан хара ат Энгельстің адынаң колхозтың (ол Индіркі Тӧӧ аалда орныххан. - Авт.) малы полған. Пастағы кӧріске олаңай ла адыҷах, итсе-де, ӧбекелерінің аразында таң Дондағы, таң Будёнов тӧлліг асхырлар полтыр. Кізі андар хайығ айландырбаҷаң. Хара атты ӱгрет сыхханда, колхозник Асат Адыгаев аны чӱгӱрік пол парарға айабас тіп сизінтір. Аалдағылар Асатты мал харахтығ кізее санаңаңнар, іди дее полза, чооғына киртінмееннер. Че сыныхтабызарға ӱр ле бе? Хара атты Чыыдах Канзычаковтың хоор адынаң чарыстырыбысханнар. Кізілер «Чыыдах апсахтың ады Тӧӧ чирінде прайзын асча» тіп чоохтас париғанда, хара ат утып алған. Салтарға киртінмин, аттарны хатап чарыстырғаннар. Хара ат пазох алнында. Прайзына Асат Адыгаевнең чаразарға киліскен.
Пу чиңіс соонда аалдағылар хара атты марығларға тӧреміл сығарҷаңнар. Олаңай адыҷахтың чидіглері тӧӧдегілерге сабланыс ла нимес, ахча тоғынып алар оңдай пирҷең. Тынағ кӱннерінде чонға посты хайди-да ӱтертерге кирек нооза. Хара ат чарыстарға хынҷаң. Марығларға тимненіс пасталыбысса, ол кӧрімінең саңай алыс парҷаң осхас. Чонда аны Чӱгӱрҷең хара ат адаҷаңнар.
Олох туста Ис чирінде Салют солалығ асхыр сабланҷаң. Аны Сталиннің адынаң колхоз ат заводынаң тӧлні чахсыландырар пӧгіннең садызып алған. Асхырға прайзы ӧкерсінҷең: чигірен, пӧзік, узун азахтығ. Ағаа хоза, чӱгӱрік. Салют аймах паза область синіндегі марығларда пір ле хати чиңіс тутпаан. Аннаңар колхозтағылар асхырға поғдархаҷаңнар паза хайраллаҷаңнар. Кӧзідімге, Салют хара тоғыс итпеҷең, аннаң колхоз кнезін не тартарға чарадылҷаң.
Салютнаң Чӱгӱрҷең хара ат ікі хати чарыстырлар. Истегі асхыр сыбыра чиңіс тутчаң. Че 1960 чылда тӧӧдегілер ӧс алғаннар. Таныхтирға кирек, 1957 чылда Ис паза Тӧӧ чиріндегі прай колхозтарны пір совхозха піріктіргеннер. Аннаңар Механизатор кӱнін хада таныхтапчатпастар ба. Спорт марығлары фермадаң фермаа парғаннар. Волейболда Ис пилтірі аалның ооллары чиңіс тутханнар, кӱресте Полтах аалның тоғынҷылары прайзын асханнар. Программада ат чарызы ла халған. Ағаа тимненіс матап партыр. Марығларда хара атха Валерий Адыгаев мӱнҷең полтыр. Че ол туста Валерий армияда служба иртчеткен, аннаңар седокка Василий Мамышевті таллап алғаннар. Салютха, тізең, Гаврил Мамышев мӱнген.
Марығ оңдайларынҷа тӧрт азахтығ спортсменнер Аар тағдаң Абрамнар аалына теере чӱгӱрерге кирек полғаннар. Тиксі алза, 3 километр. Азах-меетке кем пурнада чидер? Салют алай Чӱгӱрҷең хара ат? Истегілер асхырның ӱчӱн «ағырчалар», тӧӧдегілер - хара аттың. Сынны чоохтаза, кӧбізі Салют утып алар сағынтыр, аның ӱчӱн сахлат турғыстыр. Че кӧрзелер ле, хара ат чӱгӱр килир, Салют, тізең, илееде соона халтыр. Тӧӧдегілернің ӧрінізі пу чир полбаан. Че чыылған чонны Салют сынап чапсытхан. Утыр салғанда, асхырның кӧрімі дее алыс парған. Ол, кізі чіли, чиңдір салғанына тың хомзынтыр.
Ахча утыр салған улус ідӧк матап ачырғанған. Тӧӧдегілернің поғдархазын «Ленин чолы» газетада сыххан хабар киречілепче. Сизінгенде, автор С.Канзычаков Чӱгӱрҷең хара аттың чиңізіне махтанып пічікті тимнептір.
Пу чиңіс соонаң хара атты Хакас автоном облазы синіндегі марығларға сығарғаннар. Ол анда чиңіс туттыр. Че пічікке аны Паровоз тіп кир салғаннар. Пу киректер 60 чыл мының алнында полғаннар. Че газетада сыххан хысхаҷах хабар илееде тус пазынаң даа чонның ӧрінізін паза поғдархазын читірче.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы