КӦҢНІ КИБЕЛІСТЕРІНДЕ КӦРІНЧЕ
02.06.2021
Статья
Чайаачы чииттер
«Хакас чирі» газета «Таң солбаны» хоза сығарызында хығырығҷыларны хакас тілінең чоохтар, кибелістер, тахпахтар, нымахтар пасчатхан наа кізілернең таныстырарға кӱстенче. Пӱӱнгі матырыбыс - школаны тоосчатхан чиит оол.
Ирес Майнагашев Асхыс аймаандағы Индіркі Паза аалда Александр Петрович паза Светлана Васильевна Майнагашевтер сӧбірезінде тӧреен. Ирес тіп оолахты іҷезі адап салған. Пу ат «ир» сӧстең пӱт парған полар тіпче чиит оол.
Ирес кибелістерні, пасталығ класстарда ӱгренчеткендӧк, пазып пастаан. Ӱгретчізі 4 класстағы оолахха чайаачылар мариина кибеліс пас саларға чӧп пирген. Аның пастағы кибелізін махтааннарында, оолахтың кӧңні кӧдірілген. Іди Ирестің чайаачы чолы азылған.
- Полған на кізі кибеліс пас полар, че кӱстенерге кирек, - санапча Ирес. - Кибеліс пазарға оой нимес.
Чиит оолның кӧңніне М.Е.Кильчичаковтың, В.А.Кобяковтың, В.Г.Майнашевтің паза В.К.Татарованың чайаачы тоғыстары кірче. Пу саблығ писательлерібіс постарының чайаачы тоғыстары пастыра Иреске хакас литературазына хыныс асханнар.
- Чуртаста пірее хайхастығ, ӧріністіг ниме полза, андада кибеліс пазарым килібісче, сіліг сӧстер килче, - тіпче Ирес Майнагашев. - Че полча, хаӌан сӧстер килбинібісче, кибеліс пазылбиныбысча, андада пасха хынған киреемнең айғасчам.
Ол ідӧк гитаранаң ойнирға хынча. Пу кӧг тириинең Интернеттегі нанчызы Иван Калиниченко ойнирға ӱгрет салған. Ирес улуғ харындазы Айас Майнагашевтің гитаразынаң ойнапча.
Пӱӱнгі кӱнде ол Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас национальнай гимназияны тоосча. Амды аның ӧӧн пӧгіні - хазна сыныхтағларын чахсы тудыбызып, пӧзік ӱгредіг заведениезінзер имчее ӱгренерге кіріп алары. «Минің кізілерге полызарым килче», - тіпче Ирес. Школаны тоосчатханына чиит оол мындағ кибеліс чайап салған. Ол национальнай гимназияа чарыдылча.
Ӱгренчем ӱр ниместең гимназияда,
Че хысха тусха мин пілдім,
Хайди ол мағаа кӧңніме кірді,
Хайди ол пілізімні таптады.
Прайзы ӱгреніске кӧп кӱс салча
Паза ынағ чуртас парча мында.
Чуртирға паза ӱгренерге мағаа истіг,
Паарсапчалар олғаннарға мында,
Пілчем синің пайыңны, гимназия,
Илбек кӱзіңні мин кӧргемӧк!
Пирчезің парчан олғаннарға таңдағы кӱнні.
Аның ӱчӱн сағаа улуғ алғыс!
Аның ӱчӱн сағаа улуғ алғыс!
Ундутпаспын хыйға ӱгретчілерімні,
Ачых-чарых арғыстарымнаң хада
Сағын чӧрербін сині, школаҷаам, хаҷан даа.
Хайда даа чӧрзем поғдархирбын сағаа!
Кибеліс пазарға аны ибірчеткен чағын кізілері полысча. Пір чылығ кибелізін ол іҷезіне чарытча.
Истіг мағаа синің хыриңда.
Истіг истерге хайди чӱреең сабылча,
Мин синнең хада хайда даа, хачан даа,
Че ноға чуртас піди тың маңзырапча?
Минің чӱреем синің чӱрееңе.
Аарлығ ічем тың тартылча.
Нымзах холларың тоспаспын тударға
Паза пирбеспін сині хомзыныс-чобаға.
Сіліг ӱнің мині амыратча.
Аар сағыстардаң сығара тартча.
Уғаа хынчам мин сағаа, іҷем.
Часкалығ пол. хачан даа кӱлін чӧр!
- Минің іҷем Светлана Васильевна - нымзах паза чалахай кізі. Ол мағаа хаӌан даа полысча, тузалығ чӧптер пирче. Ол мині улуғларны улуғлирға, кізілерге полызарға паза чуртаста нандырығлығ поларға ӱгрет салған, - чоохтапча чиит оол. -Іҷем чіҷең нимені уғаа татхыннығ тимнепче. Мин амды аннаң хости нимеспін, аннаңар аның ас-тамаана сағынчам.
Ирес кибелістерін сіліг паза пай чир-чайааннығ Хакасияа чарытча. Ідӧк, іҷе-пабазына хынызын кӧзідіп, чылығ сӧстеріне пір дее харанминча. Іҷе-паба палаа кии чіли кирек тіп пасча. Ӧзіп, «ханаттарын тыыдып» алып, ибдең тарасхлап парыбысхан оол-хыстар чуртас ағынында іҷе-пабаларынзар даа парарға ундут салчалар. Кибелізінде Ирес андағларға іче-пабаларыңа телефоннаң даа сығдырат турыңар тіп чӧп пирче. Нинҷе-де кибелізі чазыт абахай хысха чарыдылча. Ӧӧнінде Ирес аның сіліг омазын ах чаҷында карандашнаң хоостапчатханын пасча.
Чиит оол чайаачы тоғыстарын социальнай сетьтерде сығарча. Аның кибелістерін хығырчатхан кізі кӧп, олар аймах ӱндезіглер артысчалар. Тӧреен-ӧскен Индіркі Паза аалына чарыдылған «Паза чирім» кибеліске мындағ ӱндезіглер хығырарға чарир:
«Минің кӧрізімнең, пу иң чахсы кибеліс», «Ирес, син хыйғачахсың! Уғаа сіліг пас салғазың», «Мындағ хандыра кибелістер чайапчатханыңны пілбеем», «Харындас, чир-суғчыларың поғдархапчалар сағаа», «Хакас литературазынаң хобыра пазып алғазың ма?» Чылығ сӧстер соонаң Ирестің улам чахсы кибелістер пазар кӧңні кӧдірілче. Мына «Паза чирім» кибелізі:
Тӧреен чирім мині хығырча!
Пӧзік тағлар, чалбах чазылар
Мағаа уғаа хысхырча.
Че позым мин сағаа
Уғаа тың поғдархапчам
Паза ундутпаспын хаҷан даа!
Тӧреен чирім. Паза чирі!
Абахай хыс чіли полчазың.
Кӧп часкалығ кӱннерні
Син піске сыйлапчазың!
Ирестің, кибелістер чыыл парза, чыынды сығарчаң сағызы парох, че анзы соонаң. Амды ол саңай маң чохха тӱсче, чиит оолның ЕГЭ тутчаң тузы чағдап килген. Улуғ чуртассар чолы азых ползын!
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы