ИРИНА КУЧУГЕШЕВА: «ӰГРЕТЧІЛЕРГЕ ТОҒЫС ӦРІНІС АҒЫЛЗЫН!»
15.09.2021
Хабарлар
Азых чоохтазығ. Пӱӱн піс Асхыс аймааның ӱгредіг управлениезінің пастығы Ирина Кучугешеванаң чоох алысчабыс. Ол аймахтың ӱгредіг тилізінеңер паза сидіксіністерінеңер чарытча
- Ирина Петровна, Асхыс аймааның ӱгредіг организациялары наа ӱгредіг чылына иптіг тимненіп алғаннар ба?
- Ӱгредіг чылы тоозылза, школалар сах андох наа ӱгредiг чылына тимненіп пастапчалар. Пӱӱл коронавирустаң паза терроризмнең арачыланарына улуғ хайығ салылған. Амды ӱгредіг организациялары чылығ пирҷен тусха тимненчелер. Кӧбізінде тыхтағ тоғыстары тоозыл таа парған, че нинҷе-де школада ам даа парча. Кӧзідімге, Ӧӧк пилтіріндегі школада. Андағы котельнайны нааҷылирға чайғызын ӱс хати аукцион иртіргебіс. Че пӱдіріг материалларының, тимірнің паазы ӧс парғанда, подряд организациялары мындағ тоғысха хабынарға тың на хынминчатханнар. Ӱр ниместе пір подрядчик ӱндескен. Пу чағында ол тыхтағ тоғыстарын пастирға кирек. Соохтар пасталғанҷҷа маңнанарына ізенчем. Тыхтағ тоғыстары «Аалларның пик тилізі» программа хоостыра апарылча.
Ідӧк Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы паза Асхыс аймаа администрациязы школаларға, олған садтарына дезарлар аларға хабасхан.
- Пӱдіріглердеңер чарыт пиріңер.
- Халғанҷы чылларда Асхыс аймаанда «Демография» национальнай проект хоостыра олған садтары кӧп пӱдірілген. Асхыста 120 палаа «Чахайах» азылған, Пилтірде 120 олғанға - «Колокольчик». Пӱӱл кӱскӱзін Асхыс поселокта 80 орыннығ олған сады тимге сых парарға кирек. Аның азылар тузы сала чылдырыл парған. Анда пӱдірігнең айғасхан подряд организациязы тоғызын тузында толдыр полбаан сылтаанда, андар наа подряд организациязы табылған.
Уғаа ӧріністіг Пирікчул аал чуртағҷылары ӱчӱн. Анда ідӧк улуғ школа пӱдірілче. Орындағы чуртағҷылар аны хаҷаннаң сахтапчатханнар. Андағы школа хаҷанох пӱдірілген. Ол палаларға хорғыс ағылчатхан. 250 орыннығ наа школа ікі ӱгредіг корпустығ паза улуғ спортзаллығ полар. Пӱдіріг тоғыстары «Хакасияның ӱгредіг тилізі» хазна программазы хоостыра апарылча. Килчеткен чылда ол ӱгренҷілерге ізиин азарға кирек.
Че иң тың кирексініс наа школаа Асхыс аалда. Амды лицейде 1300 олған ӱгренче, проект хоостыра, тізең, ол 600 палаа кӧріл парған. Школадағылар ікі турада ӱгренчелер. Пасталығ класстағылар мының алнында интернат, соонаң олғаннарның чайаачы туразы полған турада піліс алчалар. Хаҷанох, ӧӧн школада палалар сыыспин сыхханда, кічіглерні пасха туразар кӧзірібіскеннер. Пӱӱл анда пис 1-ғы класс, олғаннар ікі сменаңа ӱгренчелер.
Ағаа хоза 5-ҷі классха Асхыстағы лицей-интернатсар аймахтың ыраххы аалларының паза Пии, Таштып аймахтарның палалары хозылчалар. Школада олғаннарға чахсы піліс пирчелер, пірге хазна сыныхтағларын чахсы тудыбысчалар, чидіглерінең сабланчалар, аннаңар іҷе-пабалар палаларын лицейзер пирерге кӱстенчелер. Интернатта чуртапчалар. Ізенчем, наа школа 2022-2023 чылларда «Аалларның пик тилізі» программаа алай «Ӱгредіг» национальнай проектке кирілер.
2025 чылға теере Асхыста ла наа школа пӱдірерге пӧгін тутчабыс. Соонаң пасха даа аалларның ӱгредіг организацияларын нацпроектке кирерге кӱстенербіс. Пӧкчең сурығлар кӧп. Калининдегі ортымах школада палалар саны чылдаң ӧсче. Хаҷан-да анда пір смена полған, амды анда олғаннар ікі сменаңа ӱгренчелер. Чоғархы Асхыс аалда наа школа пӱдірер сурығ хаңанох турча...
- Школалар тыхтиры хайди парча?
- Школалар «Хакасияның ӱгредіг тилізі» хазна программазы хоостыра нааҷылалчалар. Таныхтирға кирек, школаларны пӱкӱлее тыхтабызарға оңдай чоғыл, аннаңар чардыхти нааҷылалчалар. Пылтыр Калининдегі школаның чылығ пирҷең системазын тиксі алыстырарына 7 миллион салковай пирілген. Ідӧк анда кӧзенектер, хыр нааҷылалған. Пазағы чылда федеральнай программа полызиинаң спортзал, пол-потолоктарны тыхтирға сағыс тутчабыс.
Ідӧк килчеткен чылда пӧгінде Ус чулдағы школаның хырын алыстырарға, Ӧӧк пилтіріндегі школаның пище-блогын паза актовай залын нааҷылирға паза Индіркі Пазадағы школаның ікінҷі корпузын пӱкӱлее тыхтабызарға. Пілдістіг, пасха даа школаларны нааңылирға кирек, че аңдағ оңдай чоғыл.
- Асхыс аймаанда «Точка роста» паза «Цифровая образовательная среда» кіннер кӧп азылча ба?
- Минің кӧрізімнең, Асхыс аймаанда иң кӧп мындағ кабинеттер азылған полар! Улуғ даа, кічіг дее аалларда мындағ кіннер тӧстелген - Пуланнығ кӧлдегі, Ус чулдағы, Пилтірдегі, Тӧӧ пазындағы паза даа пасха школаларда. Мындағ кіннер ӱгренҷілернің пілізін алғытча, ӱгретчінің тоғызын нииктепче. Амғы тусха килістіре оборудованиеде, техникада олғаннарға ӱгренерге чапсых нооза.
Пӱӱл мындағ кабинеттер тӧрт школада азылар - Пазадағы, Индіркі Тӧӧдегі, Ис пилтіріндегі паза Чоғархы Асхыстағы. Кабинеттернің кӧбізі тимде, оборудованиенің хайзы-да Хакасиязар читкен, хайзы-да тӱрчедең чидер. Физика, химия, информатика ӱгретчілері, ӧнетін курстар иртіп, анда тоғынарлар. Ізенчем, прай ӱгретчілер ағаа нандырығлығ хайарлар. Олғаннарға піліс пирер алнында оларға пастап постарына ол оборудованиенең тузаланарға ӱгреніп аларға кирек нооза. Мында Асхыстағы лицей-интернаттың ӱгретчізі Арнольд Эдуардович Топоевті кӧзідімге сығарарға чарир. Ол - уғаа кӱстенҷік специалист. Школада мындағ кіннер тоғынып пастаандох, ол андағы оборудованиені паза техниканы прай саринаң істескен. Амды ол пу кіннең устапча, палаларны ӱгретче. Олғаннар чи, хайди хынып чӧрчелер аның уроктарына! Ікінңілебинчем, тӱрчедең олар пірее салтарға чидерлер.
- Мындағ оборудованиенең тоғынарға пӧзік качестволығ Интернет кирек полар, неке...
- Ӱгредіг организацияларынзар Интернет тартарынаң «Ростелеком» организация айғасча. Я, хай пірее туста палғалыс чіт парча алай майың тоғын сыхча, че ӱр нимеске. «Точка роста» паза «Цифровая образовательная среда» кабинеттерінде Интернет хайди даа кирек.
- Асхыс аймаанда хакас тілі ӱгредии хайди парча?
- Аймахтың прай школаларында хакас тілі уроктары иртірілче, ол даа аалларда, хайда ӧӧнінде орыстар чуртапчалар, кӧзідімге, Асхыс поселокта. Анда чыл сай хакас клазы азылча. Пилтір аалның ікі школазында ідӧк хакас тілін ӱгренчелер. 1 № школада хакас тілін Галина Константиновна Тюкпиекова апарча, ікінҷізінде - Лариса Александровна Чебодаева. Ікізі дее кӱстіг, улуғ опыттығ ӱгретчілер, хайзылары олғаннарға хакас тілінің сілиин, кирексінізін читірчелер.
Ідӧк таныхтирға кирек Асхыс, Калинин, Ус чул ааллардағы школаларның хакас тілі ӱгретчілерін. Олар постары даа, ӱгренҷілері дее чиңістерінең тиксі республикаа сабланчалар, марығларда сыйыхтығ орыннарға турысчалар. Алынҷа таныхтирға кирек чиит ӱгретчілерні. Индіркі Тӧӧ аалда істенчеткен Наталья Андрияновна Сагалакова позын чахсы саринаң кӧзіт пирген. Ол, школазар килгендӧк, аймах мероприятиелер иртір сыххан, марығларда араласхан. Кічіг аалларзар мындағ ӧткін чиит специалисттер удаа кил турған ползалар, хайдағ чахсы поларҷых!
Пӱӱл Асхыс аймааның ӱгредіг организацияларынзар 14 чиит специалист тоғынарға килген. Олар школаларда паза олған садтарында тоғынарға ӱрге халзалар, чахсы полар. Мының алнында школаларзар істенерге килген чииттер ӱр тоғынарға сыдаспинчатханнар. Хайди олар таныхтапчалар, школада паза олған садында най кӧп чаңын тоғызы, сан пиріс кӧп идерге килісче. Ӧӧн кӧстег - піліс пирері, тізең, ікінҷі орынға чылдырыл парча. Пу ағырсымнығ сурығны прайзы даа таныхтапча, че амға теере ол пӧгілбеен.
Ідӧк уғаа кӧп марығ иртірілче. Я, талазығ чоғыл, олар кирек. Марығлар ӱгредіг киреен хынығ итчелер. Че, минің кӧрізімнең, ол кӧп полбасха кирек. Ӱгретчі иң пастап ӱгредерге паза палаа піліс пирерге кирек. Марығларға, конференцияларға, тізең, ӱгретчі най кӧп тузын хоратча.
Хакас тілі аймахта ідӧк чітче тиирге чарир. Амды прай даа аалларда пастағы классха килчеткен палалар тӧреен тілінең чоохтаспинчалар, че оңарчалар. Ус чул аал чӧбіне кірчеткен аалларда ла, тиирге чарир, олған-узах пос тілінең чоох алысча.
Асхыс аймаа - ол хакас тілі кіні, аннаңар мында піс хакас тілін хайраллирына паза аны тилідеріне улуғ хайығ салчабыс. Мында пос тілінең чоохтаспин сыхсалар, ол чіт парарына хорғыс пар. Хакас тілі ӱгретчілері, тізең, школаларда чидісче. Че математика, физика, информатика, англия тілі, орыс тілі паза литература предметтернің специалисттері улуғ кирексіністе. Иң ағырсымнығ сурығ ыраххы аалларда. Школада тоғынарға сағынчатхан ӱгретчілер Асхыста, Асхыс поселокта паза Пилтірде халарға кӱстенчелер нооза, кічіг аалларзар, тізең, парарға хынминчалар.
- Ирина Петровна, сағысха тӱзірчеткен кӧңніңерні искр пиріңер.
- Прай школаларда материально-техническай база пӧзік синде ползын тіп сағынчам, аалдағы олғаннар городтағы ӱгренҷілер чіли наа оборудованиенең тузаланзыннар, пістің ааллардағы хакас палаҷахтарыбыс республика паза федеральнай синде пӧзік чидіглерге читсіннер, сабланзыннар.
Ідӧк чиит ӱгретчілер пістің ӱгредіг организацияларыбыссар тоғынарға килерге хорыхпазыннар, піснең хада халзыннар. Прай ӱгретчілер тоғысха чахсы кӧңніліг чӧр турзыннар, тоғыс оларға ӧрініс ағылзын паза чал ахчазы турыстығ ползын.
Автор :
Чоохтасхан Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы