«АЛТОН ТАХПАҒЫМНЫ АЛТЫН ЧОНЫМ ИС ХАЛҒАЙ»
15.10.2021
Хабарлар
Тахпахчылар концерті. С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде Алыптығ нымах чылына чарыдылған тиксі Хакасия тахпахчыларының иирі ирткен. Аны «Хағба» ансамбльның устағӌызы Наталья Бурнакова апарған
«Таң азыра тыңнаҷаң - ӱзігі чох урылҷаң» тахпахчылар концертін чиит хакас оол, ырҷы Алексей Казыгашев асхан.
Тахпахчы кізі хайди тахпаан салча, чуртаста андағох чапчаң полча. Республиканың тахпахчыларын чайаачы иирге хығырғандох, прайзы чиде салған. Кӧрерге дее морсымнығ, олар чарых хакас кӧгенектіг полғаннар, кӧксілерін улуғ сіліг поғолар чазааннар.
Тахпахчылар чыылии пастағызын на иртірілче, - тіпче Наталья Семёновна. - Че аны чылдаң чылға иртірңең сағыс пар. Чииттер хозылзын, оларның кӧңнілері пістинең халбазын, улуғларның тахпахтарын ал халзыннар. Кӧрчем, концертке наа тахпахчылар кӧңнілерін, устарын кӧзідерге килгеннер.
Амғы туста тахпахты ал халарға кирек. «Айтыс» марии иртчетсе, чииттер хозылбинчатханға тӧӧй. Аннаңар мындағ чыылығлар иртірерге кирек. Ағбанда ла нимес, че ідӧк аймахтарҷа, аалларҷа чӧрерге, чииттерні кӧніктірерге. Оларны кӧдіріп алзабыс, тахпах пістің чонда халар.
5 декабрьда олғаннарның «Айтыс» марии иртер. Аннаңар улуғлардаң сурынчам, кічіглерге, тахпахтың кӧӧн паза пӱдізін кӧзідіп, марыға тимненерге полыс пирерге.
Тахпах саларға сценазар пай тілліг тахпахчы Мария Михайловна Кызласова сығып, чоох тутхан:
- Кӱскӱнің арығ тынызы, кізінің кӧңнін тибіредіп, наа тахпахтар тӧрітче, наа кӧглер асча. Тахпах хакас чонның пазылбин пӱткен чайаачызының кӱстіг жанры полча.Ол пістің чонның чӱреенде чуртапча. Мының алнында ӧбекелерібіс, пірее чахсы ниме-ноо ит салзалар, тоғыста чидіглер полза алай ба хомзынчатса, прай кӧңнілерін тахпахха салҷаңнар. Пӱӱн піс ідӧк чуртапчабыс. Ибде хайынчатса, чазыҷа чӧрчетсе, суғ хазында одырчатса, тахпах тӧріпче.
Чайғызын аға-ууҷаларында пархалар кӧп чыылыс парчалар.
Мария Михайловназар пархалары ідӧк ааллап килчелер. Иир сай олар Кызлас аалдағы Тунҷух тағзар тынанарға, ойнирға сыхчалар. Оолах пархалары велосипедтіг тағ индіре одырыбысчалар, анаң чилдең дее табырах ойладып, хатхырысчалар. Мария Михайловна, тағда турып алып, оларны кӧрче, ибіркі чир-чайаанға ӧкерсінче, чуртасха ӧрінче. Пала-парха парда, чуртас аннаң андар парча тіпче ол. Аны кӧре, Мария Кызласованың наа тахпах тӧріп парған. Аны ол кӧрігчілерге читірген.
Мария Михайловна Пии аймаандағы Чоғархы Киндірліг аалда тӧреен-ӧскен, че Кызласта чуртапча. Ӱр ниместе ол тӧреен аалынзар туған-чағыннарынаң тоғазарға парған. Аал тастындағы хырада тамах чайхалчатханы хайиин тартхан. Мария Кызласованың пис харындас пар. Олар, тасталған хыраны тартып, тамах ӧскіріп, постарының чирінде ээ полчалар. Оларға ӧрініп, аның мындағ тахпах тӧріп парған:
Алғым чирнің ӱстӱнде
Алып чахсызы ээ полча,
Абам тӧреен чирімде
Алып позым ээ полчам.
Таныхтирға кирек, Мария Михайловна «Айтыс» марығларда, ӱс хати чиңісчі полып, гран-при утхан - 2012, 2016, 2019 чылларда.
Чылдаң чылға тахпахтарын салча Людмила Васильевна Ачитаева. Ол Пии аймаандағы Сос пилтірінде чуртапча. Чайаачы иирде тӧреен чирінеңер тахпах салған. Ӱр ниместе чииттернің сас тойында полтыр. Анда аннаң ідӧк тахпах сал пирерге сурынтырлар. Ол аны тахпахчылар иирінде чыылысхан чонға читір пиргенӧк.
Хорғыстығ пандемия тузында прайзына маска кизерге чоохтапчалар, аннаңар Людмила Ачитаеваның ковидке чарыдылған тахпағы пар. Анда мындағ сӧстер чӱреем тибіреткен:
Хатығ ханнығ чаа полғанда,
Харындастарым аны тохтатханнар.
Хомай ағырығ килгенде,
Хыйын чатырча ба чонымны?
Шира аймаандағы «Танычах» ансамбльның устағҷзы Вера Александровна Арыштаева позының ӧмезінең таныстырған. Аннаң хада килген ӧӧрезі Татьяна Ильинична Конгарова Ӱӱс паза Тойым суғларға чарыдылған тахпахтарын салған. Аның мындағ ӱтертістіг, олох туста чонына паарсастығ тахпаа кӧңніме кірген:
Тахалығ маймаамны киспеенде,
Тохлада сегір полбаспын.
Тадар чоным чыылысханда,
Тахпах хайди сарнабаспын.
Тахалығ маймаам кизіп алдым,
Тохлада сегіріп алим.
Сіліг чоным одырғанда,
Чоным алнында кӧкіп алим.
Анна Архиповна Шадрина ідӧк Шира чирінең килген. Ол іҷезінің тахпахтарын читірген.
Ікі чыл мының алнында Наталья Семёновна Бурнакова «Тахпахчы» студия тӧстеен. Анаң, тахпахтарны ал халар ӱчӱн, ол студияның хойнында «Хағба» ансамбль азып алған. Пу концертте ансамбльның араласчылары чайаачыларын кӧзіткеннер. Олар Михаил Еремеевич Кильчичаковтын паза Евдокия Петровна Тыгдымаеваның тахпахтарын читіргеннер.
Алтай аймаандағы Аршаннар аалынаң тахпахчы Валентина Ильинична Тюкпиекова араласхан. Ол тахпахтар пасча паза, чатхан саап, кӧглепче. «Саңыҷах» олғаннар ӧмезін тӧстеп алған. «Аршан кӧглері» ансамбльнаң устап парча. Валентина Тюкпиекова, Алыптығ нымах чылына чарыдып, олғаннарға «Тоғылағас» кӧгліг нымағас пас салған. Чайаачылар иирінде ол нымахтағы аңычахтарның тахпахтарын сарнап пирген.
Аршаннар аалынаң ідӧк тахпахчылар Зинаида Самуиловна Киштеева паза Валентина Васильевна Белоглазова полғаннар.
Тӧӧ чирінең киліп, чайаачы кӧңніліг Алевтина Васильевна Карамашева хормачы тахпахтар салған. Аны истіп, залдағы чон матап ээрескен.
- Пірсінде Чоғархы Асхыста «Айтыс» ирткен, аны Клара Ефимовна Сунчугашева апарған, - Алевтина Васильевнадаңар чылығ сӧс чоохтап, сағысха кирген Наталья Бурнакова.
- Мин, чатханнаң ойнап, сарнабызып, кӧрігҷілер залында одыр салғам.
Анаң Клара Ефимовна мині сӧс пылазарға сценазар хығырған. Мин хаҷан даа сӧс пыласпаан полғам. Сценазар Алевтина Васильевна Карамашеванаң сыххабыс. Іди киліс парған. Алевтина Васильевна тахпах орнына реп сарнап сыххан. Мин, сӧс пыласчаң кізі, хайди поларын пілбинібіскем. Чочып таа парғам. Іди «Айтыста» тоғасхабыс.
Ам на тахпахчыларның аразына кірчеткен Валентина Панфиловна Албычакова ідӧк Тӧӧ чирінең килген. Ол Оот пилтірі аалның клуб устағҷы-зы полча, аннаңар тоғызы хоостыра тахпахнаң айғасча, палаларны, ипчілерні, иреннерні тахпахтирға ӱгретче. Ол позының аалындағы тахпахчы полған Таисья Васильевна Бурнакованың тахпаан толдырған.
Тахпахчылар иирі ікі час парған. Аның соонаң чыылысхан чон, чей ізіп, тахпахтарны хайди ал халардаңар, пу сарыхты мыннаң мындар тилідердеңер чӧптескеннер.
- Тахпахчылар иирі иртірілчеткеннеңер ӧӧрем Нина Никитична Чебодаева, сығдырадып, искірген. Ол пӱӱн сценадаң тахпахтарын ысхан, - концерттеңер сағыс-кӧрізін читірген кӧрігчі Айра Иптышева. - Сынны чоохтаза, тахпахчыларны истіп, чӱрексідім, ылғирым килгенӧк. Олар пістің чирге най чағыннар, чонның кӧңнін сарнапчалар, тахпахтарында орта сағыс читірчелер. Че пӱӱн ир чон тахпахтабааны ачырғастығ.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы