ТАЙҒАЛАР ПАЗА СУҒЛАР ӰРЕДІЛБЕЗІН
29.10.2021
Хабарлар
Чыылығ. Пу кӱннерде Хакасияның правительство туразында пістің республикада чуртапчатхан шорлар пірігістері кнестерінең тоғазығ ирткен
Пу чыылығда ӧӧн сурығ полған: пістің тайғаларны паза суғларны ағас кисчеткен паза алтын аныпчатхан предприятиелердең арачылап халарға. Чыылығны апарған Хакасия пазының орынӌызы Юрий Курлаев. Ідӧк анда араласханнар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков, республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир Лебедев паза чир-чайаанға теелчеткен департаменттернің устағӌылары.
Шорлар саринаң «Алып», «Мус-таг», «Айдас», «Алтын», «Апшак», «Аңчул», «Хызыл суғ», «Кая», «Тузуксу», «Айас Тын», «Талай суғ», «Тлачек», «Чылтыс», «Тамыр» паза «Чылтыстар» пірігістернің кнестері полғаннар.
Алында телевидениеде кӧзіткеннер, хайди Асхыс аймаандағы Палыхтығ суғ паза Неожиданнай кічіг ааллар хыринда алтын аныпчатхан компаниялар кізілер чуртапчатхан чирлерзер кірібіскеннер. Ағастарны кисчелер, суғларны ардатчалар, чолларны хасчалар. Кӧбізін ол киректі сайбап парча Хызылчардағы компанияа кірчеткен «Хакасияның старательлер артельі».
Совет ӱлгӱзі тузында тайға аразында орныхчатхан Неожиданнай аалда тӧрт муңа чағын кізі чуртаӌаң. Анда школа, имнег туралары, клуб паза садығ туралары пар полғаннар. Аалда алтын аныӌаң улуғ хазна предприятиезі тоғынған. Анаң 1990 чылларда ол предприятие чабыл парған, оборудованиені сатхлабысханнар, кізілер тарасхлап парыбысханнар. Ам анда чӱске чағын кізі халған. Олар, ӧӧнінде, тайға ис-пайынаң чуртапчалар.
Кузнецкай Алатау тайғаларында хас-хаӌаннаң шорлар алай ба чыстаңастар чуртапчалар. Олар ас саннығ чонға саналчалар. Россия законнары хоостыра оларның чирлеріне теңмеске киректер. Алтын аныпчатхан артельлер мының алнында сибер тудынӌаңнар. Аннаңар орындағы чоннаң тартыстар полбаӌаң. Че халғанӌы чылларда олар, ааллар хыринда тоғынып, ағастар узурчалар, суғзар оохтырчатхан ниме-ноо тӧкчелер. Чолларда шлагбаумнар турғысхлабысханнар. Ол тайғаларда Россияның Хызыл книгазына кірчеткен аң-хус чуртапча паза ӧзімнер ӧсчелер нооза.
2016 чылда республика ӱлгӱлері шорларның чир-чайааннаң тузаланар чирлерінің хырығларын чарат салған полғаннар (территория традиционного природопользования). Ол закон хоостыра пу чирлерде пір дее, ол санда алтын аныӌаң, тоғыстар апарылбасха кирек. Че алтын аныӌаң компаниялар, чӱзер миллион салковайға лицензиялар алғлап, чоннаң даа санаспин, чир хас сыхханнар. Тағдаң ахчатхан Палыхтығ суғ саңай кӱрең ӧңніг пол парған. Орындағы чуртағӌылар Росприроднадзорның Кимдегі регионнар аразындағы управлениезінзер пічік пасханнар. Че анда суғның пуртахталғанын таныхтабааннар.
Аалдағы кізілер Палыхтығ суғдаң суғны ізерге алӌаң полғаннар. Амды ол ӱӱӌік тее суғлирға чарабас. Суғ аларға колонкалар саапчалар.
Закон хоостыра алтын аныӌаң компаниялар пастап, орындағы чоннаң чыылығ иртіріп, чирлерінең тузаланарға чарадығ алып аларға киректер, анаң тоғынарға лицензия аларға. Че олар чыылығлар иртірібіскеннеңер, пічіктер алып, лицензиялар садызып алчалар. Анаң, хайын сыхсалар, аң-хус ырах тисклепче. Аңӌыларға олар-ның соонӌа сӱрізерге килісче.
Алтын аныӌаң компания ӱреткен чирлерін хатап тузаланысха кирерге кирек. Ағастар одыртарға, оймахтарны чабарға, чолларны тыхтирға. Компания Палыхтығ суғ аалда Культура туразын, олған садын пӱдірерге молӌаптыр, че анзы даа иділбеен.
Че пір саринаң компания республикаа, аймахха паза аалға налогтар тӧлепче. Тоғынӌаң орыннар табылчалар. Улуғ нимес полызығлар пирчелер.
Пу чыылығда, прай нимені санға алып, федеральнай ӱлгӱлерзер лицензиялар пирерін ӱр нимеске дее тохтат салардаңар сурыныс ызарға чарадығ алғаннар. Орындағы чон чарадығ пирбеенде, лицензияны даа пирбеске. Амғы иділген ӱрег ӱчӱн компенсация ахчазын тӧлеттірерге. Соонаң амғы чуртасха киліспинчеткен законнарны алыстырарға. Сайбағлар иділчетсе, чарғызар айланарға.
Прай киректерні чоннаң чӧптезіп идерге кирек. Піс прайзыбыс чирібіске хынчабыс нооза, аны ардадарға чарабас.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде