ЧИР-ЧАЙААННЫ ХАЙРАЛЛАПЧАТХАН УСТАР
17.12.2021
Хабарлар
Пайрам. Пу наада «Позарым» заказник 10 чылын таныхтаан
Пу заказник Таштып аймаанда орныхча, аның улии 254 муң гектар. Россия Федерациязының президенті Владимир Путиннің чахиинҷа ол 8 декабрьда 2011 чылда тӧстелген. Пӱӱл август айда заказникке Виктор Зиминнің ады пирілген. Хакас Республиканың пазы полған кізі аны тӧстиріне кӧп кӱс салған.
«Позарым» нимее кирек? Анда арам тоғасчатхан паза чіт париған аң-хусты, ӧзімнерні хайраллирға полысчалар... Чітчеткен аңнарға чиңмелер, ах кииктер, ала парыстар, манул хоосхалар, хызыл пӱӱрлер саналча. Заказник чирлері Тыва, Тағлығ Алтай паза Хызылчар крайына чапсыра орныхчалар. Анда 20 азыра пӧзік тағ саналча, хайзыларының пӧзии ікі муң азыра километрге чит парча.
Таштып чирінің чуртағҷылары адынаң «Позарымның» тоғынҷыларын аймах пазы Алексей Дьяченко паза аймахтың депутаттар чӧбінің кізізі Александр Исаков алғыстааннар. Олар заказниктегі специалисттер чииттерні чир-чайаанны хайраллирға кӧніктірчеткенін таныхтааннар. Таштыптағы 2 № школада пылтыр паза пӱӱл «Заповедник инспекторы» олған ӧмелері «Хакасский» заповедник тоғынҷылары хабазиинаң тӧстелген.
Анаң сценаа «Хакасский» заповедниктің устағҷызы Виктор Непомнящий сыххан. Ол Таштып аймааның устағ-пастаана аймахта пайрам иртірерге чаратхан ӱчӱн алғызын читірген. Паза Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Александр Козловтың алғыстас пічиин хығыр пирген: «Виктор Зиминнің адынаң чир-чайаан заповеднигін 10 чыл толчатханынаң алғыстапчам. Кидеркі Сойан - таңнастығ тағлығ чир, полған на кізіні хайхатча. Ол Хызыл киндедегі аңнарның ибі полча, анда кізі теңмеен экосистемалар пар, аннаңар заказник ЮНЕСКО программазының биосфера резерваттарына кірче. Прай чидіглерге заказник тоғынҷыларының тіспен істенізі ағылған. 10 чылға аймах-пасха пілістер чыыл парды, пастағы сидіксіністер тобырыл парды. Прай ӧмее чир-чайаанны хайраллапчатхан ӱчӱн улуғ алғызым читірчем. Сағынған сағыстарың толзын, наа проекттер хынығ ла ползын, чолларың азых ползын».
Таныхтирға кирек, «Позарым» туристтернең уғаа пӧзік синде тоғыс апарча. Ӱр ниместе анда визит-центр пӱдіріл парған, анда туристтерге дее, заповедник тоғынҷыларына даа хонып аларға чарир. Паза эколого-экскурсионнай комплекс тӧстелген, андар «Тайға грамотазы» чолыҷах, «Музей сибирских промыслов», «Заповедная территория» кірчелер. Оларны хоостыра мының алнында хайдағ тиріглернең аңнаңаңнар, аңҷылар чурттарында хайди хайынҷаңнар, аймах ӧзімнердеңер, аңнардаңар піліп аларға чарир.
«Позарым» тӧстелгеннең алызығлар кӧріндіре: чиңмелернің саны ікі хати ӧс парған, пуланнарның, табырғаларның, кииктернің саны тӧреміл хозылча. Чиңмелер читкіңе полза, уғаа чахсы, оларға ала парыс аңнапча, ӧӧн ас-тамағы полча тиирге чарир. Че «Позарымда» ала парыс фотоловушкаа кіргелек, аннаңар аңҷылардаң на піліп алчалар. Халғанҷызын аны ӱс чыл мының алнында кӧргеннер. Манул хоосха ідӧк тоғаспинча, ӱр ниместе ле пірсін фотоловушкаа тудып алғаннар.
Ӱлӱкӱнде «Позарымның» устағ-пастаа нинҷе-нинҷе кізіні сыйыхтады, олар удаа хабас пирчеткеннеңер таныхталған. Ол санда полғаннар: Таштып аймаа пазы Алексей Дьяченко, аның орынҷылары Ирина Тохтобина, Елена Цыганкова, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің депутады Наталья Кокарева, Сойан-Сус заповеднигінің устағҷызы Геннадий Киселев, «Орыс география халых пірігізі» республикадағы пӧлиинің устағҷызы Ирина Санникова, Таштыптағы 2 № ортымах школаның устағҷызы Наталья Архипова, улуғ хазна инспекторы Леонид Майнанаков (2001 - 2016 чылларда тоғынған) паза даа пасхазы. Ідӧк аалҷылар алғыстас пічіктерін, сыйыхтар читіргеннер. Пайрам соонаң наука-практикалығ конференция иртірілген, анда Сойан-Алтай чирінің экомониторингіне теелчеткен докладтар искірілгеннер, пасха регионнардаң араласчылар полғанох.
«Позарымда» 10 чылға килкім істезігліг, пӱдіріг тоғыстары иділ парды, амды, тізең, заказникті наа хаалағлар, чидіглер сахтапча.
Автор :
Тарина БУТОНАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы