НИМЕ САХТАПЧА ӰГРЕДІГ КИРЕЕН 2022 ЧЫЛДА?
12.01.2022
Хабарлар
Министрнең чоохтазығ. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина ирткен чылның салтарын итче паза пу чылға пӧгіннер турғысча
- Лариса Николаевна, Сірерге 2021 чыл хайдағ полған?
- Ирткен чыл мағаа пасхаҷыл полған. Анда сидіксіністер дее, чидіглер дее полған. Чылның пастағы чардығында турғысхан пӧгіннернің кӧбізін толдырып алғабыс, хайзын-да пу чылға чылдырарға киліскен. Республикада ӱгредіг кирее чахсы тиліпче тиирҷікпін. Анзын Россияның просвещение министерствозынаң Рособрнадзор таныхтапчалар. Андағ даа полза, пістің алныбыста кӧп пӧгін турча, хай-зын піске пу паза килчеткен чылларда толдырарға кирек. Ол ӱгренҷілерге тирең піліс пирері, воспитаниеде программаны чуртасха кирері, ӧкіс олғаннарның санын хызырары, ӱгредіг организацияларының материально-техническай базазын нааҷылиры паза даа пасхазы. Аннаңар министерствоның алнында тоғыс ам даа кӧп. Оларны хайди толдырарын паза пӧгерін піс чахсы пілчебіс.
2020 чылда пӱдірібізерге кирек полған ӱгредіг организацияларын піс ирткен чылда тимге сығарып алғабыс. Ол, кӧзідімге, Асхыс поселоктағы олған сады. Шираның Ит кӧл микро-районындағы, Пии аймаандағы Новокурск аалдағы олған садтарының пӱдірии, тізең, тоозылча. Ағбан, Харатас городтарда, Асхыс аймаанда школалар паза олған садтары пӱдірии узараҷылча. Аннаң пасха, піс ирткен чылда спортзаллар, ӱгредіг кабинеттерін тыхтаабыс.
Ідӧк піс Хакасиядағы улуғ промышленность предприятиелерінең чағын тоғынарын узарадарбыс. «Русал» компания чыл сай піске хабасча. Ирткен чылда 60 миллион салковай позытхан. Аны республикадағы коррекционнай учреждениелерге позытхабыс. Піс общежитиелерде тыхтағ тоғыстарын иткебіс, ӧрт сығызарынаң хорғыс чох приборларны алыстырғабыс паза даа пасхазы. Улуғ тоғыс иділген ортын профессиональнай ӱгредіг организацияларында. Мастерскойлар, кабинеттер тыхталған. Ағбандағы политехническай колледжтің ангарларында, хайзылары 1959 чылдаң тузаланылбааннар, килкім тыхтағ тоғызы толдырылған. Андар амғы тустағы техника, оборудование алылған: ГАЗ-ельлер, КамАЗ-тар, ниикке чӧрдең машиналар... Амды анда студенттерге кічіг дее, улуғ даа транспортты тыхтирға ӱгренерге оңдай пар. Пу пӧгінге ле 50-де миллион салковай хорадылған.
Ӱгредіг министерствозы республиканың аймах министерство-ведомстволарынаң чағын тоғынча. Ол национальнай паза территориальнай политика, транспорт, культура, финанстар паза даа пасха министерстволар. Ідӧк муниципалитеттернең кӧп тоғыс апарчабыс. Піс, прайзы хада-пірге тудынзабыс ла, пӧгіннерібіске чидіп аларбыс.
- Россияның просвещение министерствозынаң тоғыс хайди парча?
- Ирткен чылларда даа, ам даа просвещение министерствозынаң піс, пілізіп, чӧптезіп, чағын тоғынчабыс.
Министр Сергей Кравцовтың орынҷыларының телефоннары пісте пар. Пірее сурығ, полызығ алай чӧп кирек полза, піс оларзар айланчабыс. Олар, тізең, республикаа хадан даа полыс пирерге тимделер. Москвазар даа ол-пу сурығнаң парзабыс, олар піске хабасчалар.
- Хайди федеральнай кін республиканы паалапча?
- Федеральнай кін регионнарны аймах кӧстеглерде паалапча. Ол ӧкіс олғаннарнаң хайди тоғыс апарчатханыбысча, ӱгретчілернің чал ахчазында, палаларны школаларда азырирында, экзамен салтарларында... Я, прай ла ниме пӧзік синде нимес. Читпестерібіс пар, аны федеральнай кін піске чахсы кӧзіт пирче. Че пӱкӱлее алза, паалағ хомай нимес.
- Пандемия саннығ технологияларны паза дистанционнай ӱгредігні чахсы тиліткен тиирге чарир ба?
- Минің кӧрізімнең, анзы андағ нимес. Саннығ технологиялар ӱгретчее урокты хынығ, алғым иртірерге оңдай пирче. Я, іҷе-пабаларның кӧбізі олардаң тоғыр. Олар паланы интернетте кирек искірігні орта тілирге ӱгрет саларға паза пілізін алғыдарға киректер.
Амғы туста Россия Федерациязының прай регионнарының школаларында компьютер класстары тӧстелче. Ол «Цифровая образовательная среда» паза «Точка роста» кіннер. Хакасияда 2024 чылға теере прай школаларда мындағ кіннер тӧстелерге кирек. Пу тоғысты піс хаданох толдырып пастабысхабыс.
Дистанционнай ӱгредіг, тізең, олаңай ла кирілбеен. Иң пастап мындағ ӱгредіг хазии уйан олғаннарға тӧстелген, хайзылары ол-пу сылтағларнаң школазар ӱгренерге чӧр полбадаңнар.
Чуғынҷах ағырығ тарап сыхханда, дистанционнай ӱгредіг ле иң килістіре оңдай полған, хайзы ӱгредіг киреен тохтатпасха паза олғаннарның хазиин хайраллирға оңдай пирген.
Пілдістіг, ӱгредіг организацияларына паза ӱгренҷілерге наа оңдайнаң тоғынарға сидік полған. Ӧӧнінде 2020 чылда. Кӧзідімге, санитарнай нормалар хоостыра пала телефоннаң нимес, компьютернең тоғынарға кирек. Че прай ла сӧбірелернің техника алар оңдай чоғыл. Ӱгретчілерге дее тоғысты алыстырарға сидік полған. Піс хай пірее муниципалитеттерге ӧӧн предметтерні школада, ӱгретчінең хада, иртірерге чӧп пиргебіс. Музыка, технология, физкультура уроктарын, тізең, дистанционно.
- Ырахтын ӱгредіг угренҷілернің пілістеріне хайди теелген?
- Пірге хазна сыныхтағларының салтарларын санға алза, халғанды ікі чылда школа тоосхан олғаннар экзаменнерні пӧзік балларға тутчалар. Тиксі Россияда сыныхтағ тоғыстарның салтарларын санға алза, паалағлар сала тӧбін пол парғаннар. Ӧӧнінде 5 паза 7 класстағы ӱгренҷілернің, аннаңар палаа ӱгретчі хайди даа кирек тіп санапчам. Дистанционнай ӱгредіг ӱгретчіні алыстыр полбас.
- Ааллардағы школаларда наа оборудование алары хайди парча?
- «Точка роста» кіннер иң пастап ааллардағы школаларға ла кӧрілген полғаннар. Городтардағы школалар программаа кирілбееннер. Тӱрчедең федеральнай кін андар улуғ нимес городтарны кирген. Хакасияда андағ Абаза паза Сорығ городтар. Ирткен чылда республикада 11 «Точка роста» кін тӧстелген, пӱӱл 13 «Точка роста» паза 19 «Цифровая образовательная среда» кін азылар.
Школаларда килкім тыхтағ тоғыстарын идер программа пастап ідӧк ааллардағы школаларға кӧрілген полған. Че ікі чыл мының алнында андар ідӧк улуғ нимес городтар кирілгеннер. Тиксі алза, республикада килкім тыхтағ тоғыстарын кирексіпчеткен школалар илееде. 2019 чылда школаларда улуғ даа нимес тыхтағ тоғызын идібізер ӱчӱн 850 миллион салковай кирек полған, олған садтарында - 200. Ам, тізең, хорадығлар сині улам кӧп пол парған.
- Лариса Николаевна, ӱгретчілер чидіспинчеткен сурығ хайди пӧгілче?
- Мының алнында школа тоосчатхан чииттерні кӧстегліг оңдайнаң ӱгредерінең ӱгредіг паза наука министерствозы ла айғасхан полза, амды, федеральный законзар алызығлар кирілгенде, хайдағ даа юридическай лицо, чахығларны толдырчатхан ӱлгӱ, идінҷек чӧптезіг идерге праволығ. Ідӧк мының алнында мындағ чӧптезігні чиит кізінең 1 сентябрь алнында идерге кирек полған, амды хайдағ даа курста ӱгренчеткен студентнең чӧптезіг идерге чарадылча. Пу сурығ хоостыра піс муниципалитеттернең паза ааллар чӧптері пастарынаң чыылығлар, ӱгредігліг курстар иртірчебіс.
Ӱгредіг министерствозы кадрлар суриин чалғызан пӧк полбас, піске муниципалитеттернең хада тоғыс апарарға кирек.
Хакасияда чылдаң чылға орыс тілі паза литература, англия тілі паза математика ӱгретчілері чидіспинче. Ідӧк пасталығ класстар ӱгретчілері киректелче. Нинде-де чыл мының алнында піс Харатастағы садығ паза сервис техникумында пасталығ класстар ӱгретчілерін, медсестраларны паза фельдшерлерні тимнеп пастабысхабыс. Пу чылда, тізең, піс техник-стоматологтарны тимнирбіс.
Піс Хакас хазна университедінең паза Хакас техническай институтнаң чағын тоғынчабыс. Пістің ӧӧн пӧгінібіс - чииттерібісті мында, республикада, артызары.
- Пу чағында хайда школалар пӱдірілер?
- Пу чылда піс Асхыс аймаандағы Пирікчул паза Ағбан пилтірі аймаандағы Солнечнай аалларда наа школалар тимге сығарарға кирекпіс. Олар 250 орынға кӧріл парғаннар. 2023-2024 чылларда Ағбанның Арбан микрорайонында пір муң орыннығ школа пӱдірербіс.
- Хакасияда хакас тілін пілчеткен олғаннарның саны хозылча ба?
- Республикада хакас тілін ӱгренчеткеннернің саны хозылча. Че хай син олар тӧреен тілін пілчелер, анзын чоохтирға сидік. Пала ибде пос тілінең чоохтаспаза, школа аны ӱгрет полбас. Амды хакас тілін хайраллирдаңар чоохтасчабыс, піс, тізең, аның тилізінеңер чоох апарарға хынчабыс.
Ӱр ниместе республикада Хакасияның чииттер правительствозы тоғынып пастаан. Аның араласчылары республиканың ӱс иң ағырсымнығ суриин ӱзӱріге сығарғаннар - ол экология, аал хонии паза хакас тілі. Халғанҷызында чыылығ иртер, хайда ӱгредіг министерствозынаң пасха, ідӧк Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозының устағ-пастаа аралазар. Піс Хакасияның прай халых организацияларынаң хада-пірге тоғынчабыс. Ӧӧнінде республиканың Улуғлар чӧбінең, хайзы піске тузалығ чӧптер пирче.
- Хығырығҷылардаң сурығ: «Хачан ӱгретчілернің чаҷын тоғыстары паза сан пиріс саны хызырылар?»
- Россияның просвещение министрі Сергей Сергеевич Кравцовтың таниинаң, ӱгретчінің тӧрт ле документ поларға кирек, хайзын ол толдырарға кирек - класс журналы, дневник, тоғыс паза ӱгредіг программалары. Таныхтирға кирек, программалар прай тимде, оларны ӱгретчілерге пазарға кирек чоғыл. Олар хайдағ хоза тоғыс апарчалар? Ол сурығда школаларның устағ-пастаанзар айланарға кирек.
- Ікінҷі сурығ: «Школаларның кӧбізінде олғаннар ікі сменанаң ӱгренчелер. Класста 35-ер пала. Пу сурығны пӧгібізер оңдай пар ба?»
- Хоза школалар пӱдірерге... Пір муң орыннығ школа пӱдіреріне паза оборудование аларына пір миллиард артиинаң салковай кирек, 250 орыннығ школаа, тізең, 300 миллионда салковай... Пілдістіг, ол республикаа улуғ хорадығ. Аннаңар аалларда школаны аал хонии министерствозының программазында пӱдірерге чарир. Ирткен чылда «Аалларның тиксі тилізі» программада Таштып, Боград, Шира, Асхыс аймахтары ӧткін араласханнар. Кӧп ӱгредіг организациязы нааҷылал парған...
- Лариса Николаевна, Наа чылны хайди удурладыңар?
- Наа чылны мин туған-чағыннарымнаң удурлапчам: ол іҷем, харындазым, хыстарымның сӧбірелері паза пархаҷахтарым...
Автор :
Чоохтасхан Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы