ААЛ ХОНИИ ТИЛІЗІ - САННАРДА
02.02.2022
Хабарлар
ТИКСІ САННАРДАҢАР
Чыл сан пирізі. Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов Хакасия пазы Валентин Коноваловха ведомствоның 2021 чылдағы тоғыс салтарларынаңар искірген
2022 чылның кӱрген айына Хакасияда 36 аал хонии организациязы, 688 кресен-фермер хонии паза 74 муң азыра пос хонии саналған.
Ирткен чылда прай кӧрімніг хоныхтар 13 миллиард азыра салковайға ас-тамах сығарыбысханнар, ол санда ӧзімнер ӧскірчеткеннер - 5 миллиард азыра салковайға (2020 чылдағызына 101,98 %) ниме-ноо, мал ӧскірчеткеннер - 8 миллиард азыра салковайға (94,35 %) ас-тамах.
Региондағы чирнің 31% алай 1,5 миллионда гектары аал хониинда тузаланылча. Ол санда 35,8 % (560 муң га) таарығ чирлері, кӧп чыллығ оттар 0,4 % алай 2,5 муң гектарда салылча, 8,4% алай 127,5 муң гектардаң от сабылча паза 53,4 % алай 786 муң гектарда маллар, хойлар паза аттар хадарылча.
Хакасия пазы Валентин Коноваловтың чахиинаң регионның аал хонии паза ас-тамах министерствозы аал хонии чирлерінің электроннай картазын тимнирінде тоғысты ӧткін апарча. Анда хайдағ чирлер кемнің холында полчатханы паза хайди тузаланылчатханы кӧзіділче.
Тузаланылбинчатхан пай чирлерін табарынӌа тоғыс апарылча. Чыл салтарларынӌа 1058 чир участогы, тиксі улии 27615 гектар, аал хониина тузаланысха пирілген. 2020 чылда андағ 630 чир участогы сығысхан. Искірігліг электроннай карта чирнің ээзін чапчаң таап аларға полысча. Муниципальнай чирлерні хайығда тудар паза чир ээлерін таап алар ӱчӱн, электроннай картанаң ідӧк орындағы пос устаныс органнары тузаланчалар. 2022 чылда картазар ідӧк таарығ чирлерінеңер, ӧзімнер сығызынаңар, хыраларзар удобрение чайғаннаңар искіріглер кирілер.
Ирткен чылда аал хонии промышленнозына 1736,6 миллион салковай позыдылған, ол санда федеральнай бюджеттең - 753,8 миллион, регион бюджедінең - 982,9 миллион салковай. Ол ахчаның 707,9 миллионы аал хонии ас-тамаан сығарчатханнарға хабазарына хорадылған. Пу ахчаның 401,3 миллионы республика бюджедінең пирілген, 306,7 миллион салковайы - федеральнай бюджеттең.
«Аалларның тиксі тилізі» программаны чуртасха киреріне 510,7 миллион салковай кӧріл парған, ол санда федеральнай бюджеттең - 444,1 миллион салковай, регион бюджедінең - 66,6 миллион.
ӦЗІМНЕР ӦСКІРЕРІ
2021 чылда республикада аал хонии предприятиелері паза ферма хоныхтары 215 муң гектар чирде ай-мах ӧзімнер таарааннар. 2020 чылдағызынаң тиңнестірзе, таарығ чирлерінің улии 8 муң гектарға хозыл парған.
Республиканың прай кӧрімніг хоныхтары 155,3 муң тонна тоңастығлар паза бобовайлар саап алғаннар. Пу кӧзідім 2020 чылдағызынаң 3 % асхынах. Анзы ӱртӱн айында Хакасияның алтынзархы аймахтарында хар чаап парғанынаң палғалыстығ. Специалисттер паалаанынаң, 15 муң гектар чирдегі тоңастығлар паза бобовайлар хар алтына кір парған: Орджоникидзе аймаанда - 10 муң гектар паза Шира аймаанда - 4800 гектар.
Тоңастығларның ӧӧн чардығын (58,9 %) аал хонии предприятиелері ӧскіргеннер. Гектардаң ортымахти 19,1 центнер тоңастығлар паза бобовайлар сыххан. Пӱӱл прай кӧрімніг хоныхтарда 69,5 муң тонна яблах хазылған. Гектардаң ортымахти 116 центнер яблах сыххан, 2020 чылда - 98,2 центнер гектардаң.
Пылтыр регионда 39,5 муң тонна чир тамаа ӧскірілген, 2020 чылда - 39,8 муң тонна. Чир тамааның 94,5 % паза яблахтың 82,6 % чон ӧскірче.
2022 чылның таарығ тузына пастағы паза ікінӌі репродукциялығ паза элитнай ӱреннер тимнел парғаннар. Пу син ӱрен регионға киректелчеткен ӱреннер синінің 80 % тиңнелче.
Ирткен чылда ӧзімнер ӧскірерінің тилізіне 169,9 миллион салковайға хазна хабазии пирілген. Ол санда элитнай ӱреннерні таарыпчатхан 24 хоных 7,3 миллион салковай ахчалығ хабазығ алған. Элитнай ӱреннерні садызарына 37 хоныхха 23 миллион салковай пирілген. Минераллығ удобрениелер паза ӧзімнерні ағырығлардаң, хурт-хоостардаң арачылаӌаң имнер аларына 40 хоныхха 38 миллион салковай позыдылған, аал хонии чирлерін хайраллирына 30 хоныхха - 22 миллион салковай, чирні чахсыландырған паза агротехнология тоғыстарын иртірген ӱчӱн хорадығларның чардығын айландырарына 57 хоныхха - 22,3 миллион салковай. Аал хонии промышленнозының иң кирек пӧліктерін паза улуғ нимес хоныхтарны тилідеріне (тоңастығларны, бобовайларны ӧскіреріне) 9 хоных 37,5 миллион салковай алған.
Пылтыр Алтай аймаандағы «Аршановское» ООО тоңастығларның паза мал азии культураларының ӱреннерін сығарчатхан хоных статузын алған. Предприятие Россияның ӱреннер ӧскірчеткен хоныхтар реестріне кір парған. Амғы туста Хакасияда мындағ статустығ тӧрт хоных.
2021 чылда пістің республикада 48,8 муң гектар чирде 4,8 тонна минераллығ удобрение чайылған. 2020 чылдағызынаң тиңнестірзе, 2021 чылда удобрение чайылған чирнің улии 15,6 муң гектарға кӧп.
Техника оборудованиезін нааӌылирына паза аал хонии техниказын аларына 2021 чылда 129,7 миллион салковай позыдылған. 21,3 миллионға 8 трактор алылған, 64,3 миллион салковайға - тоңастығларны чығӌаң комбайн, ол санда хырығ озаринда сығарылған 2 комбайн, 3,5 миллион салковайға - мал азиин пилетеӌең пір комбайн, 2 миллионға - от сапчаң сапхы, 16,8 миллион салковайға - тоңастығларны хурутчаң 5 комплекс, 7 миллионға - 2 сеялка.
МАЛ ӦСКІРЕРІ
Мал ӧскірері - регионның аал хонии тилізінің ӧӧні. Аал хонии ас-тамааның 65 % мал ӧскіреріне килісче. 2021 чылда мал ӧскірерін тилідеріне 253,5 миллион салковай позыдылған, ол санда тӧлліг маллар ӧскіреріне хабазарына - 24,4 миллион салковай (60 хоных алған). Тӧрт хоных 13 миллион салковай тӧлліг маллар тударына алған, 56 хоных тӧлліг маллар садызарына -11,4 миллион салковай. Інектерні, аттарны паза хойларны таңмалаӌаң оборудование садызарына 3 хоныхха 328,9 муң салковай пирілген. Ӱс хоных тӧлліг малларның генетика сыныхтаан иртіреріне 211,8 муң салковай алған; 18 хоных тӧлліг малларның ӱренін садызарына - 3,6 миллион салковай; малларны, хойларны арған оңдайнаң тӧллендірӌең оборудование садызарына 10 хоных - 678,3 муң салковай; сӱттіг інектер ӧскірерін тилідеріне 24 хоных - 116,7 миллион салковай; мал ӧкірерін паза тӧлліг інектерні садызарына - 27,1 миллион; тӧлліг малларны тударына - 1,9 миллион салковай; улуғ нимес хоныхтарға хабазарына - 4,9 миллион салковай; хойлар паза ӧскілер ӧскірері тилізіне 163 хоных - 56,1 миллион салковай; аал хонииның иң кирек пӧліктерін (хой ӧскірерін) тилідеріне 91 хоных - 4 миллион салковай; хойлар садызарына 18 хоных - 11,2 миллион салковай; хурағаннар ӧскіреріне 163 хоных - 7,3 миллион салковай; хой идін сатхан ӱчӱн 62 хоных - 10,8 миллион салковай; хой тӱгін сатхан ӱчӱн пір хоных - 672 муң салковай; аттар паза сыыннар ӧскірерін тилідеріне 77 хоных - 20,9 миллион салковай.
2021 чыл тоозылчатханда Хакасияда прай кӧрімніг хоныхтарда 187,5 муң пас мал саналған, ол санда інектер - 83,3 муң пас, хойлар паза ӧскілер - 367,7 муң пас, сосхалар - 28,9 муң пас, аттар - 39 муң пас, хустар - 598 муң пас.
Соғымға 35,2 муң тонна мал паза хус ӧскірілген, 140,5 муң тонна сӱт саалған паза 90 миллион нымырха сығарылған. Інектер паза хойлар тӧлін чахсыландырарына Хакасия правительствозы ахчалығ хабазығ пирерін кӧр салған. Тӧлліг хойлар, маллар ӱренін алған хорадығларның 98 % айландырылча, арған оңдайнаң тӧллендірӌең оборудование хорадығларының - 95 %.
2021 чылдаң сығара Хакасия правительствозы чарадиинаң республиканың аал хонии министерствозы хой ӧскіреріне хоза хабазығ пиріп пастаан. Арған оңдайнаң тӧллендіріп алылған пір хураған ӱчӱн 500 салковай пирілче, олаңай хураған ӱчӱн - 50 салковай.
2020 чылда 23 кізі хойларны арған оңдайнаң тӧллендір-ӌеңнерге тикке ӱгреніп алған. 2021 чылда ӱгредігні 34 кізі ирткен. 2020 чылда Забайкальскай крайдағы тӧлліг хойларны ӧскірчеткен кіннең эдильбаев, романовскай, тағлығ алтайдағы, австралийскай тӧлліг хойларның 13700 доза ӱрені алылған. 5718 пас хой арған оңдайнаң тӧллендірілген. 2021 чылда часхызын чахсы тӧлліг 5530 пас хураған алылған.
Пылтыр 12500 доза ӱрен алылған, анзы регион кирексінізінің 20,8 % тиңнелче. 6 ла хоныхта 6250 хойны арған оңдайнаң тӧллендіргеннер. Хакасияда чахсы тӧлліг 1482 пас хурағанны садыбысханнар. Олар регионда даа халғаннар, пасха даа регионнарзар апарылғаннар.
ПАЛЫХ ӦСКІРЕРІ
Палых ӧскіреріне 5 хоныхха 5 миллион салковай пирілген. Пу ахчаа сиирестер паза палых азии алылған. Пылтыр пістің регионда 949 тонна палых ӧскірілген, 694 тонна садылған. 2021 чылда Пии паза Боград аймахтарында палых ӧскірӌең орыннарны чӧптезігӌе пирерінӌе марығ ирткен. 19 чӧптезіг иділ парған.
ХАЗНА ХАБАЗИИ
«Хакас Республиканың аал хонии комплексі тилізі паза аалда социальнай киректің тилізі» Хакасияның хазна программазының «Аалларда кічіг хоныхтарның тилізі» подпрограммазын чуртасха киреріне 2021 чылға 120,4 миллион салковай кӧріл парған. Марығ салтарларынӌа «Агростартап» марығда 9 чиңісчі полыбысхан. Оларға 33,4 миллион салковай хабазығ пирілген. Тӧрт аал хонии кооперативіне 13,8 миллион салковай субсидия алып алар ӱлӱс тӱскен: «Боградский», «Светлый», «Бондаревский» паза «Орджоникидзевский». 6 сӧбіре фермазына 55,6 миллион салковай грант пирілген, 2 кооперативке - 17,5 миллион салковай. Марығ араласчыларының бизнес-проекттері итке маллар ӧскіреріне, хойлар, аттар паза аймах ӧзімнер ӧскірерін тилідеріне кӧстелгеннер.
Хакасияның ікі ферма хонии «Алтын кӱскӱ» тиксі Россия кӧзідиинде «Аал хонии промышленнозында пос киреенің иң чахсы пастаа» марығның лауреады полыбысхан. Ағбан пилтірі аймаандағы фермер Василий Гиль кӱмӱс медальға турысхан, Орджоникидзе аймаандағы фермер Наталья Филиппова - хола медальға.
ААЛЛАР ТИЛІЗІ
2020 чылдаң сығара Хакасияда «Аалларның тиксі тилізі» хазна программазы чуртасха кирілче. Пылтыр пу пӧгінге 592,5 миллион салковай пирілген. Хазна программазынӌа аалдағы специалисттерге туралар пӱдірілген. Тиксі регионда 124 сӧбірее 74 тура пӱдірері пӧгінде полған. Амғы тусха 51 тура тимде. 20 тура, ол санда Асхыстағы кӧп квартиралығ тура, пӱдіріл парир. Алтай аймаанда пір тура паза Орджоникидзе аймаанда ікі тура пӱдірии пасталбаан даа.
«Аалларның амғы тустағы кӧрімі» проектче 32 мероприятие иртірілген. 7 школа, пір олған сады, 3 культура учреждениезі тиксі тыхтал парған. Алты школа транспорты, 3 санитарнай транспорт, 5 спорт паза имнег оборудованиезінің комплекті алылған. Хутухтығ паза Первомайскай аалларда Культура туралары пӱдірілген. Пӱдіріглерге тиксі 273,7 миллион салковай хорадылған.
«Аалларны иптирі» проектче сӧп-сап чығӌаң 350 орын тимнелген. Пу тоғысха 25 миллион салковай позыдылған. 2021 чылда сад, ӱӱӌік паза дача пірігістеріне хабазарына республика бюджедінең 7,6 миллион салковай пирілген.
2022 ЧЫЛҒА ӦӦН ПӦГІННЕР
Пӱӱл мал ӧскірерінің ӧӧн кӧстее - ол мал санын хайраллап халары, мал ӧскірерін, мал азиин паза мал тӧлін чахсыландырары. Ӧзімнер ӧскірерінің ӧӧн кӧстеглері мындағ: аал хонии чирлерін хайраллап халары паза пӧзік репродукциялығ ӱреннер полызиинаң ол чирлернең тӱзімніг тузаланары; аал хонии ӧзімнеріне хорғыс ағылчатхан хурт-хоостарнаң паза ағырығларнаң кӱрезері.
Палых ӧскірерінің тилізінде палых ӧскірерге килістіре суғларны тузаланысха кирері; палых ӧскірчеткен хоныхтарға субсидия оңдайынаң хазна хабазиин пирері.
2022 чылда Хакасияда 770 ярмарка иртірері кӧрілче, ол санда - 280 аал хонии ярмарказы. Хакасияның аал хонии министерствозы пу тоғыстарны иртірерін узаратча: аал хонии малын ӧскірерін сыныхтағда тутча; хыра тоғыстарын паза сағыбаан саайлар полдырт-пазын хайығда тутча; Россия президентінің, Хакасия Правительствозының чахығларын, организацияларның паза чуртағӌыларның айланыстарынӌа тоғыстар толдырча; республиканың прай хоныхтарын тилідер ӱчӱн оңдайлар тӧстепче; организацияларның паза ферма хоныхтарының инвестиция проекттерін тимнирінде араласча; аал хонии тоғыстарын чахсыландырар ӱчӱн искіріглер паза чӧптер пирӌең система тӧстепче.
ИНВЕСТИЦИЯ ПРОЕКТТЕРІ
Хакасияда пу инвестиция проекттерін чуртасха кирері кӧрілче. Оларның пірсі - «Сибирьнің сырлары» ООО-ның Саяногорсктағы филиалы» проект. Аны хоостыра сыр сығарӌаң цех пӱдірии пӧгінде турча. Анда Хакасияда паза Хызылчар крайының Ӱстӱнзархы аймахтарында сығарылған сӱттең сырлар тимнелер. Цехта пір ай аразына 600 тонна сыр сығарчатхан оборудование турғызылар.
Ікінӌі инвестиция проекті - ол фосфориттіг удобрение сығарары. Проекттің тӧстегӌізі Кемеровтағы «Сибтрейд» ООО полча. Боград аймаандағы Кӧлліг Чорба аалдаң 3 километр оортах фосфориттіг орыннар табылған. Фосфориттең ун тимниріне оборудование алылар.
Пуох предприятие ӱзінӌі проектін чуртасха кирерге пӧгінче. Ол рапс хайағын тимниріне кӧстелген. Завод Алтай аймаанда орнығар. Анда суткада 100 тоннаа теере 1-ғы сорттығ рапс хайағы сығарылар.
Мындағ оңдайнаң Сергей Труфанов аал хонии министерствозының ирткен чылның салтарларынаңар паза таңдағызына турғызылған пӧгіннердеңер искірген. Инвестиция проекттерінеңер чоохтаза, амғы туста олар кӧрілчелер, чуртасха кирілер алай чох па, тус кӧзідер.
Автор :
Тимнеен Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы