ЧОННЫҢ САҒЫС-КӦРIЗI САНҒА АЛЫЛАР
Тоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғыс чорығынаң Саяногорсксар паза Алтай аймаандағы Новомихайловка аалзар чӧрген
ГЭС-тағы ЧОБАҒА – 13 ЧЫЛ
13 чыл мының алнында, 17 августта 2009 чылда, Сойан-Сус гидроэлектростанцияда техногеннай саай пол парған. Россияның энергетика системазының тархынында ол иң улуғ саай полған. Анда электростанцияда тоғынчатхан 75 кізі чуртазын пир салған. Пу чобағ ГЭС-та тоғынған кізілернің полған на сӧбірезіне теелген.
Хакасия пазы Валентин Коновалов пу чобағның 13-ҷі чылына чарыдылған хумартхылас мероприятиезінде араласхан. Уйскай сыырат хыринда турғызылған тигіриб алнындағы ачыхта орныхчатхан хумартхы тассар ол чахайахтар салған. Хумартхы таста саайда ӱреен 75 кізінің ады-солазы пазылых.
– Сойан-Сус ГЭС ам прай тыхтал парған. Аны нааҷылирына, сыбыра хорғыс чох тоғындырарына кӧп тоғыс толдырылған. Чуртастарын пир салған чир-суғҷыларыбыстың чарых омазы хаҷан даа піснең хада халар. Хакасия правительствозының паза позымның адынаң чуртастарын пир салғаннарның туған-чағыннарына паза нанҷыларына хомзынызым читірчем, – сағызынаң ӱлескен Хакасия пазы.
ПРАЙЗЫНА ХАБАЗЫҒ ПОЛАР
Валентин Коновалов, Саяногорскта чуртапчатхан Илбек Ада чаа тузында тыл істенҷізі полған Александра Петровна Дронкинаны пайрамнығ тӧреен кӱнінең алғыстап, ағаа Россия президенті Владимир Путиннің алғыстас пічиин читірген.
Анаң ол Алтай аймаандағы Новомихайловка аалзар чол тутхан. Анда аны Алтай аймаа пазының орынҷызы Виктор Рудских паза Новомихайловка аал чӧбінің пазы Пётр Лавринов удурлааннар. Хакасия пазынаң хада аның орынҷызы Ирина Войнова паза даа пасха устағҷылар полғаннар.
Аал чӧбінің пазы аалҷыларға орындағы школаны кӧзіткен, «Харачхайның уйазы» парксар апарып, андағы пӱдіріглернең, салылған чолларнаң, пасха даа инфраструктуранаң таныстырған. Iдӧк аалдағы Культура туразы кистінде турғызылған модульнай котельнайның тоғызын кӧзіткен.
Ол туста Культура туразының актовай залында илееде чон чыыл партыр. Орындағы чуртағҷылар Хакасия пазынаң тоғазыға килгеннер. Валентин Коновалов устағҷыларнаң хада залзар иртiп, сурығларға нандырарға тимнен салғаннар. Че кӧні чоохтазығ пасталар алнында «Хакасия наши дни» фильм кӧзіділген.
Анда ӧӧнінде пандемия тузында имҷілернің, посха айабин, матыр тудынызынаңар, республика экономиказының тилізінеңер, парыстар ӧсчеткенiнеңер, муниципалитеттернің алымнары чабылғанынаңар чоохталча. Iдӧк пістің национальнай республика полчатханын санға алза, хакас тілін паза культура наследиезін хайраллирына, кибірлерін тилідеріне хайығ салылчатханы кӧзіділче.
Фильм тоозылғанда, Валентин Коновалов мындағ тоғазығларның тузазын таныхтаан. Чуртағҷыларнаң чоох алызып, чонның сағыс-кӧрізін пілерге кирек теен.
– Піс Хакасияның чуртазын, экономиказын тилідер стратегия пӧгіннерін чарадыға алғабыс. Анда ӧӧн ӱс пӧгін турғызылча: 1) чал ахчазын тудығ чох, тузында тӧлирі, льготаларны пирерi, чонны хорғыс чох чуртадары, ЖКХ системазын чахсыландырары, ӧрттердең хорғысты хызырары; 2) республиканың финанстар киреен чахсыландырары, хазна алымы 25 миллиард салковай полған, ол алымның коммерческай кредиттері ам пис хати хызырылған. Мының алнында проценттерні чабарына 2,5 миллиард салковай хорадылҷаң, амды чыл сай 2 миллиард ӱзӱрлепчебiс, ол ам тузалығ киректерге хорадылча. Чирлерні санға алып, парыстар хоза кирчебіс; 3) парыстарны ӧскірері. Амды піс, 2017 – 2020 чылларнаң тиңнестірзе, парыстарыбысты ікі хати ӧскіріп алғабыс. Хара тас аныпчатхан разрезтернең тоғынып, парыс ӧскірчебіс. Россия президентінің полызиинаң оларның оффшорларзар ызылчатхан ахчазы амды хазнада халча, пістің дее парызыбысты ӧскірче. Ағаа хоза, хайығ салҷаң пис пӧгін турғысчабыс: 1) кізі кӱзін тилідері, тоғыс чохтар санын хызырары; 2) экологияны чахсыландырар тоғыс апарары; 3) наа экономикаа тӧcтенері. Амды парыстарны ӧӧнінде алюминий, хара тас паза гидроэнергетика отрасльлары парыстар пирче. Піс хайығ айландырчабыс аал хониина, ағаа полызығны eс хати кӧдірібіскебіс, пӱдіріге, социальнай паза чурт объекттерін пӱдіреріне. Ниик промышленность тоғын сыххан, iдӧк кічіг паза ортын бизнеске хабасчабыс; 4) чоллар пӱдіреріне, оларны тыхтирына кӧп хайығ салылар; 5) Хакасияның айдас культура наследиезін хайраллиры, аалларда культура тураларын пӱдірері, чонның кибірлерін хайраллиры паза тилідері. Республиканың прай ӱлгӱзі пу пӧгіннерні толдырарына тоғынча, прай министерстволарның тоғызы оларны толдырарына кӧстелче. Пілдістіг, прай турғызылған пу пӧгіннернi амох, пір саңай толдырар оңдай чоғыл, че тоғыс кӧзіділген кӧстеглерҷе сыбыра апарылар. Аннаңар піс сірернең кӧні чоохтазығ апарарбыс, хайдағ оңдайнаң чуртасты чахсыландырарға чарир. Чонның аймах сағыс-кӧрізін пілерге кирек. Ниме сірерні сағыссыратча, кӧні сурығлар пирiңер, піс прайзына хабазарға тимдебіс. Хакасиябыс сыбыра ӧңненеріне ізенербіс, – чоохтаан Хакасия пазы.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |