ПАЗЫЛБААН ИС-ПАЙНЫҢ ӀСТЕЗӀГҶӀЗі
Сағысха киріп. Тӧреен чиріне, аның тоғысха кӱс чонына сыбыра поғдархап чӧрген, Хакасияны хаҷан даа махтаға сығар турарға харасхан чир-суғҷыларыбыс санында хайди даа Валентина Майногашеваны адирға кирек
Ӱртӱн айының 15-ҷi кӱнінде саблығ ученай, хакас фольклорының істезігҷізі, Хакасия науказының саблығ деятельі, тілбесчi, литература критигі, чоннар аразындағы тӱрк академиязының академигі, филология наукаларының кандидады Валентина Евгеньевна Майногашеваа тоғызон ікі час толарҷых. Ирткен чылда ӱртӱн айының 22-ҷi кӱнінде ӱр ағырған соонда ол ах чарыхтаң парыбысхан.
Валентина Евгеньевна 50 азыра чыл Хакасиядағы наука институдында істенген. Ученайның наука тоғыстары уғаа пӧзік паалалчалар. Кӧп чыл Валентина Евгеньевна, чиит тӧлге кӧзідім полып, хайди науканаң айғазарын позының тоғыстары хоостыра ӱгреткен. Хакас чонның пазылбин пӱткен чайаачызы Валентина Евгеньевнаның сылтаанда пӧзік синге кӧдірілген.
Пістің саблығ ученайның чуртас чолынаңар паза наукада наа істезіглер иділгеннеңер статьялар, фильмнер сыбыра сых турҷаң. Анзы пілдістіг, Валентина Евгеньевна позының наука тоғыстары хоостыра хакас чонына хынызын, улуғлазын, поғдархазын, сағыссыразын кӧзітчең. Ол ученайларның артыхтарына саналған. Полған на теманы ол тирең паза прай саринаң істесчең. Валентина Евгеньевна позының істезіглерінде иргі паза чоохтаң сых парған, пасха чоннардаң кирілген сӧстерге, этнонимнерге кӧп хайығ салған паза оларның пілдіриин толдыразынаң чарытхан. Че андағ тоғысты апарар ӱчӱн, палғалыстығ наукаларда улуғ пілістіг поларға кирек. В.Е.Майногашева пастағызын на академическай синде хоос сӧснең сығарысха ікі алыптығ нымах тимнеп салған – «Алтын Арығ» паза «Ай Хууҷын». Оларны ол саблығ хакас хайҷы П.В.Курбижековтаң пазып алған. «Алтын Арығ» алыптығ нымах «СССР чоннарының эпозы» серияда Москвада 1988 чылда сыххан, 1997 чылда Новосибирскте «Сибирь паза Ыраххы Восток чоннарының фольклор памятниктері» серияда «Ай Хууҷын» алыптығ нымах сых парған. Аның тілбестеглерінде хакас ӧбекелерінің тынызы іле пілдірче. «Алтын Арығны» сығарыбысханда, Валентина Евгеньевнаны Россияның Писательлер пірігізіне алғаннар, ідӧк ағаа Хакасияның Н.Ф.Катановтың адынаң хазна сыйииның лауреады ат пирілген. Л.Р.Кызласов паза Ю.Тамбовцев постарының рецензияларында аның тоғыстарын пӧзік паалааннар. «Научное обозрение Саяно-Алтая» журналда институт филологиязының РАН-ның Сибирьдегі пӧлиинің ученайлары И.Я.Селютина, Е.Н.Кузьмина, И.В.Силантьев паза Н.Н.Широбокова хакастарның тілінеңер паза фольклорынаңар статья сығарғаннар. Анда олар Валентина Евгеньевна Майногашеваның тирең істескен «Алтын Арығ» паза «Ай Хууҷын» тоғыстарына пӧзік паалағ пиргеннер. Хайди олар таныхтааннар: «Хакастарның алыптығ нымахтарын істезерінде Валентина Евгеньевна улуғ хозым иткен. Ол наука тоғыстары прай тӱрк хазналарында пӧзік паалағ алғаннар».
Паза Валентина Евгеньевна хакастарның алыптығ нымахтарынҷа наа наука тоғызын тимнепчеткен. Аның сағызынаң, ол ікі книганаң сығарыларға кирек полған, олар алыптығ нымахтарның тархын сурығларына паза оларның «национальнай кодын» ілезіне сығарар сурыға чарыдылчатханнар. Пу істезігде ол саблығ евразиецвостоковедтер Ю.Н.Рерихтің паза Л.Н.Гумилёвтың методологиязына, историктер, археологтар С.В.Киселёвтың, Л.Р.Кызласовтың паза даа пасхазының тоғыстарына тӧстенген.
Хакасияда Валентина Евгеньевна алыптығ нымахты істесчеткен иң улуғ учёнай, наукадағы пастағы тілбесчітекстолог полған. Аның пілізінең амғы чиит, хада тоғынған коллегалары сыбыра тузаланчалар. Ол наукаа чарыдылған, научно-популярнай паза научно-методическай 200 азыра тоғыс пас салған, оларның аразында: хакас поэттер М.Е.Кильчичаковтың, Г.Ф.Сысолятиннің чайаачыларынаңар критика статьялары, «Хакас чонның аастағы поэзиязы», пу тоғысты олар М.А.Унгвицкаянаң хада пасханнар, «Хакас хайҷылар паза ырҷылар» (хакас паза орыс тіллерінең пазылған), фольклордағы чайаачы устардаңар научно-популярнай статьяларының чыындызы сыххан. Таныхтирға кирек, пастағызын на научно-эдиционнай тоғыс «Хакас чонның палалар поэзиязы» 2009 чылда сыххан. Ол хакас паза орыс тіллерінең пазылған. Анда толдыразынаң чарыдығлығ чоох, научнай паспортизация, алнындағы статья, аңнардаңар, хустардаңар паза килескі-чыланнардаңар сарыннар чыындызы чыыл парған.
Валентина Евгеньевнаның иңніне хакас фольклористиказын тӧстир оой нимес тоғыс салылған. Ағаа фольклор чығҷаң наука экспедицияларын иртірерге киліскен, ол чылларда лингвисттерні, этнографтарны, писательлерні, ідӧк студенттерні тартып, читі андағ экспедиция иртірілген. Ол чалғызан, фольклор чыып, iди аймах синніг 31 алыптығ нымах, кип-чоохтар, ырлар, тахпахтар, чӱзерлеп кічіг жанрлар пазып алған. Валентина Евгеньевна алыптығ нымахтарны, оларның прай оңдайларын істескен, ідӧк оларны наука-хоос оңдайнаң орыс тіліне тілбестеп турған.
Кӧп кӱс киректелген фольклорны СМИ пастыра пӧзік синге кӧдірерге. Iди аның кӱстенізінең М.К.Добров, П.В.Тоданов, С.П.Кадышев, К.А.Бастаев, П.В.Курбижеков паза Е.Н.Кулагашева осхас хайҷы-нымахчыларны чон чахсы піліп пастаан.
Валентина Евгеньевнаның наукадағы тоғызын Хакасияның культура тилізінең чара кӧрерге сидік. Областьтағы, анаң республикадағы хайҷыларның, тахпахчыларның марығлары аның чӧптеpi чох иртпеҷеңнер. Ол жюриде сыбыра устағҷы пол турған.
1994 чылда фольклор секторы алынҷа пӧлік пол парған. Аның устағҷызына Валентина Евгеньевна турғызылған. Устағҷы полып, 10 чыл азыра істенген.
Хомзынысха, Валентина Евгеньевна сағынған сағыстарын толдырарға маңнанмаан. Аның хыйға чӧптері, кӧні чооғы, чалахай кӱлімзірезі, кӧстеглері, чуртасха паза тоғысха хынызы пӱӱнгі кӱнде піске читпинче. Аның чарых омазы хаҷанға даа пістің сағызыбыста халар.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |