9 октябрьда – Аал хонии тоғынҷызы кӱнi. Чыл сай чарыс айының iкiнҷi позырах кӱнiнде мал-хуснаң айғасчатхан, чир тамаан, тоңастығларны ӧскiрчеткен, ас-тамах сығарчатхан предприятиелернiң тоғынҷылары профессиональнай ӱлӱкӱннерiн таныхтапчалар

ӱс чул аал чуртағҷызы Владимир Панфилович Боргояков аал хониинда кӧп чыл тоғын салған кiзiлер санында. Ол аал хонии министерствозының Аарластығ пiчiктерiне турысхан. 2016 чылда ағаа «Хакасияның аал хонииның саблығ тоғынҷызы» паза Улуғлар чӧбінің «Чыл кізізі» аттар пирiлген.

Владимир Панфиловичнең тоғазып алар ӱчӱн, Асхыс аймаандағы Полит аалзар чол тутхабыс. Аның хонии маңнаныстығ тоғынчатханнарның санында.

Владимир Боргояков пiстi Тӧӧ суғдағы тахта алнында удурлаан. Турлағзар чазағ пастырғабыс. Ол Полит аалның чирлерiнде орныхча. Фермер чуртас чолынаңар паза аал хониинзар хайди килгенінеңер чоохтап пирген.

– Мин 1962 чылда Чахсы хоных (Илимор) аалда тӧреем. 1979 чылда ӱс чулдағы школаны тоозыбысхам. 1981 чылда армияа парғам, 1983 чылда айланғам. 1984 чылда Хызылчардағы имнег институдындағы тимнеглiг пӧлiксер кiрiбiскем. Чарым чыл пазынаң тiс имҷiзiне ӱгренерге кiрiбiскем. 1989 чылда ӱгредиим тоозыбысхам.

Андада Харатаста интернатура полған. Анда пiр чыл тоғындырҷаңнар. 1990 чылда ӱс чулдағы амбулаториязар тоғынарға кірібіскем. Ол тусха сӧбiрелiг, iкi палалығ полғам. Чурт чох полған. Пiр чыл амбулаторияда тоғынып, Пилтiрзер кӧс парыбысхабыс. Анда тоғынғам. Чуртас алыс чӧре халған. Чал ахчазы тӧлелбинiбiскен. Чуртас пiлдiстiг нимес полыбысхан. Ниме полар? Хайди чуртирбыс? Аал хониинзар позым парбаам, чуртас андар апарыбысхан, – теен Владимир Панфилович.

Пастап Владимир Боргояков аарлар тутхан. Оларны кӧп тударына чахайахтар одыртарға, аарларны кӧзiрерге кирек. 1993 чылда ферма хониин тӧстеен. Маллар тут сыххан. Асхыс аймаанда ол пастағы фермерлернiң санында. Олох чылларда тракторны паза комбайнны кредитке садызып алған. Амды хоных пазы кредиттi улуғ проценттерге аларға хорыхпаанына ӱрӱкче. Комбайннаң  трактор ам даа тоғынчалар.

Амды фермер маллар, аттар тутча, посха сосхалар, хойлар ӧскiрче, пуғдайнаң сула таарыпча. Аарларны даа тударын тохтатпаан. Аарлар уйазының саны 30-ха читкен, пӱӱнгi кӱнге – 10. Маллар тутчатханда, оларнаң айғазарға маң чоғыл. Фермернiң таниинаң, аарлар постарына азых тимнеп алчатханнаңар, оларны сала ниик тударға. Малларны, тiзең, хысхы тооза азырирға, суғарарға кирек. Пӱӱл хуруғ чыл полғаннаңар, аарлар мӧӧттi постарына ла чыып алғаннар. Пылтыр от чахсы даа полза, чахайах асхынах полған. Аннаңар мӧӧт асхынағох чыылған. Владимир Боргояков аарлар уйаларын покостарынзар апар салча. Пiрсiнде тайғазар кӧзiрген, че анда аба оларны хайындырыбысхан. Ол кирек соонаң аарлар ӱс чыл санын хос полбааннар. Аар инелерін алып алғанда ла, кирек алыс сыххан.

Пӱӱнгi кӱнде Владимир Панфилович Дмитрий паза Владимир оолларынаң хада 200 азыра пас мал, 40-ча пас ат тутча. Ооллары фермерӧк полчалар. Олар наа ла тоғынчатхан фермерлер чiли гранттар алғаннар. Дмитрий 8 чыл мының алнында хониин тӧстеен, Владимир – 6 чыл мының алнында. Хазна хабазии ахчазына «Беларус» тракторлар, кун паза сеялка садызып алғаннар. Амды оларның алты трактор паза пiр комбайн пар. Че иң поғдархастығ «Казахстан» трактор, хайзын Владимир Панфилович 1993 чылдох алған. Халғанҷы туста пу трактор удаа оодылча, ағаа хоза частьтар садылбинча.

– Пу тракторларны сығарчатхан завод чабыл парған полар, аннаңар хоза частьтар пiр дее чирде чоғыл, – теен фермер.

Владимир Панфилович ӧӧнiнде маллар хадарарынаң айғасча. Пiрееде тракторға одырыбысча. Че тракторнаң тоғынза, ол оодылча, уламох «Казахстан». Аннаңар техниканаң ӧӧнiнде палалары тоғынча, пiчiктернең оларох айғасчалар.

Хоныхтарын апарарға Леонид Боргояков полысхан. Ол шофёр, тракторист полып тоғынған. Пӱӱл ол армияа хабылған.

Пӱӱл кресен-фермер хонии пуғдай паза сула таарып салған. Пуғдай сыхпааннаңар, аны кизiбiскеннер паза рулоннарға ораабысханнар. Суланың сығызы 12 центнер гектардаң полды. Ирткен чыл пiр гектардаң 30 центнер ӧскiрiп алғаннар. Пӱӱл от таа чахсы сыхпаан. Пылтырғызынаң тиңнестірзе, ӱс хати асхынах. Хоных отты посха читкiҷе пилетеп алҷаң, садыға даа халҷаң. Пӱӱл, тiзең, садыға от чоғыл. Покостарны паза хыраларны сиденнебiскеннер, аалдағы маллар кiрбес ӱчӱн. Че маллар сиденнi оодарға кӱстенчелер. Аннаңар Владимир Боргояков андар сыбыра чӧрче. Аның чооғынаң, пӱӱл орындағы чазыларда Асхыс чоғархы, Полтах ааллардағы аттар кӧп чӧрчелер.

Фермернiң мал хадарҷаң, покостарға паза тоңастығлар ӧскiрҷең чирлер читкiҷе, 600-че гектар, ол санда 300 гектар арендаа алылған.

Кресен-фермер хонииның ӧӧн турлаа Илимор аал хыринда орныхча. Пылтыр фермер палаларынаң хада Полит аалдағы турлағда хазаа паза тураҷах пӱдiр салған. Пӱдірінерге тоғылах ағас тикке алып, аны пос оборудованиезiнең чардыларға, брустарға кизiбiскеннер.

Хоныхтың покостарының кӧбiзi Полит аал хыринда орныхчатханнаңар, фермер анда турлағ пӱдiр саларға чарат салған.  Мының алнында отты 10 километр оортах паза суғ кизiре тартарға килiсчең. Пӱӱл маллар пу турлағда хыстирлар.

Хоныхта герефорд тӧллiг маллар пар. Полған на 3 – 5 чыл фермер герефорд тӧллiг пуғаҷахтар садысча. Тӧллiг маллар тутчатхан ӱчӱн аал хонии министерствозынаң чылда пiр пас мал ӱчӱн 800 салковай субсидия пирiлче.

1990 чылларда пiстiң хазнада алызығлар полбаан полза, арса, Владимир Боргояков ам даа тiс имҷiзi поларҷых. «Имнег тоғызына айланарҷыхсар ба?» сурғанымда, «Тоғынарға хығырғаннар, че харах одым чахсы ла нимес» тіп  нандырған фермер.