ТОҒЫСТАРЫНДА – ХАКАСИЯНЫҢ ЧИР-ЧАЙААНЫНА ПАЗА КИБIРЛЕРIНЕ ХЫНЫС
Кӧзiдiг. Ирткен неделяда С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызының национальнай кiнiнде iкi кӧзiдiг азылған
Олар хазнабыста чарлалған Россия чоннарының культура ис-пайының чылына паза «85 чыл – 85 кирек» чоннар культуразының национальнай марафонына чарыдылғаннар. Пiр кӧзiдиинде чон узы, Россия, республика синiндегi аймах марығларның араласчызы паза чиңiсчiзi, хакас чонның кибiрлiг кип-азаан тiкчеткен ус Вера Тогочакованың тоғыстары сығарылған. Ол «Алтын чiбек» адалча, культура кiнiнiң кӧзiдiглер залында иртче. Паза пiр кӧзiдии «Аскизский труженик» газетаның ӧӧн редакторының тоғызын толдырчатхан Максим Ахпашевти. Ол «Сибирьҷе чорых» адалча, кiчiг залның фойезiнде иртче.
Вера Тогочакова Пии аймааның Чоғархы Киндiрлiг аалында тӧреен. «Iҷем тоннар, кӧгенектер, пӧрiктер тікчең, чiбекнең хоостап пiлҷең. Пу кирекнең ол чуртас тооза айғасхан. Пiрееде, маңнанминчатса, пiстi полыс пирерге сурынҷаң. Аннаңар пiс, пис пиҷе, прайзыбыс кип-азах тiгiп пiлчебiс», – чоохтапча чон узы. Соонаң аны пизiнҷi классха Харатастағы интернатсар ӱгренерге пирiбiскеннер. Ол туста интернат анда тiгiлген ниме-ноозынаң прай чирге сабланҷаң полтыр. ӱгренерге кiрген палаларны кiчiгдеңӧк кип-азах тiгерге ӱгретчеңнер. Вера Прокопьевна ниме-ноо тiгер узын анда таптаан. Хайдағ-да туста пу кирекнең айғаспиныбысхам тiп чоохтапча ол. Че анаң аны пастап Асхыстағы лицейзер iстенiс уроктарын апарарға хығырғаннар, анаң нинҷе-де тус пазынаң – Асхыстағы училищезер. Уроктарда олғаннарны, студенттернi кип-азах, тӧзекке часчаң ниме-ноо тiгерге ӱгреткен. Вера Тогочакова 14 чыл училищеде тоғын салған. Соонаң ол хакас кӧгенектернi, сигедектернi, сикпеннернi тiгiп пастаан. Амғы туста Асхыста аның iстенҷең орны пар, хада тоғынчатхан кiзiзi парох.
Вера Прокопьевнаның тоғыстарының пастағы алынҷа кӧзiдии 2009 чылда ирткен. 2014 чылда ағаа Чон узы ат пирiлген. «Алтын чiбек» – аның iкiнҷi кӧзiдии. Мында халғанҷы ӱс айға чарых кӧрген тоғыстары сығарылған. Вера Тогочакова тiккен кӧгенектерде, сигедектерде, амғы тустағы оңдайларнаң тузаланып, кибiрлiг кип-азахты хайди тiгерiн, чазирын кӧрiп аларға чарир. Кӧрiгҷiлер сурынзалар, чон узы аймах мастер-класстар иртiрерге, пiлiзiнең ӱлезерге, чӧптер пирерге тимде. Кӧзiдiг 2 декабрьға читiре тоғынар.
Кибiрлiг кип-азах тiгерiне, чiбекнең хоостирына хыныстаң тӧреен чир-сууна, чир-чайаанға хыныссар айланарбыс. Анзы iкiнҷi кӧзiдігнiң ӧӧн сағызы.
«Сибирьҷе чорых» – сомҷы Максим Ахпашевтiң пастағы кӧзiдии. Мында ӧӧнiнде Хакасияның Асхыс, Таштып аймахтарында суурылған сомнар. Iдӧк Алтайзар, Тывазар, Байкал кӧл хазынзар чорыхтардаң сомнар пар.
Максим Константинович сомға суурар ӧнетiн ӱгредiглiг нимес. Че Хакасияның сомҷылар пiрiгiзiнiң устағҷызы Юрий Амосов аның чир-чайаанны, ӧң-пасха сырларны, килiстiре тусты кӧр полчатханын таныхтапча. Позы Максим сомға суурарына хыныс школада ӱгренчеткен тустох тӧреен тiпче. Iҷе-пабазы, чир-чайаанзар чорыхтарға чӧрзе алай ба тайғалап парза, палаларын хада ал чӧр турҷаң. Пола-пола Максим, соох хысхыда ибде одырып, iзiг чей оортап ала, чорыхтарны сағысха кирер оңдай ползын тiп, сомға суурарынаң айғазарға сағыныбысхан. Iҷе-пабазы, аны кӧрiп, ағаа пастағы фотоаппарат ал пирген. «Пастап олаңай ла сомнар суурғам. Че соонаң сiлiг орыннар, хайдағ-да чапсых кӧрiмнер тiлеп сыххам. Пiстiң Хакасиябыс уғаа сiлiг. Мында тӧреенiме ӧрiнчем, поғдархапчам. Чалбах чазылар, халын тайғалар, пӧзiк тағлар – сомҷы-хоосчылар мыннаң артых чир таппастар», – тiпче сомҷы. Кӧзiдiг азылчатханда, аның иң чағын кiзiлерi: пабазы Константин Гаврилович, iҷезi Алефтина Александровна паза оол туңмазы Алексей, хада полғаннар.
Максим Ахпашев сомҷы кӧнiгiстерiн «Хабар» газетада тоғынып таптаанын таныхтапча. Ол туста ӧӧн редактор Максим Чаптыков полған. Чиит сомҷының чайаачы оңдайын кӧрiп, аны тоғысха алған. Сомға суурчатса, хайдағ нимее хайығ айландырарына, сығарысха тимнирiне ӱгреткен. Аның ӱчӱн ағаа алғызым читiрчем тiп таныхтапча Максим.
Кӧзiдiгде сомҷының халғанҷы ӱс чылға чыылған сомнары сығарылған. Таныхтирға кирек, аның сомнары Россияның география пiрiгiзi, «National Gеographic» журнал иртiрген марығларның чиңicчiлерi санында полғаннар. Максим Константинович позының кӧңнiне иң тың кiрчеткен сомы «Тайғаның усхунғаны» полар тiпче. Че пасха даа сомнары сiлиинең аннаң халбинчалар. «Чайғы иирнiң хайхазы», «Ким суғның пузы паза оды», «Асхыс чазызында таң хонғаны» паза пасха даа хоос адалған сомнары кӧрiгҷiлернiң хайиин хайди даа тартарлар. Максим Ахпашевтiң кӧзiдии 31 декабрьға читiре тоғынар.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |