ХАКАСИЯ ІСКЕРКІ ХАЗНАЛАРНАҢ ТОҒЫНАРЫН АЛҒЫТЧА
11.01.2023
Хабарлар
Азых чоохтазығ. Хакасия пазы Валентин Коновалов наа чыл алнында «ПолитЭксперт» халых-политика журналына интервью пирген
Хакасия Россия чуртағҷыларына, пасха хан чиріндегілердеңер чоох таа чоғыл, таныс нимес. Республиканы тилекейге Россия президенті Владимир Путин ас пирген, ол аның хынған тынағ орны полча. Владимир Путин арачыланыс министрі Сергей Шойгунаң хада Сибирьдегі Швейцарияда, хайди удаа адапчалар Хакасияны, хынып тынанчалар. Тайғаҷа чазағ чӧргені, вездеходнаң ойлатханы. Че чир-чайаан сілиинең пай республика туризмінең не нимес, ідӧк археология саринаң чапсых. Аннаңар регион пазы Валентин Коновалов РТV Пакистан телеканалының журнализі, «ПолитЭксперт» журналда тӧреміл колонка апарчатхан Иштеак Хамданиге чоохтап пирген.
– Валентин Олегович, Сірер республика пазы чіли, чыл пасталчатханда, Хыдатнаң пірге тоғынарын алғыдардаңар чоохтанғазар. Хайдағ чӧптезіглер иділген? Чыл тоозыларына садығ сині алыс парған ма?
– Пістің Хыдатнаң садығ идерінҷе, палғалыс тударынҷа сынап ӧзіс парча. Хакасия, іди киліс парған – ол промышленнай республика, аннаңар пістің регионда сығарылчатхан ниме-ноо чарымы промышленностьха килісче. Ол металлургия, хара тас отрасльы паза гидроэнергетика. Пілдістіг, кидеркі хазналар экономика санкцияларын киргенде, пістің республикаа ідӧк Хыдат саринзар айланарға киліскен. Ол пісте сығарылчатхан ниме-нооны садарына паза оборудование садызарына теелче. Пістің предприятиелер чардыхти кидеркі техниканаң тузаланҷаңнар нооза. Піс оларны чир-суубыста паза Хыдатта сығарылчатханнарға алыстырғабыс.
– Хакас Республика чахсы хаалағларнаң тиліпче. Пірге тоғынары хайдағ хазналарнаң иң не ӧткін апарылча?
– Хада-пірге тоғынары кибірли аймах кӧстегҷе апарылча. Пілдістіг, санкциялар сылтаанда пӱӱнгі кӱнде кидеркі сариндағыларнаң пірге тоғынары хызырылча. Олох туста іскеркі хазналарнаң палғалыстар тудары тиліпче. Санкциялар полза даа, Кореянаң паза Япониянаң садығ апарары узарадылча. Піc араб хазналарынаң паза ӱстӱнзархы-іcкеркі хазналарнаң палғалыстарны тилідерін кирексіпчебіс. Чарыда чоохтаза, пӱӱнгі кӱнде ол кӧстеглерҷе тоғыс ӧткін апарылча. Мин пӱӱл Владивостокта ирткен Іскеркі экономика форумында араласхам, анда ідӧк мыннаң мындар пірге тоғынҷаң оңдайлар кӧрілген.
– Сірернің республика – ӧткін импортер. Хакасияның хайдағ продукциязы пасха хазналарда улуғ кирексіністе?
– Экспорт сарин алза, улуғ кирексіністе металлургия полча, ол пістің алюминий сығарчатханнарның продукциязы, паза хара тас. Че анзынаң пасха піс экспортха ас-тамах, ниик промышленность товарларын ӧткін ысчабыс. Ол кӧстеглерні ідӧк ӧткін тилідерге кӱстенчебіс.
– Амғы туста санкциялар сылтаанда регионнарға пос производствозын оңдайлирға киліcче. Хакасия импорттығ ниме-нооны алыстырар сурығны хайди пӧкче?
– Пістің улуғ предприятиелер пу сурығҷа узы-пазына сығып алғаннар. Пӱӱн пістің хазнада даа сығарылған, чағынғы хырығ озариндағы, Белоруссия осхас, хазналарда даа сығарылған оборудование алылча. Ідӧк Хыдаттаң садызып алчалар. КНР ол саринаң піcке полысча. Пістің аал хонииндағылар пӱӱл ідӧк чир-суубыста, паза олох Белоруссияда, сығарылчатхан техникаа кір сыхханнар. Сынны чоохтаза, пістің республикада ол саринаң улуғ сидіксіністер чох полған.
– Хакасия пасха хазналардаң килген аалҷыларны нимезінең аптапча? Ниме сылтаанда ол туристтернің хайиин тартчатхан наа кін полып алар оңдайлығ?
– Піс туризмні ӧткін тилідерге кӱстенчебіс. Пӱӱл наа синге чағдап килгебіс: пір миллион туристке. Піcке ол улуғ сан, че аны азар оңдай пістің пар. Хакасия – аалҷыларны чахсы удурлап полчатхан республика. Аалҷыларға хаҷан даа ӧрінчебіс. Пістің пос алынҷа кибірлер паза чозахтар пар, ол санда аалҷыларны удурлаҷаң кибірлер. Пӱӱн піс туризм инфраструктуразын ӧткін тилітчебіс, улам пістің кӧзітчең нимелер пар.
Хакасия тархын паза культура хумартхылары пір квадрат километріне киліскені хоостыра хазнада ла нимес, тиксі тилекейде пастағылар санында. Ол пістің эра алнындағы тӧртінҷі паза ӱзінҷі чӱс чылларының хумартхылары. Пар улуғ пӱдіріглер, Салбых кӱргені осхас. Ідӧк килкім индустрия объекттері пар. Олох Сойан-Сус ГЭС. Пір саринаң ол улуғ производство объекті, хайзы чарытхы сығарызынҷа тилекейде пастағыларның санына кірче, пасха саринаң – ол хайхастығ архитектура объекті. Піс аалҷыларға хаҷан даа ӧрінчебіс, сірернің туристтерні дее сағыпчабыс.
– Хакасия – уғаа чапсых паза сіліг регион. Сірер аннаңар кӧп паза хынығ чоохтап пирдiңер. Че пілерге сағынчабыс мындағ нимені – пасха хазна чуртағҷыларына килерге чаратчатхан туризмні тилідерге пӧгінчезер бе, пасха хан чирі туристтерiнің хайиин тартар ӱчӱн?
– Я, ол кӧстегні ідӧк тилідерге кӱcтенчебіс, улам піссер чыл тооза кил турарға чарир. Пістің андағ хайығ тартчатхан орыннар пар, пасха хан чиріндегілер дее олардаңар пілчелер. Кӧзідімге, хысхызын ол – «Приисковай», харҷа ойлат чӧрерге хынчатханнар андар прай хазнадаң, прай тилекейдең дее килчелер. Аннаңар аэропортты тилідерге кӱcтенчебіс, мында ол – ӧӧні. Кӧзідімге, пу чайғызын Москвадаң рейстерні ӧскірібіскебіс, оларның саны ӱс пол парған. Хысхы тусха ідӧк ікі рейс артызылған. Мыннаң мындар піс ол кӧcтеглерні тилідербіс, ол санда хазналар аразындағы учуғыстарны кӧрерге тимдебіс. Таныхтирға кирек, пістің аэропорт чоннар аразындағы нооза.
Автор :
Тимнеен Альберт ТОЛМАШОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде