ӦӦРКІ ЧАЙААН КӦГҶІЗІ
Хумартхылас. Киҷее, 17 январьда, пістің саблығ чайаачы ус, кибелісчi Моисей Баиновтың тӧреен кӱні полған. Пӱӱл ол 86 чазын толдырарҷых
|
Мин Моисей Романовичнең хада тоғынған тустағы хайзы киректерні сағысха кирчем...
Хакас телерадиокомитедінзер мин 1977 чылда килгем. Моисей Баинов андада хабарлар пӧлиинің устағҷызы полып тоғынған. Че чайаачы кізі хада тӧреен кибелісчi узын тастир ба за.
Ол ыраххы чылларда пістің писательлер делегациязы Якутия АССР-зар чорыхха чӧрген. Аннаң айланғанда, Моисей Романович «Саха кiзiнің ыры» кибеліс пас салған. Кизекти ле чоллап пирим:
Мағаа пар чонымның кӧглерін
Iҷем час орайдаң кӧглеен.
Iкi торсиинің имҷектерінең
Сыйлаан, суғарған, иркелеен.
Хыр алтынзархы хыйан чилі
Хамнаан, сын позымны сыйбаан.
Хараам кӱн июньда кӱлін киліп,
Сыбырағҷы холынаң сыйбаан.
Хыпчах тай полып, кил, тоң чирім,
Ир тӧлге тыыдынып, тулғаан.
Чайазы – тоғылах хам тӱӱрі
Анда ир тӧлi – мин ойнаам.
Оңмас сілиинең соох Сахарам
Тоң чирім синінең тигҷеем.
Тоң чирiм – кӧӧленізім – Ах сарим.
Пазох чайаң сыйбап пайлим.
Піліңер – тоң чирде алтынзархы
Палғир аттарың сарчын пар.
Чӧрген чобағлығ позыңарға
Чӧленҷең кӧӧлбек нанҷы пар.
СССР тузында Хакас автоном облазынзар пасха хан делегациялары удаа килҷеңнер. «Хакасия» хонҷаң тура хыринҷа иртчетсе, оларның килгеніне хайди даа орта пол парҷаңзың.
Андағ делегациялар пірсінде писательлер, поэттер араласханнар, ол санда тилекейге саблығ писатель, Михаил Еремеевич Кильчичаковтың улуғ нанҷызы Владимир Солоухин. Олар Хакасияның сіліг пулуңнарынаң танысханнар, iстеніс ӧмелерінде полып алғаннар.
Мағаа, телевидение хабарҷызына, писательлер делегациязынаң «Московскай» племзаводсар пар килерге ӱлӱс тӱскен. Пу хоных пай чидіглерінең ырахха сабланҷаң. Хой хадарып, Социализм Iстенізінің Матыры атха турысхан Антон Андреевич Уязнов.
Делегация араласчыларынаң тоғазығ Культура туразында ирткен. Чыылысхан чон алнында чайаачы устар чоох тутханнар, хоос произведениелерінең таныстырғаннар. Пілдістіг, Моисей Романович хадох полған.
Чон алнына сыхханнарның ӧтіг сӧстерi минің чӱреемні тың тибіретпееннер.
Че мына чон алнына Моисей Баинов сых килді. Олаңай ла тонан салтыр (галстук кискенін пір хати даа кӧрбеем).
Че, ниме ле чонға ол читір пирер. Хайхазыма, Моисей Баинов «Таң солбанында тоғазығ» поэмазының кизегін орыс тiлінең ызылат сыххан.
Харааның ӱстӱнзархы нымырт ӧңi
Аттар хараанҷа чарых чылтыстар,
Пазох чӱреем чуртас сілиине кӧӧреп,
Уйғу пирбеедег ӧӧрліг сағыстар.
Тасхар талай чикпек чил полып соолап,
Иксеп чайхаадағ минің турамны!
Пірде кӱcкеркі оох наңмырнаң тоолап,
Чиксеп сапла андағ амыр хырымны,
Пірде ноған кӧк тиңicтің тиреенде
Мустаан суғлар, ноо-ноо чир яңыли,
Пірде талай чатхан чіли кӧглеедег,
Муғуй салғаа чарларға солбыри.
Саңмайға саап, чағдаанда хырых чазым,
Исчем, талай ис-тыс пілбес чории
Чирнің айанда оор-пустығ ас полып,
Тустарнаң, чылтыстарбынаң осчаан,
Ах кӧбік ӱлӱстербінең кил, соолап,
Пора чарларға кӧӧлбек чачыраан...
Моисей Баинов тахпахтар пасчаң, iдӧк позы тахпахтаҷаң. Ағаа позым киречі полғам. 7 ноябрь коммунизм пӱдірчеткен чылларда улуғ пайрам кӱні полҷаң. Прай даа улуғ аалларда, аймахтарда, городтарда демонстрациялар иртірілҷеңнер. Піске, телевидение хабарҷыларына, ол кӱн кӧп тоғынарға килісчең – аймахтарзар парып, демонстрацияларны суурарға, олох кӱн кӧзідерге. Моисей Романовичнең піске ол аар чӱк артылғанох. Iди пірсібіске Асхыста суурарға чахылза, ікінҷiзіне – Таштыпта. Пiр чыл алты час иртенӧк Моисей Романович Таштыпсар ойлатча, мин – Асхыссар. Парчабыс пiр машинада. Мин, чол пара, Асхыста телеоператорнаң тӱс халчам. Моисей Романович Таштыпсар чол тутча. Асхыста ӱлӱкӱннi суурып алғанда, Таштыпсар парғаннарны сахтапчабыс. Че, мына чиде тӱстілер. Ағбанзар маңзырапчабыс. Моисей Романовичнең хости одырчабыс. Сизінзем, арғызым амзап салған осхас. Чазырбады, улуғлаттым тіпче. Поэт кiзіні кем улуғлабас – пір-ікі ӱлӱс ур пиртірлер. Чол чағын нимес – пір час парарға кирек. Хыңнан париған кізее тіпчем: «Че, сарнабыс». Ӱр дее сағынмаан, тахпах салыбысты:
Тазын мӱӱзіне хар чухпас,
Тарынҷах ипчее ир чухпас.
Пуға мӱӱзіне хар чухпас,
Пуғлығ ипчее ир чухпас.
Iнек мӱӱзіне хар чухпас,
Илеедік ирге кір чухпас.
Хумнығ чазыда хум тӱӱлбес,
Хулғаат кiзiде пуғ тӱӱлбес.
Моисей Романович, кибеліс пазарынаң пасха, литература жанрларының хайзында даа позын кӧзіт полча: чазағ алай алыптығ нымах, улуғ-кiчіг чоохтар, соона салдырбас сурығларны кӧдірері, пӧгері, тілбестирі.
Моисей Романович Баинов артыс салған литература ис-пайы чонда хаҷан даа чуртир, халар. Чииттер, аның чолын пазып, Хакасиябысты сабландыр турзыннар.
Адам чулазы ах Ызых
Арғамҷы кӧрбин ойлазын.
Аарлазып ӧскен пар чоным
Аарда хызылбин чуртазын.
Iҷем чирi – кӧк Ызых
Кӧлігні кӧрбин ойлазын.
Кӧӧленген ас чоным
Кӧрерге сіліг чуртазын!
Михаил Торбостаев
Ағбан город
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |