УЧЁНАЙНЫҢ IСТЕЗIГЛЕРIНIҢ СООНҶА
08.02.2023
Хабарлар
Аал хонии наукаларының кандидады, доцент Виталий Владимирович Чагин
Россия науказының кӱнi. Пiстiң хазнада 8 февральда Наука кӱнi таныхталча. Виталий Чагин – Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнiң менеджмент, экономика паза агротехнология институдында iстенче. Ол яблахты iстезерiнең 20 чыл азыра айғасча
Виталий Владимирович аал хонии наукаларының кандидады, доцент полча. Аның наука iстезiглерi яблахнаң палғалыстығ.
– Яблах – ол илееде чонның иң хынған ас-тамаа. Пiстiң алнында ученайлар аны кӧп iстескеннер, амды пiс, соонаң даа ол iстезiлер. Студент тузында минiң диплом тоғызым ағаа чарыдылған, анаң – кандидат диссертациязы. Пу сурығнаң айғазарын ам даа тохтатпинчам, – чоохтапча Виталий Чагин.
Таныхтирға кирек, агротехнология паза ветеринария кафедразында iстенчеткен тӧрт ӱгретчінiң кандидат диссертациязы яблахты ӧскiрерiне чарыдылған. Ноға ол ученайларның хайиин сыбыра тартча паза хайдағ салтарларға олар читкеннер?
– Яблахтың сорттары уғаа кӧп – пис муңа чағын. Россия Федерациязының реестрiне 500-че сорт кирiлген, хайзыларын хазнада ӧскiрерге чарир. Олар тастындағы кӧрiмiнең, татхынынаң пасхалалчалар: хызамдых кӧк, хызыл, килкiм, кiчiг. Олар пiске наалар, аннаңар прайзы ла ағаа хынмас. Хакасияда, итсе-де, пасха даа регионнарда, ах-сарығ ӧңнiг яблахты ӧскiрерге кӧнiк парғаннар. Ол адретта паза гала сорттар. Че, кӧзiдiмге, адретта Хакасияда пасхазынаң хаҷанох аймас парған. Аннаңар «арығ» сорт чох таа полар, неке. Сын адреттаны таап аларға cидiк. Аны тулеевскай сортнаң удаа алҷаастапчалар. Ол Кемеров облазынаң читкен. Татхынынаң паза тастындағы кӧрiмiнең адреттаа тӧӧй, андағох тадылығ.
Iдӧк хомай нимес агрия немецкай сорт. Аның тӱзiмi уғаа чахсы. Че читпес сари парох – ол уғаа суғлығ. Аны орта ӧскiрiп пiлерге кирек. Хайығ чох артыс салзаң, чызып парарға айабас. Хомай нимес инара сорт. Аның сығызы iдӧк чахсы, че ол удаа чир тастына сых парча. Аннаңар аны чахсы ӱӱрге кирек. Тастынзар сыххлап парған яблахтар кӱн хараана кӧгер парчалар, оларны кiзее дее, малға даа чиирге чарабас. Анда соланин чыыл парча. Аны чiбiссең, оох таа парарға айабассың. Пу яблах хаарза даа, тоғылахха пызырза даа татхыннығ.
Че пiлерге кирек, полған на яблах ол-пу чирде тӧӧй ӧспинче. Хакасияда чазылығ орыннар пар. Ол Алтай, Ағбан пилтiрi аймахтары. Iдӧк тайғалығ чирлер кӧп. Ол Таштып аймаа, Абаза город паза даа пасхазы. Аннаңар пiрсiнде маңат ӧзер, пасхазында, тiзең, олох яблах уйан сығар. Анзы чирнең паза климатнаң палғалыстығ. Пiс iстезiглерiбiсте чазы паза тайғалығ чирлерге килiстiре яблах сортын тiлепчебiс. Халғанҷы iкi-ӱс чылдағы iстезiглер кӧзiтчелер, инара сорт тайғалығ даа, чазы даа чирлерде маңат сыхча. Орта ӧскiрзе, кӱскӱзiн кӧп яблах хазып аларға чарир. Ол кирiлген сорт таа полза, республикада аны таап аларға сидiк нимес, – чарытча аал хонии наукаларының кандидады.
Ученай студенттерiнең хада пасха даа ӱӱҷiк тамаан iстеcче. Олар аймах опыттар иртiрчелер. Iстезiг тоғыстарының салтарларынаң республика паза Россия синiндегi наука-практикалығ конференцияларда ӱлесчелер.
Ирткен чылдаң пасти агрономия институдының ӱгретчілері паза студенттері университетте ӱӱҷiк тамааның кӧзідиин иртір сыхханнар. Анда олар яблахтарның, помидорларның паза даа пасха чир тамааның аймаан кӧзідіге сығарчалар. Пӱӱл ол иртірілерӧк.
Агрономия кӧстегҷе ӱгренген чииттернiң кӧбiзi специальность хоостыра тоғынарға парбинча тiп ачырғанча Виталий Владимирович. Хайди ол тiпче, оол-хыстар аалзар айланарға хынминчалар, городтағыларның даа аалда чуртир кӧңнiлерi чоғыл. Итсе-де, Ағбан хыриндағы кресен-фермер хоныхтарынзар специалисттер iстенерге кiрчелерӧк, че кӧп нимес.
Мының алнында агрономия специальностьха кӧстеглiг оңдайнаң ӱгренген ползалар, халғанҷы туста андағлар институтта чоғыл. Iдӧк пар андағлар, хайзылары пасха институттарзар кiр полбааннар, аннаңар пу кӧстегҷе ӱгренчелер. Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнiң менеджмент, экономика паза агротехнология институдының ӱгретчілерi школа тоосчатхан ӱгренҷiлернең удаа тоғазығлар иртiрчелер, профессиядаңар чарытчалар паза институтсар кiрерге чӧптепчелер.
Iдӧк ХГУ республикадағы кресен-фермер хоныхтарынаң палғалыс тударға кӱстенче. Оларның чирлерiнде студенттер удаа практика иртчелер. Че, чазырбин чоохтаза, прай ла КФХ пастары университетке удур парбинча. Студенттернiң тоғыстары оларға хоза парыс ағылчатса, фермерлер чииттернi чирлерiн-зер хынып позытчалар.
Ирткен чылда ХГУ Алтай аймаа устағ-пастаанаң чӧптезiг иткен, аны хоостыра аймах агротехнология институдына опыттар турғызарға, практика иртерге ӧнетiн чир пирче.
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы