Хакас тiлiн ӱгренер наа оңдайлар
17.02.2023
Хабарлар
Байлагашевтер сӧбiрезi
Проект. Пу кӱннерде Ағбандағы 24№ школа ачых залында аалҷыларны чылығ удурлаан. Мында хакас тiлiн хайраллир паза тилiдер «Ине тiлi» халых пiрiгiзi чыылысхан чонны «Хакас тiлiн прай сӧбiренең ӱгренчебiс» чайаачы тоғызынаң таныстырған
Пайрам 21 февральда таныхталчатхан Тӧреен тiллернiң чоннар аразындағы кӱнiне удур иртiрiлген. Таныхтирға кирек, министерство хакас тiлiн хайраллирына паза тилiдерiне кӧп хайығ айландырча. Ирткен чылда ол тiл сурығларынаң айғасчатхан аймах организациялар аразында марығ иртiрген. Грант аларға сағынчатханнарның проекттерi хакас тiлiнең палғалыстығ поларға кирек полған. Марығ чиңiсчiлерi санына «Ине тiлi» кiрген. Олар проекттерiнде «Хакас тiлi порталын» тимнееннер.
Халых пiрiгiзiнiң устағҷызы, Хакасияның тiл, тархын, литература наука-iстезiглiг институдының директоры Нина Майнагашева грант аларына марығда араласханнаңар чоохтаан: «Ине тiлi» нинҷе-де чыл хакас тiлiн ӱгренерге сағынчатханнарнаң тоғыс апарча. ӱгредiг, «тiрiге» тоғазып таа, занятиелернi оортахтаң иртiрҷең оңдайларнаң тузаланып таа, апарылча. 2021 чылда пiстiң курстарыбысты иртiбiскен 8 кiзее сертификаттар читiргебiс, 2022 чылда – 28 сертификат. ӱгренгеннер санында республикабыстың аал-городтарының ӱгредiг киреенде тоғынминчатхан олаңай чуртағҷылар полғаннар. Хакас тiлiн ӱгренерге сағынчатхан улустың саны ӧсчеткенiн кӧре, пiс электроннай материалны тимнирге сағыныбысхабыс. Полған на кiзiнiң, Интернетсер кiрiп, тiлнi ӱгренер оңдай ползын тiп. 2022 чылда чайғызын уроктар тимнеп сыххабыс. Ол туста ӱгредiг паза наука министерствозы марығ чарлабысхан, анда аралазарға чаратхабыс. Грант прoект тоғызын пастирына чахсы хозым полған. Ол ахчаа пiс чахсы компьютер, видеокамералығ фотоаппарат алып алғабыс. Прай пу нимелер видеоуроктар тимнирiнде уғаа киректер. «Хакас тiлiн прай сӧбiренең ӱгренчебiс» проекттiң тоғызы мыннаң тохтабинча, ол хайди даа узарадылар».
«Ине тiлi» халых пiрiгiзiнiң сағыстарын толдырарына 24№ школа тиктең не алылбаан. ӱгредiг учреждениезiнiң директоры Елена Крикьянцтың таниинаң, школа хакас культуразын, тiлiн хайраллирынҷа тоғысты кӧп чыл апарча. Мында чыл сай тӧреен тiлiбiстi ӱгренчеткен класстар азылча.
«Ӱгренҷiлерiбiс аймах марығларда, олимпиадаларда тӧремiл араласчалар. Пастағы паза пизiнҷi класстардағы олғаннар аразындағы марығ тӧстелгенi ӧрiндiрче, мындағ оңдайнаң хакас тiлiн ӱгренерiне хыныс кiчiгдеңӧк салылча. Пӱӱнгi кӱнде аны палалар ла нимес, че оларның iҷе-пабалары, аға-ууҷалары ӱгренерге кӱстенчелер. Пу проектте прай сӧбiре араласча, анзынаң ол уғаа тузалығ», – теен Елена Викторовна.
Проект презентациязында ӱгредiг паза наука министерствозының, Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнiң кiзiлерi, 22, 24 №№ школаларның, Хакас гимназиязының ӱгретчiлерi паза ӱгренҷiлерi араласханнар.
Нина Семёновна чыылысхан улусха Хакас тiлiнiң порталынаңар, аның пӱдiзiнеңер чоохтаан. Аны Интернетте табарға сидiк нимес, тiлег строкада «хакасский язык» тiп пас салза, кирек сайт сых килче. Порталзар телефоннаң даа, компьютердең дее кiрерге чарир. Мында аймах темаларға видеоуроктар пар. Iдӧк ол-пу сӧстiң тузазын чарытчатхан карточкалар тимнелген, оларда сӧстер пазылған, ниме таныхтапчатханнары кӧзiдiлче, тiлбестелгенiн паза аның орта адирын истерге чарир. Мындох компьютерге хакас шрифтiн алып аларға чарир. Iдӧк порталдағы видеоны ютубта проекттiң каналында кӧрер оңдай пар.
Проект хоостыра iдӧк олғаннарнаң, iҷе-пабаларынаң, «Ералаш» оңдайынаң, хормачы видеолар суурылған. Оларда хакас тiлiнең чуртаста тузаланылчатханын истерге чарир. Прайзы олар хысхалар, кӧрерге хынығ. Презентация тузында хай пiрее видеороликтернi кӧзiткеннер, пiрсiнде проекттiң иң кiчiг араласчызын кӧрерге чарир полған. Пис ле частығ хызыҷах, чалтанмин, камера алнында позын сын артист чiли тудынча. Ол залдағы полған на кӧрiгҷiнiң кӧңнiне кiрген осхас, видео тоозылғанда, чон хазыр айа сапхан.
Проектнең таныстырған соонаң аны чуртасха кирерге полысхан кiзiлерге, ӧткiн араласчыларға алғыстас пiчiктерi паза дипломнар читiрiлген, олғаннарға техника садылчатхан магазинзер сертификаттар сыйлалған. Таныхтатханнарның санында Байлагашевтер сӧбiрезi полған. Елена Алексеевна Данил паза Алексей оолларынаң хада Хакас гимназиязының хакас тiлi ӱгретчiзi Татьяна Казанаева позырахта иртiрчеткен занятиелерiне iкi чылға чағын чӧр парирлар. Данил сағам 24№ школадағы 3 класстың ӱгренҷiзi полча, Алексей Хакас гимназиязының 5-ҷі клазында ӱгренче. Пiрсiнде занятиее килгенде, Елена Байлагашеваны Нина Семёновна, проектте аралазып, видеоролик суурарға хығырған. Елена оолахтарынаң, пiр дее iкiнҷiлебин, мындағ чапсых кирекке хозыларға чаратханнар.
«Палаларым хакас тiлiн пiр дее пiлбинчеткеннер, – чоохтапча чиит iҷе. – Татьяна Фёдоровнаның курстарына чӧрiп, олар амды искен чоохты оңарчалар, таныс сӧстернi тiлбестепчелер. Ибде iдӧк хакас тiлiнең чоохтазарға кӱстенчебiс. Мин, хакас тiлi чiтчеткенiн кӧрiп, тың хомзынчам. Позым чоохты оңарчам, че чоохтанминчам, пас полбинчам. Сағынғам, городтағы ла чон тiл пiлбинче. Че, хомзынысха, аалда чуртапчатхан таныстарымның палалары iдӧк хакас тiлiнең чоохтаспинчалар. Прай пу ниме тiл тилирiне хомай саринаң теелче. Cӧбiребiснең мындағ оңдайнаң хакас тiлiн хайраллирына хозым идерге сағынчабыс. Татьяна Фёдоровна уроктарны уғаа хынығ иртiрче. Теманы чарыда чоохтапча, ойыннар иртiрче. Аннаңар пiс уроктарына хынып чӧрчебiс».
Автор :
Татьяна Кыштымова
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы