ПӦГIННЕР АМ ДАА ИЛЕЕДЕ
07.04.2023
Хабарлар
Аал хонии. Пу чағында «Хакас чирi» газета редакциязында Пии аймаандағы фермер Пётр Михайлович Чучунов пол парыбысхан
Пётр Чучунов Табат пилтiрi аалда чуртапча, андох маллар паза аттар тутча. Ол позынаңар паза аал хониинаң хайди айғазып пастааннаңар, пӱӱнгi киректерiнеңер, таңдағызына хайдағ пӧгiннер турғысчатханнаңар чоохтап пирген.
– Мин 1961 чылда Табат пилтiрi аалда тӧреем. Пабам Михаил Прокопьевич, iҷем Надежда Тихоновна полғаннар. Тӧрт харындас, тӧрт пиҷе ӧскебiс.Чаптыхсар кӧзiбiскебiс, анаң – Салғынзар. Ағбанда шофёрға ӱгренiп алғам. Хызылчарда, Ағбанда тоғын чӧргем. 1983 чылда Табат пилтiрiнзер айланғам. Бондаревтегi совхозтың ӱзiнҷi фермазында чабан полып тоғынғам. Ол туста Табат пилтiрiнде чабан на тоғызы полған. Чал ахчазы чахсы тӧлелҷең. Чыл тоозылчатса, планны ас парыбысхан паза хой тӱгi ӱчӱн премия пирiлҷең. Совет тузы ахчазынаң 6-7 муң салковай сых парҷаң.
Ахча алыс сыхханда, сберкассадаң ахчаны суурбаабыс, тиктең «кӧй парған». Чабан полып 1993 чылға теере тоғынғам. 1994 чылдаң посха тоғын сыххам, – теен Пётр Михайлович.
Хазнабыста алызығлар полып, чал ахчазы тӧлелбинiбiскенде, Пётр Чучунов от, пилетеп, сатчаң. Кiзi хойларын, соонаң малларын хадарҷаң. Табат пилтiрiнзер Бондарев аалдағылар, Асхыс аймаандағылар малларын ағылҷаңнар. Хонҷығы Никита Чучуновнаң хада 300 пасха теере мал, чыып, хадарҷаңнар. Табат пилтiрi хыринда хадарҷаң чирлер читчең.
Анаң Пётр Михайлович позы маллар тударға сағыныбысхан. Совхозта тоғынған ӱчӱн чир алып алған паза кiзiлердең садысхан. 2011 чылда кресен-фермер хониин тӧстеен. Пис чыл пазынаң хониин чабысхан. 2016 чылда ипчiзi Светлана Гавриловна фермер полыбысхан.
– Фермер хониин тӧстеенде, грант аларға сағынмаам даа. Таныстарым мағаа грант алып аларға чӧп пиргеннер. Че мин 5 ле чыл фермер полып тоғын салғам. Аннаңар аны ал полбаам. Аал хонии министерствозында грантты хайди алып аларға чӧптер пиргеннер. Ипчiм фермер полыбысханда, 1 миллион 750 муң салковай алып алған. Ол ахчаа пресс паза аттар садысхабыс, ӱс кiзiнi тоғысха алғабыс. Бизнес-планда ниме киректелчеткенiн пас салғабыс, ол санда душ кабиназын. Че душ кабиназы ӱчӱн ахча пирiлбинче тееннер аал хонии министерствозында. Аттарны Бондаревтегi кiзiдең садызып алғам. Ол орындағы аар пасчатхан тӧллiг аттар, – ӱлескен фермер.
Пётр Чучунов хойларны паза малларны пос хониина пас салған. Кiчiг аал чуртағҷызы чiли хойлар паза маллар ӱчӱн ахча алҷаң. Пiр чылда ол ахча 500 азыра муң салковай пол парҷаң. Ол чылларда хойларның санын 900 пасха читiрiп алған. Ӧӧнiнде хойларны ӧскiрерiнең айғасхан.
2021 чылда Пётр Михайлович хатап фермер полыбысхан. Хой санын хызырыбысхан, ӧӧнiнде аттар паза iнектер тутча. Олох чылда Кансктаң аар пасчатхан тӧллiг хулун садызып алған. Хорадығның 25 %-iн субсидия оңдайынаң аал хонии министерствозынаң айландырып алған. Тырбос алғанда, чарым ахчазын айландырып алған. Хакасияның аал хонии министерствозында Пётр Чучуновха сӧбiре фермазы чiли грант аларына сурыныс пас саларға чӧп пиргеннер. Мындағ оңдайнаң 10 миллион салковайға теере хазна хабазиин алып аларға чарир, че хорадығларның 40 %-iн пос ахчазынаң хозарға киректелче. Че пу хазна хабазиин аларға ол тiдiнминче.
Аның 300 азыра гектар чирi пар. Ол посха даа, садыға даа от читкiҷе пилетеп алча. Хониина хыстап парыбызарға 500 рулон от киректелче. Чылда 1 муңҷа рулон пилетеп алча. Пылтыр, от сыхпаан даа полза, фермер садыға даа от тимнеп алған. Нинҷе-де чыл сабылбаан орыннарда отты сабарға килiскен. Чыл сай отты садыға тоғынып алча. Пии паза Асхыс аймаандағыларға сатча. Отты тоғынарға ағаа iкi кiзӧзi хабас пирче, пiр кiзӧзi пiчiктер орта пас пирерге хабасча. Полысчылар чох полза, кiзiлер чаллирға килiсче.
Фермер симментал тӧллiг iнектер тутча. Мының алнында герефорд тӧллiг маллар тутчаң. Пётр Михайловичтiң чооғынаң, ол маллар чӧреечi ниместер – пiр орында прай отты чiбiспеенде, пасха чирзер парбинчалар, аннаңар чайғызын маңат симiрчелер.
Пiр чылда хониинда 100 пызо тӧрiпче. Пiр часха читкелек пуғаҷахтарны Кемеров облазынзар садыбысча. Хулуннарны iдӧк, кӧмес ӧскiрiп, садыбысча, посха пасха тӧллiг хулун садызып алча.
Пётр Чучунов арендаа алған чирлернi садызып аларға, аттар, маллар санын ӧскiрерге пӧгiнче. Амды садызарына кирек пiчiктер тимнепче.
Фермер поларға сағынчатхан кiзiлерге Пётр Михайлович хай пiрее чӧптер пирче. Аттар тударына хорадығлар асхынах, че олар чӱгӱрiктер, ырах парыбысчалар, оларны кӱннiң хадарарға кирек. Малларны тударға итчетсе, хайди даа покос, хадарҷаң чирлер поларға кирек. Хойлар иң табырах парыс пирчелер.
– Кӧрiк айында хойларым тууп пастаҷаңнар. Мин тууп алған хойларны, iкiс хурағаннарны алынҷа тутчаңмын. Сула паза чарба пирҷеңмiн. Чарыс айында хурағаннарны сатчаңмын. Иң аар 27 килограмм пасчаңнар. Ярмаркаларға матап чӧрҷеңмiн, анда ит сатчаңмын. Ӱлӱкӱннер алнында аал хонии ярмарказы иртiрiлзе, хайди даа парҷаңмын, – таныхтаан Пётр Чучунов.
Пос туста Пётр Михайлович палыхтирға, аңнирға паза книгалар хығырарға хынча. Аның хайиин археология паза тархын сурығларына чарыдылған фильмнер, книгалар тартчалар. 1960 чылларда Табат пилтiрiнде археологтар кӱргеннернi iстескенде, Пётр Чучунов андар кӱннiң чӧрҷең. Санкт-Петербургтаң килген учёнайлар олғаннарға ниме таап алғаннарынаңар чоохтаҷаңнар. Ол тустаң сығара Пётр Михайлович археология сурығларына тартыл сыххан.
Автор :
Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
