«Хакасияның тадии» лаборатория «Малинникиде» пайрамни азылғанда

Пос кирее. Хосхар айының 12-13-ҷі кӱннерінде пістің республикада «Хакасияның тадии» Сибирьдегі ас-тамах проект-ӱгредігліг лаборатория ирткен

 Пу проект Хакасия правительствозы, республиканың экономика тилізі министерствозы хабазиинаң иртірілген. Анда пістің регионның аймах пулуңнарынаң 25 артиинаң ресторан, отель, турист комплексі араласхан. Лаборатория араласчыларына алғым ӱгредіг программазы иртірілген.

«Россияның ас-тамах картазы» хазна проектінің устағҷызы Екатерина Шаповалова проект-ӱгредігліг лабораторияны апарған. Ол проект 2017 чылдаң чуртасха киріл сыххан. Анда 28 регион араласча. Аның ӧӧн пӧгіні – Россия регионнарының ас-тамаан аалҷыларны, туристтерні удурлир кибірге кирері.

«Хакасияның тадии» лабораторияны иртірерін турист отрасльы хаҷаннаңох сағаан. Піcтің республиканың аалҷыларны удурлир отрасльы Хакасияны «Россияның ас-тамах картазы» хазна проектінзер кирерге пір ле хати сурынмаан.

Хосхар айының 13-ҷі кӱнінде «Малинники» пекарня-кондитерскайда ас-тамах тимнеҷең «Жарче» студия азылған. Анда кафе-рестораннарнаң, турист киреенең айғасчатханнар чыылыс парғаннар.

– Піс орыс паза хакас  ас-тамаанаңар паза ол культуранаң хайди палғалысчатханнаңар чоохтазарбыс. Чиис тимнепчеткеннер орындағы ӧзім-чистектердең, мында ӧскен мал-хус идінең ас-тамах пызырчалар. Піcтің пӱӱн танығлығ кирек – улуғ пестіг ас-тамах тимнеҷең студия азылча. Мин пілбинчем, Россияда улуғ пестіг андағ студия паза пар ни. Хакасияда паза Ағбанда ас-тамах тимнеҷең пастағы студия азылча. Улуғ пес піcтің культураның кіні полча. Ол прай чоннарны піріктірче. Мин сағынчам, Россияда улуғ пестіг пу пастағы студия. «Жарче» студияның ээзі Татьяна Тутатчикова полча, – теен Екатерина Шаповалова.

«Сибирьдегі иртенгі пай стол» пастағы экспозицияны «Малинники» пекарня-кондитерскай тимнеп салған. Шеф-повар Оксана Гнездюкова полған на чиистеңер чоохтап пирген. Узун столға толдыра хакас паза орыс ас-тамаа салылған.

– Пастағы чиис хакас чонның ас-тамаа потхы полча. Ол чох пір дее иртен иртпинче. Аны прай иреннер паза олғаннар иртен сай хынып чіҷеңнер. Пӱӱн піс аны Сибирьнең палғалыстырарға сағыныбысхабыс, аннаңар потхыны хузухха салып пирчебіс.

Плинелерні хараа тооза ачы­дып, иртен пызырғабыс. Хубахнаң, тиин хадынаң вареньелер, самнахнаң чіҷең хойығ кисель тимнеп салғабыс. Кисельде чаҷырғаннаң пасха паза пір дее ниме чоғыл, сахар даа салылбаан.

Эҷігейдең паза тиин хадынаң тимнелген ватрушка паза улуғ песте пызырылған мӧӧт, тиин хады салылған яблоколар, ас паза пуғдай унынаң иділген халас  пекарня-кондитерскайның поғдархазы полчалар, – теен Оксана Гнездюкова.

«Малинники» пекарня ідӧк талғаннаң конфеттер, хузухнаң пирогтар тимнеп салтыр, сортан паза форель ӱзӱргенін тустап салтыр.

Анаң Хакасияның экономика тилізі министерствозынаң паза Екатерина Шапо­валованаң хада-пірге тоғынардаңар чӧптезігде хол салылған.

– Чӧптезіг – Хакасияның турист инфраструктуразында ас-тамах тилізін чахсыландырарында, чонны азырирынаң айғасчатхан предприятиелернің тиксі Россия фестивальларында аралазарында улуғ хаалағ. Чӧптезіг Хакасияны Сибирьдегі паза национальнай ас-тамахтығ регионны чіли сабландырға полызар, – таныхтаан Хакасияның экономика тилізі министрінің орынҷызы Елена Кисуркина, чӧптезігде хол салыл парған соонда.

Анаң лаборатория араласчылары, ас-тамах тимнеп, кӧзідіге сығарғаннар. Саяногорсктағы «Загородный очаг» тынанҷаң базаның ас-тамах тимнепчеткеннері орыс чонның чиизін пызыр салтырлар.

– Піc туроператорларнаң паза гидтернең хада-пірге тоғынчабыс, аннаңар піссер пасха регионнардаң паза хырығ озаринаң туристтер удаа кил парчалар. Олар орындағы чонның ас-тамаан сурчалар. Аннаңар піс оларны Сибирьдегі паза хакас чонның чиистерін тимнеп удурлапчабыс. Піс чарбалығ ӱгре, мирек, мӱн, талғаннаң конфеттер, палых одынаң салат тимнеп пирчебіс. Пістің хакас чонның ас-тамаан тимнеҷең ӧнетін кізі пар. Аның ады – Елена Кочергина. Ол хакас кізее ирге парыбысхан. Хазинезі аны хакас чонның ас-тамаан пызырарға ӱгрет салған. Мин чарбалығ ӱгрее уғаа хынчам. Екатерина Шаповалованы потхынаң сыйлаабыс.

Пӱӱн піс Сибирьдегі тайға ас-тамаан, палыхтығ ӱгре паза пирогтар тимнеп салғабыс. «Кӱг» турист базазы хакас чонның ас-тамаан пызырар тіп чӧптес салғабыс, – теен «Загородный очаг» турист базазы устағҷызы Татьяна Бурмагина.

Раиса Боргоякова, «Кӱг» комплекстің устағҷызы Ольга Головкинаа полызып, потхы паза чарбалығ ӱгре пызырчатхан.

Ағбандағы «FOOD&ВAR» ресторанның ас-тамах тимнеҷең узы Эдуард Хван нымырттаң торт тимнепчеткен.

– Мин ідӧк талғаннаң плинелер ит салғам. Андар талған, ун, сӱт хосчам. 20 чыл азыра шеф-повар полып тоғынчам. 2021 чылда Москвадаң Хакасиязар килгем. 2015 чылда «Азия» бизнес-отель тӧстеем. Анаң Москвазар кӧс парыбысхам. 2021 чылда ай­лан­ғам. Мин  хакас чонның культуразын паза тархынын істескем. Библиотекада книгалар алғам, интернетте статьялар хығырғам. Европадағы ас-тамахты тимнепчеткен ус полчам.

Хакас ас-тамаа аннаң уғаа тың пасхалалча. Мында ол олаңай, че уғаа тосхымнығ. Анзы пілдістіг ноға. Мал, ат хадарчызы, чабан иртен азыранып алҷаң, анаң кӱн тооза азыранмин чӧрҷең. Уғаа кӧп чиис ат, хой, мал идінең тимнелче. Малның, аттың паза хойның прай чардыхтарынаң (істі-харнынаң, пазынаң) чиис тимнелчеткені кӧңніме кірче. Пір дее ниме тасталбинча. Анзы уғаа чахсы. Мин ресторанда істі-харнынаң чиис тимнепчем, че чон ағаа кӧніккелек. Амзап кӧрчелер. Мин Хакасияның чир-чайаанына уғаа морсынчам. Мында чуртирға истенчем, – сағызынаң ӱлескен Эдуард Хван.

«Хакасияның тадии» лабораторияда ідӧк профессиональнай технологиялар, экономика паза сервис колледжінің студенттері полғаннар.

Анастасия Бытотова паза Виктория Асандина ікінҷі курста ас-тамах пызырҷаң усха паза кондитерге ӱгренчелер. Амғы тусха полуфабрикаттар тимниріне ӱгреніп алғаннар. Ӱзінҷі курста кондитерге ӱгренерлер.

– Піс «Малинники» кондитерскайдағы чіли ас-тамах тимнирге ӱгреніп аларға пӧгінчебіс. Мында прай ас-тамах уғаа татхыннығ паза ӧкер. Ӱгредиим тоозыбыссам, пеер тоғынарға килерге сағынчам, – теен Анастасия Бытотова.