МАҢНАНЫСТАР КӦП, ЧИТПЕСТЕР ПАРОХ
17.05.2023
Хабарлар
Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр ВОРОНИН, Улуғлар чӧбінің хачызы Любовь АЁШИНА паза Хакасия пазының пастағы орынҷызы Татьяна КУРБАТОВА
Чыылығ. Ӱр ниместе Ағбанда С.П.Кадышевтің адынаң чон чайаачызы кінінде Хакасияның Улуғлар чӧбінің теестегі чыылии ирткен
Чыылыға республиканың городтарынаң паза аймахтарынаң Улуғлар чӧбінің кізілері килгеннер. Улуғлар чӧбінде 53 кізі саналча. Чыылыға 48 кізі килген. Анда ідӧк полғаннар Хакасия пазының пастағы орынҷызы Татьяна Курбатова, республиканың национальнай паза территориальнай политика министрі Лев Сафьянов, культура, ӱгредіг, аал хонии министрлерінің орынҷылары паза Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің комитеттер кнестері Василий Шулбаевнең Роман Челтыгмашев.
Чыылығны асхан хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнезі, Ӧӧркі Чӧптің аграрнай политикаҷа комитедінің кнезі Пётр Воронин. Ол пастағы сӧсті пирген Хакасияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Андрей Шулбаевке. Ол Россияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Татьяна Москалькованың адынаң Улуғлар чӧбінің нандырығлығ хачызы Любовь Аёшинаа паза Хакасияның «Алтынай» ипчілер пірігізінің устағҷызы Татьяна Майнагашеваа алғыстас пічіктерін читірген.
Оларны алғыстаан соонда чыылығ тоғызын пастабысхан. Пастағы сурығ полған – ниме толдыр салған 2022 чылда Улуғлар чӧбінің президиумы. Ол пылтыр тоғыс хати чыылысхан. Анда президиум араласчылары аймах сурығлар ӱзӱргеннер, ол санда Хакасияның культура кініне чир табары, «Чыл кізізі» ат пирері, хакас тілінҷе марығларны иртірері паза даа пасхазы. Ідӧк Таштып аймаандағы улуғлар чӧбінең Донбасста тынын пир салған махачы оол Аймир Миягашевке Россияның Матыры пӧзік ат пирердеңер айланыс полған. Соонаң ағаа Россия президенті «Россия Матыры» ат пирердеңер чарадығ cығарған. Хакасияның Улуғлар чӧбі пістің оолларыбыс Игорь Ахпашевке паза Аймир Миягашевке «Алып» орден пирердеңер чарадығ алған. Іди пӱӱл 7 майда ол орден Игорь Ахпашевтің іҷезіне Лидия Ивановнаа читірілген. 27 майда «Алып» орден Аймир Миягашевтің чағын туғаннарына пирілер.
Хакасияның Улуғлар чӧбі президиумының кізілері Чыл пазы, Ӱртӱн тойы паза Тун пайрам хакастарның ӱлӱкӱннерінде араласханнар. Пылтыр кӱскӱдегі чыылығда Улуғлар чӧбі Донбасстағы ӧнетін чаа операциязында араласчатхан хакас оолларның сӧбірелеріне паза СВО-даң айланған чааҷыларға хайдағ оңдайнаң полызарын ӱзӱргеннер.
Ідӧк Хакасиядағы городтар паза ааллар архитектура саринаң национальнай кӧрімніг полардаңар республикадағы ӱлгӱлер алнында сурығ турғызылған. Амды ол сурығ хоостыра хай пірее киректер толдырылчалар. Кӧзідімге алза, кізілер тарт чӧрҷең транспорт тохтағлары хакас хоостарнаң чазалғаннар.
2022 чылда алында Улуғлар чӧбінің кнезі полған Владислав Торосовтың хумартхы чахии толдырылған. Хакас энциклопедиязының халғанҷы 5-ҷі томы чарыхха сығарылған. Ол книгалар республиканың библиотекаларынҷа тарадыл парғаннар. Итсе-де, кӧп кізінің сурынызы хоостыра хакас энциклопедиязы садыға парар ӱчӱн, хоза тираж сығарарға пӧгінчелер. Мында ахча пирҷең спонсорларны таап аларға кирек.
Ағаа хоза, республика бюджедінең пирілген ахчаа книгалар сығарылча. Амды пістің саблығ учёнай Я.И.Сунчугашевтің «Чалтырама Адам чирі» книгазы тимнел парған. Ол тархын паза археология очерктері чыындызы хатап сығарылча. Пастағы книга 1994 чылдох сыххан полған. Ол книгалар Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы пастыра тарадылчалар.
Анаң чоох пирілген Хакасияның культура министрінің орынҷызы Лариса Киштееваа. Ол позының искіриинде «Хакас тілін, хайраллап, тилідердеңер» хазна программазы хоостыра хайдағ киректер иділгенінеңер чоохтаан. Іди 2022 чылда ӧӧн тоғыстарны Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотека паза Хакасияның Чайаачылар туразы толдырғаннар. Чайаачылар туразы пылтыр ікі литература мариин иртірген. Пірсі чоохтар пазары паза ікінҷізі хакас тілінең пазылған чоохтарны орыс тіліне тілбестирі полған. Пӱӱл дее чайаачы марығлар иртірілчелер. Кӧзідімге алза, «Тӧреен чирімнің кип-чоохтары» чоохтар паза кибелістер марии.
Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотека хакас тілінең пазылған книгаларны электроннай оңдайнаң хығырарына айландырча. Аннаңар оларны интернет пастыра Хакасияда ла нимес, че пасха даа чирлерде чуртапчатхан хакастар хығырып аларлар. Ідӧк библиотека тоғынҷылары халғанҷы чылларда хакас тілінең диктант пазар марығны иртірчелер. Ол Ағбанда ла нимес, че республиканың пасха даа муниципальнай пӱдістерінде полча.
Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаков ӱгредіг заведениелерінде хакас тілін, хайраллап, тилідерінде хайдағ тоғыстар иділ парғанынаңар чоохтаан. Іди пылтыр ӱгредіг министерствозы алты улуғ мероприятие иртірібіскен. Ол киректерге тӧрт миллион азыра салковай позыдылған. Ол санда «Хакас-орыс сӧстік», хакас нымахтар чыындызы, хакас тілін ӱгренҷең методика учебниктері паза даа пасха книгалар сығарылғаннар. Мында араласханнар ХакНИИЯЛИ, ХакИРО паза В.М.Торосовтың адынаң Хакас книга издательствозы.
Хакас тілін хайраллирына паза тилідеріне чахсы полысчалар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы иртірчеткен марығлар. Олар ам, кибірге кіріп, чыл сай полчалар. Іди 1-ғы паза 5-ҷі класстардағы ӱгренҷілер хакас тілін чахсы пілчеткенінҷе марығласчалар. Чиңісчілерге 15-ер муң салковай пирілче. Андағ марығлар олғаннарны паза паба-іҷелерні хакас тілін ӱгренеріне кӧӧктірче.
Пылтыр хакас нимес нациялығ кізілер аразында хакас тілін пілчеткенінҷе пастағызын на марығ иртірілген. Анда тоғыс кізі араласхан. Пӱӱл, ол марығ полза, кӧп арах араласчы поларына ізеніс пар. Аннаңар искірген Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Юрий Чертыков.
Улуғлар чӧбінің кізілері чыылығ тузында
Ідӧк хакас тілін тилідерінде араласчатхан учреждениелерге, пірігістерге гранттар паза субсидиялар пирілгеннер. Школаларда хакас тілі кабинеттерінің материально-техническай базалары нааҷылалған. Кӧзідімге алза, Ағбандағы 22 № школада хакас тілінің кабинедіне тіл ӱгренҷең оборудование алылған.
Ідӧк хакас тілін тилідер программаҷа гранттар марии иртірілген. Алты чиңісчі адалған. Оларның санында Хакас книга издательствозы, «Ине тілі» халых пірігізі паза идінҷек Ирина Шоева. Оларға 400-ер муң салковай грант пирілген.
Улуғ ӧрініс полған, хаҷан «Хакасияның нымахтары» орыс паза хакас тілінең сығарыл парғанда. Андар 11 нымах кирілген. Книга «Россия паза тилекей чоннарының нымахтары олғаннар кӧрізінең» чоннар аразындағы марығ санына кірген Хакасиядағы ӱс ӱгренҷінің хоостарынаң чазалған. Ол книганың презентациязы Москвада ирткен.
Ағаа хозылған В.М.Торосовтың адынаң Хакас книга издательствозының устағҷызы Андрей Иптышев. Ол хакас тілінең сыхчатхан книгалардаңар паза сайттардаңар искірген. Анда электроннай учебниктер пастыра хакас тіліне ӱгреніп аларға чарир.
Анаң Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Лев Сафьянов хакастар съездінің чарадығлары 2022 чылда хайди толдырылғанынаңар искірген.
Андар мындағ чардыхтар кирілгеннер: хазых хайраллиры, ӱгредіг кирее, культура, пӱдіріг, экология паза чоллар, спорт паза туризм, хакас тілін, хазна тілі чіли, хайраллиры паза тилідері, аалларны кӧдірері.
Іди Таштып аймаандағы Индіркі Ибіг, Улуғ Сии, Пиҷе хол аалларда фельдшер тоғынча. Орджоникидзе аймаанда тӧрт имҷі тоғысха алылған. Асхыс аймаандағы Ӧӧк пилтірі аалда ағырыбысхан кізілерні тартарға транспорт алылған. Андағох автомобиль пирілген Палыхтығ суғ аалдағы имнег туразына.
Ӱгредіг пӧлиин алза, 2022 чылда Хакас книга издательствозы «Древняя история Хакасии» ӱгредіг пособиезін сығарыбысхан. Улуғ Арбыт паза Чыланнығ аалларда пасталығ школалар пӱдірілбееннер. Ідӧк Асхыс чоғархы аалда ортымах школа пӱдірии хоостыра сурығ хаҷанох пӧгілбинче.
Культура сурығларын алза, А.М.Топановтың адынаң Хакас национальнай драма театрының туразын пӱдірерінде проект-смета пічіктерін Дагестандағы Махачкала городта тимнепчелер. Хакас кӧг тиріглерін итчең мастерской Ағбан городта Итыгиннің орамазындағы 13 номер турада азылған. Асхыстағы олғаннарның искусство школазы ам даа пӱдірілче. «Инесай» литература альманағы амды «Ах тигей» аттығ cыхча.
Спорт сарин алза, пӱӱл Хакасияда тобит, кӱрес, охчаадаң атары, хапчаң тас паза даа пасха национальнай спорт кӧрімнерінҷе марығлар иртірері кӧрілче.
Аалларда пос киреенең айғасчатханнарға республиканың аал хонии паза социальнай арачыланыс министерстволары полызығ пирчелер. Іди пылтыр 2040 социальнай контракт 268,8 миллион салковайға иділген.
Анаң ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынҷызы, география наукаларының кандидады Елена Самрина Хакасияның хан ӱлгӱзі тузындағы Чазы Тумаларынаңар хынығ чоохтаан. Пӱӱл ол Тумалар тӧстелгеннең пеер 200 чыл ирт парды. Ол революция алнындағы туста Сағай, Хойбал, Хаас паза Хызыллар Тумазы полғаннар. Оларның кнестеріне иң пай паза ӱгредігліг хакастарны турғысчаңнар.
В.М.Торосовтың адынаң Хакас книга издательствозының директор орынҷызы Нина Толмашова хакас тілі учебниктерінде чон кибірлері хайди пиріл парғаннаңар чоохтаан. Амғы чииттер ӧбекелерібістің кибірлерін пілбинчелер. Аннаңар оларны кічігдеңӧк сығара ӱгредерге кирек.
Чыылығда ідӧк аймах-пасха сурығлар кӧрілгеннер.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы