ПРОФИЦИТТІГ БЮДЖЕТ ӦӦН КӦЗІДІГЛЕР
24.05.2023
Хабарлар
Азых ӱзӱріглер. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі республика бюджедін 2022 чылда толдырғанынҷа азых ӱзӱріглер иртірді. Анда толдырығлығ, закон сығарҷаң ӱлгӱ органнарының кізілері паза пасхазы араласханнар
Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков республика бюджедінің 2022 чылда толдырылғанынаңар искірігнең чоох тутхан. Иң пастағызын ол парыстарға хайығ айландырған. Хакасияның алюминий паза хара тас предприятиелерінің парызы пілдірте ӧскен сылтаанда налог тӧлеглері ідӧк кӧріндіре хозылған. Салтарында Хакасияның республика бюджедінің ирткен чылдағы прай кӧзідіглері алысхан (алтындағы таблица).
ПАРЫСТАР
– 2022 чылда республика бюджедінзер 39 миллиард 480 миллион 551 муң салковай налог паза налог нимес парыстар кірген алай кӧрілген синнің 111,1 проценті. Ирткен чылдағызынаң 1,3 хати алай 9 миллиард 517 миллион 290 муң салковайға кӧп. Республика бюджедінің тиксі парыстарын кӧрзе, 2021 чылдағызынаң тиңнестірзе, налогтығ паза налогтығ нимес парыстарның чардығы 5,9 процентке хозыл парған паза 69,7 процентке тиңнелче, – таныхтаан Игорь Афанасьевич.
Министр парыстарны кӧрілген синнең кӧп чыылғанының сылтағларын адаан. Ӧӧні – тилекей чырғалында алюминийге паза хара тасха паалар ӧс парғаны. Аның сылтаанда пу кӧстегҷе тоғынчатхан промышленность предприятиелерінің парыстары пілдірте ӧс парған, салтарында – ідӧк олар тӧлепчеткен налогтар. Іди республика бюджедінің налогтығ парыстарының ӧӧн чардығы – 52,7 % – пірігістернің парысха налогтарына килісче, 19,5 % – олаңай чуртағҷыларның парыстарына налогха (НДФЛ), 11,8 % – Россияда сығарылчатхан акциз турғызылчатхан ниме-нооҷа акцизтерге, 6,9 % – пірігіcтернің ис-пайына налогха. Хоза кірген 9 миллиард 517 миллион 290 муң салковай парыстарның 8 миллиард 377 миллион 37 муң салковайы налогтығ парыстарға килісче, ол санда пірігістернің парыстарына налогха – 5 миллиард 398 миллион 831 муң салковай, НДФЛ-ға паза акцизтерге – 1-ер миллиард азыра салковай. Чоохтирға кирек, пу кӧріндіре алызығ 2021 чылдох пасталған, хаҷан республика бюджедінің парызы кӧрілген синні 5,5 миллиард салковайға аза халған.
Хакасия правительствозы ахчаны чыылған ӧдіcтерні хызырарына позытхан сылтаанда, республиканың консолидированнай бюджедінің кредитор ӧдізі 600 миллион салковайға синдірілген. 2022 чыл пасталарына аның сині 1,7 миллиард салковайға тиңнелген полза, чыл тоозыларына – 1,1 миллиард салковайға.
Игорь Тугужеков республика бюджедінің пасха парыстарын чарыт пирген. Айландырылбас парыстар 17 миллиард 202 миллион 88 муң салковайға тиңнелгеннер, ол санда федеральнай бюджеттең – 16 миллиард 775 миллион 657 муң салковай (кӧрілген синнең 3,7 %-ке кӧп). Чурт-коммунальнай хоных реформаларын иртіреріне хабасчаң чыындыдаң – хазна корпорациязынаң иңзерілчеткен туралардаң чуртағҷыларны кӧзіреріне 354 миллион 311 муң салковай позыдылған. 88 миллион 100 муң салковай РУСАЛ компаниядаң республиканың чуртас-экономиказын хада-пірге тилідердеңер чӧптезиинҷе кірген.
ХОРАДЫҒЛАР
2022 чылда республика бюджедінде хорадығларға 52 миллиард 543 миллион 275 муң салковай кӧрілген, че аның 98,5 %-і алай 51 миллиард 779 миллион 937 муң салковайы ла хорадылған. Чылдаң чылға республика бюджеді социальнай кӧстегліг поладыр. 2022 чыл алындағы чыллардаң пасхалалбаан. 34 миллиард 731 миллион 685 муң салковай чонға иң кирек кӧстеглерге паза культураа позыдылған, ол санда ӱгредіге – 13 миллиард 592 миллион 912 муң салковай (ӱгредіг пірігіcтерінің прай тоғынҷыларына чал ахчазын ӱртӱн айынаң пасти 20 %-ке ӧскірген сылтаанда 2021 чылдағызынаң 1 миллиард 333 миллион 313 муң салковайға кӧп), культураа паза киноматографияа – 1 миллиард 247 миллион 384 муң салковай (263 миллион 162 муң салковайға кӧп), хазых хайраллирына – 5 миллиард 320 миллион 798 муң салковай (Россия правительствозының резерв чыындызынаң коронавирус чуғынҷахнаң кӱрезеріне тӧлеглер позыдылбин сыхханнаңар, 1 миллиард 30 миллион 285 муң салковайға тӧбін), социальнай политикаа – 13 миллиард 680 миллион 940 муң салковай (аймах тӧлеглерге федеральнай кіннең ахча позыдылған сылтаанда 1 миллиард 451 миллион 589 муң салковайға кӧп), физкультураа паза спортха – 889 миллион 651 муң салковай (439 миллион азыра салковайға кӧп). Национальнай экономикаа паза чурт-коммунальнай хоныхха тиксі 9 миллиард 572 миллион 594 муң салковай позыдылған, ол санда аал хониина – 1 миллиард 506 миллион 468 муң салковай (288 миллион 774 муң салковайға кӧп), транспорт паза чол хониина – 3 миллиард 216 миллион 972 муң салковай (544 миллион 444 муң салковайға кӧп), чурт-коммунальнай хоныхха – 2 миллиард 283 миллион 433 муң салковай. Хорадығларның ӧӧн чардығы чал ахчазын тӧлиріне парған.
ХАБАЗЫҒ ӦСКІРІЛГЕН
Хакасияның финанстар министрі орындағы пос устанысха республика бюджедінең позыдылчатхан хабазыға алынҷа хайығны айландырған. 2022 чылда республиканың муниципальнай пӱдістеріне 18 миллиард 898 миллион 338 муң салковай бюджеттер аразындағы трансферттер читірілген, ол санда бюджет оңдайларын тиңнестіреріне дотациялар – 295 миллион 237 муң салковай, бюджеттерні иптиріне дотациялар – 2 миллиард 269 миллион 470 муң салковай, пасха дотациялар – 650 миллион 744 муң салковай, субсидиялар – 5 миллиард 126 миллион 688 муң салковай, субвенциялар – 10 миллиард 108 миллион 800 муң салковай паза бюджеттер аразындағы пасха трансферттер – 447 миллион 399 муң салковай.
Тиксі алза, 2022 чылда республиканың город-аймахтарына 21 миллиард 941 миллион салковай хабазығ читірілген, ол санда кӧcтегліг нимес хабазығ сині 6 миллиард 527 миллион салковайға тиңнелген. Ідӧк Ағбан паза Cаяногорск городтарның муниципальнай бюджеттеріне 515 миллион салковайға бюджет кредиттері пирілген. Ол ахча оларның коммерческай кредиттерін чабарына позыдылған.
ПРОФИЦИТ – 2023 ЧЫЛҒА
2023 чылның кӧрік айының 1-ғы кӱніне республика бюджедінің профициді 4 миллиард 902 миллион 702 муң салковайға тиңнелген. Ол ахчаны республика ӱлгӱлері 2023 чыл пасталарына ӧнетін артыс салғаннар. Хазна синінде пірге налог счеттары тӧстелгеннеңер, ол ахчаны тударға чарадылған. Андағох чӧп город-аймахтарға пирілген, че прайзы ла ағаа тудынмаан.
ПРЕЗИДЕНТ ПАЗА ОФФШОРЛАР
Хакасияның бюджеді ікінҷі чылы профициттіг полчатханы пір улуғ чоохтың салтары тиирге чарир. Анзына пу азых ӱзӱріглерде хайығ айландырған республиканың Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Штыгашев:
– Мында андағ-мындағ матырлар кӧп. Че кем піске 2021 паза 2022 чылларда полыс пирген? Прайзынаң артых Россия Федерациязының президенті полыс пирген. Мин хуруғ тіл нимеспін, позым пілчем, позым анзын ирткем. Піс сынында хырығ озариндағы пис оффшор орнын чабысхабыс, чыл сай анда республика парыстарының 30-ар миллиарды хал турған. Тиксі Хакасияның пір чыл бюджеді 25 – 27 миллиард салковай полҷаң. Пӱӱнгі кӱнде ол ікі хати ӧс парған. Ол сылтағ хазназар ахчаның чардығын айландырарға полысхан.
Ікінҷізі. Федеральнай кін омазын Хакасиязар айландырған. Піс Россияның прай субъекттері аразында иң тӧбін дотация ал турҷаңмыс. Андағ хайығ полған. Че 2021 чылдаң пасти піске кӧрілген ахчаны пиріп пастааннар. Кӧп тее, асхынах таа нимес, законҷа нинҷе кӧрілген, ол син.
ЧӦПТЕР
Хоза искірігнең чоох тутханнар физическай культура паза спорт министрі Сергей Кочан, ис-пай паза чир хайызығлары министрінің орынҷызы Евгения Темерова.
Азых ӱзӱріглерде республика пазына паза правительствозына мыннаң мындар бюджетті толдырарын чахсыландырар пӧгіннең чӧптер пирілген, ол санда Хакасияның сыныхтағ-сананыс палатазынаң.
Республика парламентінің бюджетче паза налог политиказынҷа комитет кнезі Олег Иванов орындағы пос устанысха регион чахсы хабасчатханына, кредитор ӧдізін синдірчеткеніне хайығ айландырған, экономика политиказынҷа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитет кнезі Василий Шулбаев орындағы пос устаныстың парыстарын ӧскірерге кӱстенчеткенін паалирға киректелчеткенін таныхтаан, республика парламент кнезінің орынҷызы – хазых хайраллирынҷа паза социальнай политикаҷа комитет кнезі Евгений Молостов ФМОС-тың бюджеді хайди толдырылғанын чарыт пирген, орындағы пос устанысча, халых пірігістерінҷе паза нациялар аразындағы хайызығларҷа комитет кнезі Роман Челтыгмашев республика правительствозына, килкім предприятие устағ-пастағларынаң чоохтазып, «Аалларның тиксі тилізі» хазна программазында араласчатхан ӱс аймахха, Асхыс, Алтай паза Таштып, бюджеттегі нимес ахчаны табарға полыс пирерге чӧптеен паза Александр Земляков Боград аймаандағы пӱдіріг паза нааҷылағ тоғыстарынаңар чоохтаан.
Хакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнай Андрей Шулбаев ӧкіс олғаннарға чурт аларына паза тикке юрист полызиина кӧрілген ахча синін ӧскірерге сурыныстарнаң айланған. Хакасиядағы идінҷектернің праволарын арачылирынҷа уполномоченнай Василий Кудашкин, орыннарда кічіг паза ортын пос киреене истіг оңдайлар тӧстиріне хайығ айландырылбинчатханын таныхтап, полған на орындағы пос устаныс ис-пайға налог синін пос алынҷа турғысчатханына хайығ айландырған. Салтарында олар 0,2 – 2 %-ке читчеттірлер. Аннаңар чуртағҷылар ис-пайына пір налог ставказын турғызарға айланған. Хакасия профсоюзтарының кнезі Евгения Ольховская ӱгредіг паза хазых хайраллаҷаң учреждение тоғынҷыларына санаторий-курорттарзар путевкалар пирерін нааҷылирға сурынған. Аны ідӧк город тастындағы хазых пиктеҷең паза спорт лагерьлерін тыхтирына ахча асхынах позылдылчатханы сағыссыратчаттыр. Паза пір ағырсымнығ сурығ – ЖКХ тоғынҷыларының тӧбін чал ахчазы. Аны ӧскірерін чағынғы туста чарадылар пааларға кирерге сурынған Евгения Ольховская.
Прай чӧптер пір чарадыға чыылғаннар, ӧнетін тӧстелген комиссия аны иптебізер паза республика правительствозына читірер.
Автор :
Наталья СЮПТЕРЕКОВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
