ХЫЙҒАҶАХ ТӦРЕЕН ХЫЗЫҶАХТЫ ӦЛӦНЕК АДИРҒА ЧАРАТХАННАР
31.05.2023
Хабарлар
Сӧбірезі (сол саринаң) хада хонғаны Гаврил Герасимович Трояков,
оолғы Игорь, Елена Антоновна, хызы Тамара
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Прай чуртазын пос тілінең сыхчатхан газетанаң пик палғалыстыр салған, олаңай хабарҷыдаң сығара редакторға теере ӧскен Елена Антоновна Абдина-Троякованың киҷее, 30 майда, 100 чазы таныхталған. Піс, аннаң хада тоғынғаннар, аны удаа сағысха кирчебіс, аның чуртазын кӧзідімге алчабыс. Мында аның пай чуртас чолының хоости пазылған хысхаҷах танығлар
КІНДІК ІҶЕ
Час паланың азағын «чуурға» тимненчеткен, чіҷең ниме тасхар пызырчатхан ипчілер туразар кірдең-сыхтың на полчалар. Олар наа тӧреен хызыҷағасты кӧріп аларға сағынчалар. Че сағам ыңааҷах кіндік іҷенің холында. Аны туразар чыылған туғаннарға кӧзідерге тимнепче, чысхлапча, сӱбӱректерні табырах алыстырча.
– Кӧрдек аны, хайди матап хысхырча... Ӧтіг ӱнніг. Ырҷы-кӧгҷі полып, сабланғадағ, – час паланы махтап ала, хызыҷахты арығ сӱбӱрекке ораапча кіндік іҷе, анаң чыылысхан туған-чағыннарға кӧзітче.
Ылғапчатхан ыңааҷахты кӧмес амырадып алғанда, час паланы іҷезіне пирібіскен. Сах андох аны Абдиннер, Тачеевтер, Аёшиннер паза даа пасхалары ибірібіскеннер, ах чарыхха тӧреен ӧтіг табыстығ хызыҷахсар сыныхти кӧр сыхханнар. Анзы, паарсах кӱлімзірепчеткен іҷезінің холына кіргенде, амырап пастаан, истіг ле чадыбысхан. Кізілер, тізең, аннаң харах албинчалар, постарының cағыстарынаң ӱлесчелер, кемге кӧктееннеңер таласчалар.
– Че, туғаннарым, пала азағын «чуурға» кирек. Хучаҷахты хыйыхтабысхабыс, час ит чиирге, арачын ас амзирға стол киcтінзер иртіңер, – хығырча аалҷыларны чурт ээзі.
Хара харахтығ хызыҷах харындас-пиҷелеріне тіріг кӧклӧҷек чіли пілдірген полбас па. Аннаңар даа ыңааҷах соонаң арах пірде пірсінің холына кір парҷаң. Майыххлап парзалар, аны пубайзар чатыр салчалар, хатхыртып аларға кӱстеніп, сырайларын хайди ла полза тутхлап сыхчалар. Палаҷах, оларға кӧӧгерге харазып, ам даа тістері чох ахсыҷағын азып, кӱлімзірирге кӱстенче. Анзы кӧңні-чӱреене толбинчатхан осхас. Іҷезі ораап cалған сӱбӱректерні аар-пеер учухтырып, азах-холнаң тепкленіп-сапхланып, анаң на чӱлҷӱрен сыхча.
Азах алыстырып, пазар тузына читкенде, пазох ла кіндік іҷезін ааллап хығырғаннар. Туғаннар даа чыылысханнар. Амды улуғ частығ кізі, час паланың «тузағын» кизіп, ат адирға кирек. Пазох ла нандырығлығ тоғыс. Пістің чонның кибірі хоостыра палаа хайдағ ат пирерінең аның соондағы чуртас чолы пик палғалыстығ поладыр. Аннаңар чон аразында аарласнаң тузаланчатхан кізее андағ ӱлӱс тӱзедір.
– Ӧтіг ӱнніг, ӧткін хылыхтығ хыйға хызыҷахха Ӧлӧнек ат пирчем. Чарир ба? – ортымах хоныхтығ Антон Абдиннің чуртынзар чыылысхан туғаннарзар айланча кіндік іҷе.
– Уғаа чахсы!.. Килістіре!.. Чарир!.. Сіліг палаа cіліг ат пиріл парды! – улуғ ӧріністе сууласчалар чыылысхан туғаннар.
Ады адалған хызыҷағастың пабазы Антон Петрович, іҷезі Дарья Прокопьевна, Тачеевтер хызы, кіндік іҷее килістіре сыйых читіргеннер, арығ чӱректең сыххан аарлығ сӧстер, Ӧӧркі чайааннарыбыстың хулахтарына чидіп, нандыра айланзын, палабысха туза ла ағыл турзын тіп чылығ алғыстааннар.
ӦКІС ХАЛҒАНЫ
Шира аймаандағы Кирҷек обаа аалда тӧреен ӧткін хылыхтығ Ӧлӧнек 3 частығда чарым ӧкіс халған. 1926 чылда пабазы ӱреен. Пістің ӧбекелерібістің хыйға чооғы хоостыра паба чох халған палалар чарым ӧкіске cаналчалар, іҷе чох халғаннары саңай ӧкіс пол парчалар.
Мында даа кирек андағ оңдайнаң парған – 1928 чылда іҷезі ах чарыхтаң парыбысхан. Саңай ӧкіс Ӧлӧнекті абаазы Иван Антонович позының сӧбірезінзер алып алған. Че пір орында ӱр сым одыр полбас ӧткін хылыхтығ хызыҷағас абаазының чуртынаң удаа тизібісчең. Пис частығ пала кем хайдағ туған полчатханын, хайда чуртапчатханын хайдаң пілер. Аннаңар даа, аалдаң аалға чӧріп, позына айапчатхан алай пірее оңдайнаң ачынчатхан кізілерні сах андох позының чағын туғанына санабысчаң, оларзар кірібісчең, анда пойли тудынып пастаҷаң.
Аның ухаанҷы кӧңніліг кіндік іҷезі хап-орта сизінген полбас па хызыҷағас уғаа ӧткін хылыхтығ ӧс парарын. Аннаңар даа, неке, кірген не турада сах андох пос кізізі полыбысчаң, сала даа пасхаланмаҷаң. Кирек полза, сіліг ӱнінең пірее сарынны даа кӧглеп пирер алай плесет тее салыбызар. Піреезінең чоохтазарға киліс парза, кічігнең дее, улуғнаң даа пір тиң тудынҷаң. Аның даа ӱчӱн, Ӧлӧнекке айап, аны азырабысчаңнар. Орайға кір парза, узутчаңнар.
Улуғ частығлар паза мындағ пасхаҷыл кирекке хайығ айландырғаннар: сіліг-ирке аттығ ӧкіс хызыҷағас тахпахтасчатхан-кӧглесчеткен кізілернің хыринда поларға алай аймах кип-чоохтарнаң ӱлесчеткеннернең хости одыр тастабызарға хынадыр. Олох арада пірее пасхаҷыл сӧсті оңар полбин халза, хати сурыбыс турарға, прай тӱптестіріп аларға сала даа туртухпинча. Оңдай киліссе, тізең, кӧңніне кірген пірее хынығ тахпахты сыңырос ӱніҷегінең хати-хати кӧглеп салыбызар, улуғ кізее тӧӧй полып аларға матабох кӱстенче.
– Чох-а, олаңай ла пала нимес пу... Соонаң Абдиннер родын сабға сығарҷаң кізі пол парбазын, – Ӧлӧнексер хахап парған харахтарнаң кӧрчеткен туста, сағыстарынаң ӱлесчеңнер улуғлары.
Апсах-инейлер аның таңнастығ оңдай-хылиинаңар чоохтас парчатхан туста, пис частығ хызыҷах пірее оолағаснаң тудыс-хабыс пастабысча, сала даа тӧдір пазынминча. Тиң частығлар полардаң, сала улуғларына даа хорғыс чох сегірібісчең. Піреезі ле ағаа хомай чоохтаныбысса алай хыныға даа сӧклебіссе, хартыға чіли атығыбысчаң. Пола-пола килгенде, оолағастар ағаа теңминібіскеннер, удур даа чоохтанминыбысханнар – кемге хынығ тырбахтатхан сырайлығ чӧрерге.
Андағ ӧткін хылии, хайдағ даа сидіксіністер алнында тӧдір пазынмас оңдайы соонаң даа ағаа туза полғаннар. Іди пос тілінең сыхчатхан газетада тоғынчатханда, Елена Антоновна хайдағ даа улуғ пастыхтың алнында тӧдір пазынмаҷаң. Ол улуғ частығ хабарҷыларның алтын сӧстеріне тӧстенҷең: пірее пастых кабинедінзер ізікче кирерге хынминчатса, кӧзенекче кір, кӧзенекче кирбинчетсе, тӱнӱкче тӱс, че редакцияа кирек материалны хайди даа тимнеп ал. Мындағ кибірге соонаң чииттерні дее ӱгрет сыххан.
Паза улуғ частығ хабарҷылардаң халған ӱгредігліг сӧстер мындағ полҷаңнар: ӧл – тіріл, че редакция чахиин хайди даа толдыр. Піреелері, андағ хазыр сӧстерні кӧмес тее нымзадарға полып, піди тіҷеңнер: суткада 24 час, ол тусха материал тимнирге маңнанминчазың, 26 час тоғын.
ӰГРЕТЧІ ПОЛҒАНЫ
Хабарҷы тоғызын пастир алнында ағаа пастап школа тоозарға, анаң педучилищеде ӱгренерге киліскен. Иван абаазында чуртапчадып, Ӧлӧнек Кӧл пилтірі аалда пастағы классха парған. Мында даа ӧкіс хызыҷахтың ай-тыс пілбес хылии матап пілдірген. Ол пасха ӱгренҷілердең соона халбаҷаң, че алнындағылар санына хаҷан даа сыынмаҷаң. Олох арада халых-чарыдығлығ тоғыста аннаң тиңнезер ӱгренҷі табылбаҷаң. Хызыҷағас прай чирде маңнанарға харасчаң, пасхаларын позының соонҷа кӧӧктірҷең, пірдеезіне ай-тыс пирбеҷең.
Ағаа толдыра нимес ортымах школаны Аёшиннер аалында тоозарға киліскен. Аның соонда ӧӧре-нанҷыларынаң хада Ағбандағы ӱгретчілер тимнепчеткен училищезер кірібіскен. Мында даа Елена Абдинадаң артых ӧткін хылыхтығ хыс табылбаҷаң, неке. Улуғ нимес кӧзідім ағыларға чарир: хакас чонның тахпахтарын ноталарға киптепчеткен пӧзік ӱгредігліг композитор Александр Александрович Кенель Ӧлӧнекті, ӧӧрелерінең хада піріктіріп, Ах Ӱӱс хазындағы чонның кӧг-тахпахтарын толдыр пир турарға сурынҷаң. Пасха хыстар, пір-ікі тахпах толдырыбызып, тымыл парчалар. Елена, тізең, кӧглеҷеен не кӧглепче. Пірее хати ӱнін тахпах мотивіне килістіре алыстырып одырча. «Сарна, хызым, сарна!» – кӧӧктіріп одырча аны Александр Кенель.
Чиит хыс Ағбандағы педучилищені 1942 чылда тоосхан. Областьтағы ӱгредіг пӧлии аны Аёшиннер аалындағы толдыра нимес ортымах школазар тоғынарға ызардаңар чарадығ алыбысча. Іди постаң хыс позы тоосхан школада істеніс чолын пастапча. Анда ағаа орыс тілінің уроктарын апарарға киліскен. Кіндік іҷезі пирген адына кӧнік парған Ӧлӧнек ӱгренҷілер позынзар «Елена Антоновна» тіп айланзалар, пастағы туста хайығ салбаҷаң.
– Палаларны ӱгретчеткенімде, кӧнік полбин, илееде ирееленгем. Сыбыра даа олғаннарнаң тиң тӱзерім килген, – істеніс чолын хайди пасхаҷыл оңдайда пастаанын сағысха кирҷең редакцияда хада тоғынчатхан туста улуғ арғызыбыс.
Чиит кізінің чуртас чолын саңай алыстырыбысхан «Хызыл аал» газетаның редакторы Семён Добров. Аёшиннер аалында ӧткін хылыхтығ хыс ӱгретчі полып пастаанын истіп алғанда, Семён Константинович аннаң тоғазып, танызып аларға позы килген. Сах андох Елена Антоновнаны, хабарлар пазарға ӱгредіп, редакцияда тоғынарға худалап пастабысхан. Ӧлӧнекті андағ хайығ ӧріндірген. Іди 20 часха даа читкелек постаң хыс Ағбанзар парар пӧгіннең чуртап сыххан, редакторның прай чахығларын толдыр турарға, хабарлар пазарға тимненібіскен.
ТАЛАЗЫҒЛАР
Ӧткін хылыхтығ чиит ӱгретчі пір орында сым одыр полбинча. Фронттаң ӧӧнінде хомзыныстығ искіріглер килчелер. Хазыр чаа, ханға тоспас сыр чылан осхас, ыырҷы чоныбысты айағ чох хырча. Аал чуртағҷылары «хара конверттер» алғлапчалар. Анда пастағы сӧстер «Ада чир-суубысты арачылап...» кізілерні аар чобаға кирчелер, ачығ cыыт пастапчалар. Улуғ хомзыныстағы кізілерге хайди полызып аларзың, кӧбізі ол чолны иртче.
Че ноға «Хызыл аал» газетаның редакторы позының сӧзіне турыспинча полҷаң? Ӧлӧнек Ағбанзар парарға амох таа тимде, че хығыртығ чоғыл. Ханнығ чаа парчатхан туста тоғызыңны олаңай ла тастабыспассың нооза. Ӱлгӱ саринаң хатығлап таа салыбызарға айабастар. Анзы чиит ӱгретчее сала даа кирек чоғыл.
Мында кӧмес хоза танығ идібізерге кирек. Саблығ хабарҷы полған, Абдиннер родын тиксі сабландырған Елена Антоновнадаңар кӧп кізі пасхан, ам даа пас турар, аның істеніс чолынаңар істезігліг тоғыстар иртіріл турарлар. Прайзы даа чиит ӱгретчіні Ағбанзар комсомолның Хакасиядағы обкомы хығырған, «Хызыл аалзар» тоғысха кирген тіп таныхтапча. Анзы орта. 20 часха даа читкелек комсомолец Абдина ВЛКСМ обкомының холында полчатпас па. Че Ӧлӧнекті хабарҷы тоғызына алар сурығны пастап газета редакторы С.К.Добров кӧдіргенін ундударға чарабас. Че аның сағызы табырах толбин парғанына салымнығ сылтағ табылған – ӱгредіг чылы парчатхан. Аннаңар чиит ӱгретчіні пір тоғыстаң пасха тоғысха апарарға чарабас полған. Мында хазна ӱлгӱзін тутчатхан коммунисттер партиязының даа кӱзі читпинчеткен – постары алған чарадығны сайбирға чарабас.
Аннаңар даа постаң хыс Ағбанзар ӱгредіг чылы тоозылғанда ла чиде салған. Редакцияда аны чылығ удурлааннар. Редакторның сурынызы хоостыра наа тоғынҷының пастағы ӱгретчізі Матрёна Кызласова, амғы саблығ дирижер Вячеслав Инкижековтың ууҷазы, полған. Позы даа ӱр ниместе пеер тоғысха кірген постаң хыс Матрёна наа хабарҷының алнында хайдағ ӧӧн пӧгіннер турчатханын чоохтап пирген, оларны хайди даа толдырарға кирек теен.
Москвадаң килген чарадығ хоостыра Семён Константинович Добров «Правда» газетаның Казахстанҷа собкоры поларға ызылған. «Хызыл аалның» редакторына Серафима Георгиевна Арыштаева турғызылған. 1943 чылда Елена Абдинаны тоғысха ол алған, пастағы чахығлар пирген. Оларны толдырарға постаң хыс Ағбан хыриндағы аалларзар чазағ сығыбысчаң. Хабарҷылар прайзы даа іди тоғынҷаңнар: иртен иртӧк турып, чолға сығыбысчазың, аал хонии тоғынҷыларына тоғазып, чоохтазып алчазың. Тоғыс пасталар тусха орта столың кистінде одырарға кирексің. Хабар пазып пастапчазың. Ол тоғыс тоозылза, сах андох пасха чахығ пирілче. Кӱн тооза чӱгӱр чӧріп, саңай майых парған Ӧлӧнек редакция туразындох, газеталар тӧзеніп алып, узирға чадыбысчаң. Іди кӱннің сай.
ФРОНТСАР ЧӦРГЕНІ
«Хызыл аалда» саңай ла ипчілер тоғынчалар. Харын даа, азымахчы фашисттерні, ханға тоспас сыр чылан чіли, уйазынаң сыххан чирінзер нандыра сӱріп пастабысханнар. Аннаңар фронттаң ӧріністіг хабарлар кил сыхханнар. Москвадаң оларны кӧп саннаң ыс турғаннар. Оларны табырах тілбестирге, газетада сығарыбызарға киректелчеткен. Пу тоғыс наа хабарҷының кӧңніне кірҷең. Аның ӧткін хылии мында даа харахха тасталған. Хабарҷы тоғызының ӧӧн чазыттарын піліп алғанда, постаң хыс халых-чарыдығлығ тоғыснаң айғас сыххан. Елена Абдинаны ВЛКСМ обкомында удаа кӧрерге чарир полған. Анда тоғынчатханнарның чӧбі хоостыра чиит хабарҷы наа чӧрімнің пастағҷызы полыбысхан: Хакасия чииттерінең чыылған ахчаа зенитнай батарея алып, фронтсар ызарға, чааҷыларға сыйлап пирерге. Пастағы хаалағ соонаң ікінҷі хаалии поларға кирек. Іди чииттердең ахча чыыр тоғыс Еленаның иңніне артылған.
– Чиңіс кӱнін табырах чағдадар чарых сағыс кіргені уғаа маңат. Че аны толдырып аларға кирек. Аннаңар ВЛКСМ обкомы ол тоғысты сағаа чахыпча, – тееннер комсомолның Хакасиядағы обкомында паза хайдағ нандырығлығ кирек пастабысханын сизіндіргеннер, аны маңнаныстығ толдырарға алғааннар.
Хакасияның комсомолецтері паза чииттері чыған ахчаа
алылған зенитнай батареяны Елена Абдина фронтсар ӱдес чӧрген
Сынап таа, ағаа саңай маң чох кӱннер пар сыхханнар. Аал хониинда істенчеткен оол-хыстарнаң, городтардағы предприятие-организацияларда тоғынчатхан чииттернең тоғасчаң, наа чӧрімнің ӧӧн пӧгінін чарытчаң. Ахча чыып, Совет чааҷыларына зенитнай батарея сыйлап пирер сағыстаң пірдеезі тоғыр полбаан. Іди Хакасияның прай даа пулуңнарында ол тоғыс пасталыбысхан. Хаҷан ахча читкіҷе чыыл парғанда, зенитнай батареяны фронтсар апарар, чааҷыларға сыйлап пирер сурығ турыбысхан. Комсомолның Хакасиядағы обкомына ол батареяны Карельскай фронтха сыйлап пирерге чоохтаан осхастар. Анда зениткалар тың кирек полған, неке.
Хакасияның чииттері, ӧӧнінде комсомолецтер чыған ахчаа алылған зенитнай батареяны Карельскай фронтха сыйлирға чӧргеннеңер Елена Антоновна чоохтирға хынмаҷаң. Ол чорыхтаңар сым поларға сӧс пиргеннер, неке, тіп тӧлкеленҷеңнер редакцияда тоғынчатхан чаа ветераннары. Іди дее пол парарға айабас. «Соохха тың тоңаным сағыста халтыр», – хысхаҷахти ӱндес салҷаң хада тоғынчатхан улуғ арғызыбыс. Ідӧк Хакасиядаң сығара зенитнай батареяны фронтсар кемнер ӱдес парғанын чоохтирға хынмаҷаң. Узах чорыхха чӧргеннер аразында хакастар санынаң ол чалғысхан на полтыр. Карельскай фронтха зенитнай батареяны сыйлапчатхан туста чааҷылар аразында пір дее чир-суғҷыбыс орта полбаанына кӧмес хомзын салҷаң.
КИЛІСТІРЕ СЫЙЫХ
Областьтың халых-чарыдығлығ чуртазында ӧткін араласчатханы, наа пастағларның ээзі полыбысчатханы уғаа махтағлығ. Сыбыра чон хайииндазың. Олох арада ӧӧн тоғысты толдырарға кирегӧк нооза. Прай чирде кізі соона халбасха кӧнік парған Елена Абдина редакцияда даа пасхаларының соонда полбаҷаң, позының хынығ, тирең сағыстығ хабарларынаң хығырығҷылар хайиин тартчаң. Чаа парчатса даа, «Хызыл аал» газета 2 муң тиражтығ сыхчаң. Итсе, ол андада ікі ле страницалығ полған. Хайди таныхтаҷаң полғаннар пістің ветераннарыбыс, хазнабысха хайдағ даа сидік, аар чыллар полза, «Хызыл аал» сыбыра кӧрілген кӱнге орта сых турҷаң.
Чиит хабарҷы ӱр ниместің не аразына тоғызына тазых парыбысхан, хынығ материаллар тимнеп сыххан. Аның кӱстенізін кӧріп, Серафима Георгиевна пір чыл пазынаң аны редакцияның нандырығлығ хачызына турғыс салған. Анда даа Ӧлӧнек позын чахсы ла саринаң кӧзіткен. Хаҷан ханнығ чаа совет чонының чиңізінең тоозылғанда, фронттаң иреннер айланып пастабысханнар. «Хызыл аалнаң» сыбыра палғалыс тутхан чааҷылар редакциязар тоғысха кіріп алғаннар. Пастағылар санында Тимофей Николаевич Балтыжаковнаң Иван Васильевич Капчигашев полғаннар. Хайзы даа чаа чолларын Берлинде тоосхан.
Наа кізілер тоғысха кір сыхханда, хабарҷыларның маң тустары хозылыбысхан. Амды оларға улуғ материаллар даа пазар оңдай табылҷаң. Іди Елена Абдина істеніс матырларынаңар, чаа араласчыларынаңар чылығ кӧңніліг очерктер сығарҷаң.
Хаҷан «Хызыл аалның» нандырығлығ хачызына чаа араласчызы Тимофей Николаевич Балтыжаков турғызылғанда, областьтағы ВЛКСМ обкомы Елена Антоновна Абдинаны комсомолның Москвадағы пӧзік школазынзар ӱгренерге ызардаңар чарадығ алыбысхан. Чиит хабарҷы педучилище соонда пасха орында ӱгренмеен нооза. Москвадағы ікі чыллығ курстарны тоосханы пӧзік ӱгредіг алғанына тиңнелҷең. Анда ӱгренчеткенде, Ӧлӧнек «Комсомольская правда» газетада пос кізізіне санал сыххан, аннаң пик палғалыс тутхан. Хаҷан ол ӱгредиин тоосчатханда, хакас хабарҷыны постарынзар тоғынарға матап чӧптееннер. Че ол ибзер айланған. Аны «Хызыл аалның» редактор орынҷызына турғыс салғаннар. Хакас радиозының хабарҷызы Гаврил Герасимович Трояковнаң чуртапчатхан.
Уламох нандырығлығ тоғыс. Мында даа ол ӧткін хылиин маңат кӧзіткен. Хабарҷылар аразында иртірілчеткен марығда аралазып, Югославиязар тынанарға пар килер путёвка утып алған. Андағ чидіг кӧп кізіні таңнатханға тӧӧй пілдірген. Че Елена Антоновна позының кӱзіне киртінчеткен. Югославиязар тынанарға парчатхан улуғ арғызыбыс анда даа позына килістіре тоғыс тапхан: чаа тузында андағы партизаннар аразында хакастар махачы чааласханын ол чахсы пілген. Аннаңар тынанар орнына ол хазнада істезігліг тоғыс апар сыххан, кӧп чапсых материаллар таап алған. Соонаң оларны пістің газетада чардыхти сығарғлаан. Позы алынҷа пістің чир-суғҷыларыбыс Югославиядағы партизаннарнаң хада хайди чааласханнаңар книга пас саларға пӧгін тутхан полған.
ЧАЙААЧЫ ТОҒЫСТАРЫ
Піс аннаң хада хынығ, чапсых чоох-чаахнаң илееде ӱр одыр салҷаңмыс. Прай нимее аның позының кӧрізі полған. Хада тоғынчатхан арғыстарыбыстың аразында чайаачы узы хоостыра Каркей Нербышевті прайзынаң артых махтаҷаң, хоости пасчатханына матап морсынҷаң. Хыйғалары хоостыра тілбесчілерні Иван Капчигашевнең Михаил Чебодаевті таныхтаҷаң. Моисей Баиновтың кибеліс-поэмаларын уғаа пӧзік паалаҷаң, уламох тӱзімніг тоғынарға кӧӧктірҷең.
– Ӧкіс ӧскенімні хаҷан даа ундутпаҷаңмын. Хайдағ даа сидік, аар туста позыма ла ізенҷеңмін. Пілҷеңмін, мағаа полысчаң-хабасчаң іҷе-пабам чоғыл. Аннаңар пасхазының соона халарға хынмаҷаңмын, – пірее чоохтазығ тузында кӧңні-чӱреенің кічиҷегес чардығын ас пирҷең хада тоғынчатхан улуғ арғызыбыс.
Елена Антоновна позының чайаачы тоғыстарын, сыныхтағ иртірген оңдайнаң, газетада чардыхти сығарыбысчаң. Анаң хығырығҷылар хайиин сағыҷаң. Ӱндезіглер кил сыхса, чӧптер пиріп пастазалар, ол тоғызын узаратчаң. Іди пістің чонның хынчатхан чиистерінеңер кӧп аймах статьялар сығарған. Анаң чіҷең ниме идерге ӧнетін ӱгренген Ульяна Идимешеванаң хада «Хакастарның кухнязы» прайзына кирек книга сығарыбысханнар. Оңарылыстығ, ол садығдаң табырах чіт парыбысхан.
Ідӧк садығдаң табырах чіт парыбысханнар Елена Антоновна тимнеен пістің чонның кибір-чозахтарына чарыдылған ікі чыынды. Пастағызы – наа тӧреен паланың кіндік іҷезінеңер, ат адир оңдайлардаңар, пала ааллат чӧрердеңер тузалығ чӧптер. Ікінҷізі – ах чарыхтаң парыбысхан кізіні чыыр чозахтардаңар. Мында саблығ хабарҷы Хакасияның пасха-пасха аалларындағы кибірлерінең таныстырарға харасханы прайзының хайиин тартчаң.
Андағох тузалығ, чарых кӧңніліг пазылған саблығ драматург Александр Топановтаңар книга. Аның чуртас чолы, Хакас драма театрын тӧстиріне кӧп кӱс паза тус хоратханы уғаа алғым чарыдылча.
Хада хонғаны Гаврил Герасимович Трояковнаң ікі пала, ӧскіріп, чон аразына киргеннер. Амды оларның Тамара Гавриловна Троякова, тархын наукаларының докторы, хазых, Новосибирскте чуртапча, тоғынча. Игорь іҷезінеңӧк пурун ах чарыхтаң парыбысхан. Елена Антоновна, 94 чазын толдырып, 2017 чылда ӱреен. Тӱзімніг тоғызы ӱчӱн ол кӧп аймах сыйыхтарнаң таныхтатхан. Иң аарлығ сыйии – «Знак Почёта» орден.
Сомнар «Хакас чирі» газетаның паза Елена Абдинаның ибдегі архивінең
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде