«Тағ кізізі» (Пасталғаны 9 №-де. Тоозылғаны)
Сарина пастағы туста оолдаң чалтанған даа тиирге чарир. Оол аннаң часха кӧмес улуғ пілдірген. Че, чоохтаза-чоохтаза килгенде,
Мансар ағаа хаҷанох таныс кізі чіли пілдір сыххан. Сарина сизінмин дее халған, хайди олар чоох аразында удур-тӧдір «син» тіп айлан сыхханнар. Оолнаң хыс, кӧрген киноны ӱзӱріп, аны-мыны чоохтазып, ағырин пастырғаннар.
- Син осхас хыс мында ниме итче? - кинетін сурыбысхан оол хыстаң.
- Хайди ниме итче? Оолнаң хости пас парча, - ойынға айландырған Сарина нандыриин.
Мансар, аның нандыриина кӱлінібізіп, суриин чарытхан:
- Син осхас хыс мындағ кічиҷек городта ниме итче? Пірее пасха улуғ городта чуртабин?
Мындағ...
Сарина, ағаа читіре дее чоохтанарға пирбин, пазын пулғабысхан.
- Чо-ох, - теен ол. - Мин улуғ городта чуртап полбаспын. Пірдең, пасха чирде кем мині сағыпча? Кемге анда мин кирекпін?
- Хайда тоғыс, хайда чурт - анда синің ибің,
- теен оол.
- Чох, мин пістің чирдең пасха чирде чуртап полбаспын. Хайди пасхан пістің пір хакас поэт: «Мин чирім чох, чуртап, истенминчем. Чирім дее сах ідӧк истенмес мин чох». Минің мында тоғыс ла нимес. Минің мында - іҷе-пабам, харындастарым, ӧӧрелерім, туған-чағыннарым.
- Кізі чуртазы тооза іҷе-пабазынаң на хости чуртабинча нооза. Ӧс парза, хусхаҷах таа уйазын тастап парыбысча.
- Кізі хусхаҷах нимес. Сағын килзе, кізі пу чир ӱстӱнде нимее чуртапча? Ниме кирек кізее?
Ол, чағыннарынаң, позына аарлығ кізілернең хости полып, оларнаң хости полған на кӱнге ӧрінерге кирек. Пілбинчем... Че мин іди сағынчам.
- Син мындағы чуртастаң пасха чуртасты пілбинчезің, аннаңар іди сағынчазың, - кӱлінібіскен Мансар.
- Пілбинчем хайдағ пасха чуртас, - теен Сарина, - че минің мында чыл сай чистектеп чӧрҷең тағларым пар. Чайғызын оларзар пар килзең, чӱректе хайдағ истіг пол парча! Аалым хыриндағы суға сомҷаң сууҷағым пар, - пу сӧстерні чоохтапчатханда, хыстың ӱні дее, кӧрізі дее алыс парыбысханға тӧӧй полғаннар.
- Кічіг сууҷах тіпчезің ме? Ол кічіг сууҷахтар даа прай улуғ суғзар маңзырасчалар, - теен Мансар. - Ағаа хозылып, улуғ суғ полып ахчалар. Синің аалың хыриндағы сууҷах таа пасха суға кире ахча нимес пе? Ідӧк - кізілер.
- Я, андағ, - нандырған Сарина, - че ол кічіг сууҷахтар, улуғ суға хозылып, анда чіт парчалар. Олар постарының даа адынаң адалбинчалар. Сын нимес пе?
- Син тіпчезің кічіг сууҷах, улуғ суға хозылып, чіт парча. Чох, чараспинчам. Кічіг сууҷахтар, улуғ суға хозылып, анынаң хада улам кӱстіг ахчалар. Пістің дее чон, санға асхынах таа полза, пӱӱнгі кӱнде тилекейнің хайдағ ла пулиинда чуртабинча: Японияда, Кубада, Индияда, аннаң даа пасха кӧп чирлерде. Мин сағынғанда, піске анзына поғдархирға кирек. Оларның кӧбізі пасха чирде пістің Хакасияны сабландырча.
- Пос чирін чи, пасха чирзер парбин, мында чуртап, сабландырарға чарабас па? А нимее поғдархирға? Іди прайзы чирібістең парғлабыссабыс, кем мында халар? Мында даа кемге-де тоғынарға кирек, - нандырған хыс.
- Че пістің чирде андағ специальность чох полза чи, хайди поларға? Піске мында ам даа итчең тоғыс у-у нинҷе кӧп.
- Анзы пасха сурығ, - теен Сарина. - Позың чоохтапчазың, мында итчең ниме кӧп тіп. Кем аны идер? Кем ол тоғысты кӧдір парар?
Олар пу сурығ ибіре илееде сарысханнар, анаң Мансар, хыссар айланып, сурыбысхан: «Сарина, син ирлігзің ме?» Андағ сурығны сағыбаан хыс андар хахап парып кӧрібіскен, анаң ағаа сурығнаңох нандырған: «А ноға іди сурдың?» Мансар пір дее ниме нандырбаан.
- Син минің суриима нандырбадың, - айланған Сарина андар хатабох.
Оол тӱрче сым полған, анаң чоохтанған:
- Тӧреем-ӧскем мында. Ӱгренгем пасха городта... Пеер айланғам, че тоғыс таап полбин,
ӱр чӧргем... - хыссар айланып, аның харахтарынзар кӧні кӧрбин, хосхан. - Ам пеер ӱр нимеске ле килгем, іҷе-пабама тоғазып аларға, анда... минің сӧбірем пар.
Изі чох сымзырых пол парған... Хыс, ниме дее чоохтанарын пілбин, сым на полған, анаң «Ипчің мыннаң нимес пе?» - сурыбысхан. «Чох», - теен ол. «Ноға іди сурдың?» - кӧрібіскен ол хыссар.
- Ноға ба? - нандырған Сарина. - Іҷе-пабаңа тоғазарға чалғызан на килгезің.
Оол удур пір дее ниме тапсабаан. Іди олар илееде сым парғаннар. Автобус сағыҷаң чирге читкенде, тохтабысханнар. Чоохтары даа паза парбин сыххан чіли пілдірген. Кирек автобус килгенде. Сарина хол пирген: «Че, анымҷох, Мансар», - теен ол. «Анымҷох, Сарина, ... ачырғастығ... Син чахсы хыссың...» - теен Мансар. Сарина аның сырайынзар хази кӧрібіскен. «Ниме? Ниме ачырғастығ? Мағаа кӱлче бе?» - сағыс ойли халған аның пазында. Чох, ол ойнабаан, анзынаңар аның харахтары чоохтааннар. Мансар ниме-де чоохтанарға иткен, че Сарина, андар кӧрібізіп, сырайында кӱлініс «хоостабысхан», табырах ла автобусха одырыбысхан. Автобуста ол соонзар хайбағынмаан. Аның істіне кинетін не пӱрӱңкӱ тӱс парған. Ол туста кӱн дее, ноға-да хыстың алнында пыроланған чіли, кизек пулут кистіне чазыныбысхан. Че хыс кізі аны даа, хыриндағы даа суулас парчатхан саарбахтарны сизінмеен. Ол позының сағыстарынаң полған: «Ачырғастығ ағаа, - сағынған Сарина. - Ниме ачырғастығ? Улуғлан парған іҷе-пабазын тастап парарға ачырғастығ ба, паза хаҷан тоғазарға килізерін пілбин? «Ачырғастығ...» Арса, тамырлары пос чирінең ӱзіл парғанын сизініп, ачырғанча. Я... ачырғастығ... ачырғастығ, - узаратхан хыс кізі оолның сағызын, позы даа сизінмин. - Ол пик поғда кӧрімніг, че аның кӱзі тубан чіли тарир - чилегелері чирінең ходырыл парғаннар. Тиктең чоохтабинчалар, чилегезінең ходырылған ағастың салаалары хуруп парча. Э-эк,
- сағынған хыс, - «тағ кізізі», «тағ кізізі» - улуғ суғдағы кӧрінмес тамҷыхтарның пірсізің син. А мин... мин сині нымахнаң тиңнестіргем, чазыт сағыстарымҷа чорыхха хада ал чӧргем...»
Ибзер парар тус чидібӧк килген, Сарина олох автобусха билет алған, че «тағ кізізі» анда чох полған.
Иирде ӧӧрелері «тағ кізізінеңер» сурғаннарында, хыс ӧӧрелеріне нандырған: «Я, ол пістің чирде, сынап таа, аалҷы, че ол - тағ кізізі нимес. Ол - пізӧк осхас кізі паза... паза ырахта аның сӧбірезі пар... Пот, піди пот, хыстар».
Тамара САЗАНАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |