ЧОЛЫҢ АЗЫХ ПОЛЗЫН, ПАЛАМ
Статья
Пес тее одынмаза, ууҷаның иртен иб аразындағы позының пасха даа хайынызы пар. От имнер хайнадар ол, кічіг плитказына чейник турғызып, анын, сала сооп парарын сағир. Че пу тоғысты идер алнында, ууҷа, пасталчатхан кӱнде прай ниме чахсы ползын тіп, пазырып алар хаҷан даа. Тоғыс чох ол одырбинча. Олаңай даа тӱк тыдып одырчатса, ол пос алынҷа, пірееде хыңнанып, пірееде тыыда ырлар ырлап салып одырча. Че ууҷаны чахсы ис кӧрзең, аның ырлары прай сурыныстар полчатханын оңнирзың. Анда ол Ӧӧркі пабаны, Аның іҷезін, прай чап-чарыхтарны махтап, саблап, анаң оларға алданып одырча. Пірееде, тізең, аның кібіреніп одырчатханын кӧрерзің, анда даа - олох ла сурыныс, алданыс. Іди, тӧзектең турған соонда, ол-пу хайынҷахтарын тоозып, ууҷа тураның аархы пӧлігінде турчатхан сундуғынзар пастырды.
Пу сундухта аның палаларына ам даа читіре таратпаан нимелері чатча. Тузы читсін тіп сағынча ол. Палаа даа пірее сыйыхты аларға пызып аларға кирек, анаң соонаң ол сыйыхты, аарлап-хайраллап, кибірли тудынып, соонаң позының тӧліне ідӧк кибірли артызар ӱчӱн. Сундуғын азып, холын сундухтың оң саринзар тирең арах сухча. Аннаң ол сӱбӱректе ораалған ниме сығар килді. Одырчыхха одырып, аны, ипти сыйбап алып, асча. Мына ниме-де пызыңни тӱсті. Ол кӱмӱстең иділген кірес полған, кірестің оң саринда Иисустың алтын чайындылығ омазы. Ууҷа кіресті, охсанып, сырайға чапсыра тудып, ниме-де пос алынҷа чоохтанча.
«Я, пу - уғаа аарлығ, хуйахтығ, родтаң родха парчатхан ниме. Самойның родынҷа парчатхан кірес пу. Самой паба-іҷезінің тун оолғы полған, аннаңар ағаа пирілген пу кірес, тузы читкенде. Амды пу кіресті тун оолғымның холына пирер тус читче одыр, ағаа тӱрчедең иліг час полар. Пыс парған ол. Кибірли тудынзын ол аны. Тӱрчедең аның палалары хоных хонып пастир. Алғазын оларның чуртас чолын, хоныхтарын пу кіреснең, соонаң туңмаларының палаларын даа, сынап олар хынзалар. Пу мин парған родта андағ кибірге тудынчалар. Мин, килін кізі, ідӧк ағаа тудынчам, аарлапчам пу кибірні. Піс тее палаларны пу кіреснең кічігдең «Чолың азых ползын, палам» тіп, полған на сай алғаабыс. Аннаң артых ниме полҷаң? Палаа іҷе-пабаның алғазы, чылығ сӧзі кӱннің кирек. Оӧнінде аны Самой итчең, ир кізі, сӧбіренің пазы, че пірееде, ол ибде чох пол парза, позым даа пу кіреснең оларны кірестеп, чолға алай улуғ кирекке парчатса, алғаҷамох. Худайнаң палаларның хоныхтары пӱӱнгі кӱнге читіре тудылча. Соонаң за кем пілер. Хайди тудынарлар - андағ полар ол.
Постарының ӱстӱнде Худай парын пілінзелер, сайбағ итпезелер, андада чоллары азых полар. О, Худайым, палаларымны тут орта чолда, полые оларға пу чуртаста», - іди сағынып одыр ууҷа. Анаң кіресті пазох сӱбӱрекнең ораабызып, сундухсар нандыра пастырча. Ууҷа аны хайдаң сығара тартхан, андарох салча, че холын ол сундухтаң сығарбинча. Анда пазох ла ниме-де хасхланча. Мына пазох пір ораанҷах. Мынзы за улуғ. Пазох ла одырып, сӱбӱректі сисче Уклинча ууҷа, анзы, тізең, сии тартыл парған осхас, пирінминче. Че хайди полза, систіп алды ол аны.
«Пу кӧгенекті, хыл платты паза поғоны улуғ хызыма сыйлирбын. Ағаа кӱскӱзін хырых пис толар. Ол амды тӧрт паланың іҷезі полча нооза. Аның ікі хыс, ікі оол. Пыс парған ипчі ол, ниме хайдаң сыхчатханын паза хайдар парчатханын прай оңнапча. Пу нимені пасха холға пирерге тузы чит тее килген. Пірее киссе, киссін дее улуғ той-пайға, платты иңніне дее артынзын, че иптіг тудынзын. Іҷемнің іҷезінең килген пу нимелер минің холыма. Пу нимені іҷем тӧрт пала соонда мағаа читірген. Хуйахха пирілген ол мағаа.
Тузы читкенде, пірееде улуғ тойларға парчатса, кизерге килісчең. Хайраллаам мин аны, аарлап тудынғам. Ок, хайдағ сылама хыл платтыр. Платтар андағ полған нооза ол туста, паазы аарлығ полған мындағ платтарның, амды андағлар хаҷанох чоғыл. Чоғыл, хайдаң полҷаң. Пӱӱнгі платтарның хыри даа чоғыл пуларнаң тиңнестірерге. А кӧгенек тоң торғыдаң иділтір, иңмен хыри хыдат торғызы полтыр, пілектестері прай иңменнең ӧңдес иділтір. Прай иділгені иптіг, родтың ус ипчілері аны холнаң, тігіп, хоостаптырлар. Іди тіҷең іҷем.
Пу улуғ хысха пирілчеткен ниме, мин дее улиина пирем. Пірдең, аның хыстары пар нооза. Пу кип-азах соонаң пістің тун хызыбыстың холынаң, алғаанынаң аннаң андар хыс саринҷа парар. Кем пілер аны: соонаң хайдағ родтың хыстарының холында пол парар пу хуйахтығ кип-азах. Хыс пала пасха родтың палазы нооза, аннаңар парар ол аймах-пасха родтарзар, че пістің родтаң сыххан нименің хуйағы, талааны, пу нимені, аарлап, кибірли тудынза, оларға прайзына чидер. Пістің родтың ханы оларда парох нооза, че ол ипчі кізі саринҷа парча.
Пот андағ кӱстіг ол родтаң родха, тӧлдең тӧлге парчатхан нименің кӱзі тіҷеңнер улуғлар, чонда аарлалҷаң мындағ ниме. Пу кибірге тудынарға палаларны полған на іҷе-паба ӱгредерге кирек. Піди родтың хуйахтығ нимелерін аарлап, піліне кибірли тудынза, тӧлнің чолы азылып одырча. Нимені нимее салбин чӧрер чол азылбинча андағ тӧлге. Че платты паза кӧгенекті ӱр нимеске тасхар соохха сығар саларға кирек, кӱӱ кірбес ӱчӱн», - мындағ сӧстернең позының пос алынҷа чооғын тоозып, Уклинча ууҷа, иңніне кип тастап, сенексер сығып, апарған нимезін ілгіске іл салған.
«Че, ӱр нимес танығып алзын, анаң кирем мин аны», - тіп ала, ибзер нандыра кірче. Сайалған сӱбӱрек ӱстӱнде чатчатхан поғоны холға алып, сыйбап, андар матап кӧріп, поғоны кӧксіне тутча. Анаң, кинетін турып, пулуңда турчатхан кӧріндес хыринзар пастырып, поғоны кизіп, кӧрін кӧрче. «Хайдағ ус, сибер холлығ кізі иткен ни пу поғоны. Мында пурунғы таналар. Оларны садығҷылар, пасха хан чирінең ағылып, уғаа аарлыға сатчаң полтырлар. Полар-полбас кізі мындағ таналарны ал полбаҷаң осхас. Амды за мындағ таналар пістің чонда хай піреезінде ле халғлааннар. Таналар ибіре нинҷе-нинҷе ибірт аймах-пасха ӧңніг сын сурлар тартылтыр, че ӧӧн тӧзегі арған сурдаң иділтір. Сурларның ӧӧ прай килістіре, син-кӧрімнері оларның пір тиң. Айанаң поғо ӱстӱнҷе тартыбыссаң, чылбыраң на парыбысча, пірее-пірее ле чирде тудылып, че анзы улуғ паза сала кічіг таналар айаа тееп парчатханы пілдірче. Поғоның тасты ибіре пазох аймах-пасха сурлар, мында ӧӧнінде аймах-пасха аарлығ тастардан, иділген сын сурлар, че аразында арған сурлар пілдірібӧкче.
Я, уғаа улуғ тоғыс иділтір, узох ипчі чон пістің. Ӱгренҷілері дее чох полза, хол узынаң хайдағ сіліг паза иптіг тонанҷых-чазанҷыхтар идіп алҷаңнар, - тіп сағынча Уклинча ууҷа. - Че, хайдағ айастығ, улуғ алҷаас пол парған: тузында пістің чон пос нимезін кибірли тудынмин салған, іди хуйах тың сайбал парған. Кӧбізі пу пурунғы аарлығ нимелерні, хайраллабин, пос кип-азаан, нимее салбин, чідір салған. Че чуртаста прай ниме ибіре чӧрче. Айланҷаң ниме айланып одырча. Чон ам сала постина айланар полыбысты. Че улуғларның кибірли иділген, иптіг, пик хуйахтығ кип-азаа парыбысхан, айландыр полбассың аны, типсел парғаннар олар. Поғоны кӧксінең суурып, сундуғынзар нандыра салча.
Ол аны анаң, кӧгенек паза плат сала таных парза, nip саңай ипти сал салар. Ууҷа сундуғынаң паза ниме сығарбаан, че анда пу даа, сығарып, кӧзіткен нимелерінең пасха илееде ниме пары пілдірче. Анзын за Уклинча ууҷа позы хаҷан-полза азар піске. Аның тун оол-хызынаң даа пасха палалары паза пархалары пар нооза. Оларға даа аның хуйахха артысчаң нимелері парына ікінҷілес чоғыл. Андағ полған алында пу ла родта, сӧбіреде нимес.
Чонда полған андағ пик кибір. Прай ол ниме соондағы тӧлнің ӱчӱн иділҷең, аның хуйағы пик ползын паза паланың чолы хаҷан даа чахсаа азылзын тіп. «Чолың азых ползын, палам» сӧстерні хайдағ ла іҷе-паба пос алынҷа, Худайдаң сурынып, чоохтанминча ни. Пу уғаа улуғ алғас сӧстері. Ундубаңар пу сӧстернең пос паза чон палаларын алғирға. Улам пӱӱнгі кӱнде палаларның ӱчӱн сурынарға. Минің паламның паза чонның тӧлінің чолы чахсаа азылзын хаҷан даа!!!
Лариса ЧЕБОДАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде