ЧОЛЫҢ АЗЫХ ПОЛЗЫН, ПАЛАМ
Статья
(чоох)
Узун хысхы харааларны тобырарға частан парған кізее полған на сай оой полбинча. Хайдағ ла сағыстар сағынминчазың, ниме ле сағысха кірбинче, хайдағ ла тустарҷа чорыхха чӧр килбинчезің... Андағ ол узы-пазы чох пілдірчеткен хысхы харааларның тоғызы.
Пу даа хараа Уклинча ууҷаа пасхазынаң пасха полбаан. Ол, наннаң нанға айланып, ипти чат полбин, ирееленчеткен. Аразында ол одыра тусче, анаң пазох чат кӧрче, пірде, турып, кӧзенек хыринзар пастырып, кӧзеңе хырин азып, тасхар пахлап кӧрче. Іди ол, кӧзеңе азып, харахтарын тигірзер айландырып, ай тол парғанын кӧр салған. «Ок-а, ай тол партыр нооза. Хайди сизінмин халғам анзын. О-о, кирі муханған, ундутчыл полыбысхазың ма?» - пос алынҷа чоохтанып, халахтан парча ууҷа.
Ай толчатхан туста, ууҷа пала-пархаларына, толдыра айзар кӧрерге чарабас тіп, тӧреміл азынада чоохтап салча, Пу туста чир ӱстӱндегі хара кӱстер, хомай нимедең айғасчатхан чон позының тоғызын кӱстіг апарча тіп чоохтаҷаңнар аның улуғлары, аннаңар посты хайраллирға кирек ол нимедең. Посты пос хайраллабаза, кем кӧрер, кем хайраллир тіп Уклинча ууҷа палаларына ам даа чоохтапча, олар улуғ даа ползалар. «Пілзіннер палалар прай нимені. Чуртаста ниме ле полбинча, аймах ниме полча. Прай ла кізі ах сағыстығ нимес, чон пір тӧӧй нимес нооза. Пірееде сағыбаанынаң даа ух-соған учух килче. Кізі уғаа пасхаҷыл ниме. Аннаңар кізее киртінзе дее, сыныхтирын ундубасха кирек тіҷеңнер улуғлар. Орта ол, орта. Анзын даа палаларға ӱгреде чоохтирға кирек. Чон прай нимені пілче нооза. Чонда, чӱзер, муңар чыллар чыылып, аның сағыс-кӧгізін, хыйғазын кӧзітчеткен сӧс кӧп чӧрче. Че оларны тузында оңнап алҷаа кирек. Улуғлар чоохтабазалар, хайди оңнап аларлар олар аны», - Уклинча ууҷа мындағ сағыстығ пазох тӧзегінзер пастырған.
«Я, - сағын чатча ууҷа, - паланы, ӧскіріп, кізі идіп, чон аразына киріп алары оой нимес. Піске дее апсаамнаң оой ла полбаан. Итсе-де, піс ынағ, пілізіп, иліг азыра чыл чуртап
салғабыс. Прай ниме полған. Ниме анзын чазырар. Полған ниме, полып, иртіп, ундудылып одырған, че ӧӧні халып одырған. Анзы - пала, аны кибірли ӧскірері. Чуртастың ӧӧні пала полчатханын піс ікӧлең сизінгебіс. Пала ла сӧбірені сӧбіре итче нооза, пасхазы прай иртісче, че пала пастыра тӧлдең тӧлге хан парча, хан ойлапча. Пірее туста ол хаҷанох полған-ирткен нимелер харах алнында ам на полчатхан чіли турыбысчалар. Андада пазох ла оларны хатап чуртапчатхан чіли иртчезің. Андағ ол уурабас, чӱрекке саңай сиип парған чуртас танығлары».
Сағыстарға пастырып, аразында сабыхсып парыбызып, анаң пазох усхунып, ууҷа таң асханын даа пілінмин халған. Хайбағынып, кӧзенексер кӧрзе, хонҷых Араптарның пезінең ыс хаҷанох пурлапчатхан осхас. Ыс тигірзер кӧні тартылча, тасхар соох одыр. «Че, тус пис-алты часча полар, неке», - сағынча ууҷа. Хысхызын Араптар иб аразында пу туста хайынып пастапча. Анзын Уклинча чахсы пілче.
Че ууҷа пезін ирте одына чоғыл. Ол орай иирде одын салча, аннаңар тура соорға маңнанминча. Пірдең, пӱӱл олғаннар аның туразын тастынаң чахсы чылығлабысханнар, аннаңар чил нимее маң пирбинче ууҷаның туразы. Кӱн ортызынзар ла аның пезінең ыс сығар. Хонҷыхтар за анзын пілчелер, Аның пезінең ыс сыхчатса, хонҷыхтар ууҷаның амыр, хазых хонып алғанына ізенчелер. Че андағ даа полза, піреезі, ыс сығарын сағып полбин, иртен тура даа кіре ойлап пар килче. Палалары, тізең, иб аразында хайынҷахтарын тоос салзалар, ідӧк кӱнде ікі-ӱс хати кил парчалар. Ууҷа анзына полған на сай хынминча, итчең нимелерің чох чӱгӱріс чӧрчезер тіп, Че іди дее тізе, істінде ағаа уғаа ӧріністіг. Палалар, іҷені тастабин, сағыссырапчатханы чахсы нооза. Сынында ол андағ поларға кирек, Че ууҷа позына ам даа сыданчатханын ол оңдайнаң кӧзідерге харасча. Кізее ле аар чӱк полбасха тіп сағынча ол пос алынҷа, анзын сурынча ол ӧӧркілердең,
Лариса ЧЕБОДАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы