ААТ ХУСТАР ОСХАС ЫНАҒЛАР
24.08.2016
Хабарлар
Ис аалда, Целиннай орамаҷа ирт париза, кізінің хайиин пір кӧк сырлығ тура тартча. Тура, улуғ полбаза даа, прай ипти иділген, тастында ап-арығ. Аның ээлері Михаил Васильевич паза Анастасия Константиновна Топоевтер полчалар. Олар, ыраххы 1955 чылда хоных хон салып, амға теере ынағ чуртап парчалар.
ИЛБЕК АДА ЧААНЫҢ ХАТЫҒ ТУЗЫ
Анастасия Константиновна прай чуртазын малда тоғынған, Михаил Васильевич пастап шофер полып істенген, анаң Истегі совхозта машиналар, комбайннар, тракторлар тыхтаан. Ағанаң ууҷа ікізі дее 1930 чылда тӧреен. 86 чыл аразына оларға кӧп ниме кӧрерге киліскен. «Иң аар чуртас Илбек Ада чаа тузында полған, - чоохтапча Анастасия Константиновна. - Прайзына хатығ чуххан. Мин Казанов аалда ӧскем, иреннер чааласчалар, аалда ипчілер, апсах-инейлер паза олғаннар халғаннар. Прай чон хызылча, кізілер ӧзӧкчелер. Мағаа колхозта пызолар хадарарға, анаң молотилкада тоғынарға киліскен. Иреннер чохта, ипчілер трактор кистіне одырғаннар. Пабам ах чарыхтаң ирте парыбысхан, аннаңар мині тай іҷем ӧскірген, ол хазнаа нымырха, хой тӱгі пирерге кирек полған».
Михаил Васильевич чаа тузында пастап хыралар одалаптыр, анаң кӧпеннер тартхан, 13 час толғанда, чапчаң оолахха аттығ косилканаң от сабарға чаратханнар. «Чаа тузында матап тоғынғабыс, - сағысха кирче улуғ частығ кізі. - Пістің ойнирыбыс килҷең, че тоғынарға кирек, кӱстерібіс, тізең, пір дее чоғыл». Ағанаң ууҷа - тыл тоғынҷылары, турыстығ тоғыс ӱчӱн оларға медальлар читірілгеннер.
СОВЕТ АРМИЯЗЫНЫҢ ЧАЗЫТ ЧААҶЫЗЫ
1950 чылда Михаил Васильевичті армияа апарғаннар. Чиит кізі службаны Приморскай крайда ирткен. Ус холлығ, кӱстенҷік хакас оол пастыхтарның кӧңніне кірген. «Армияда мин шофер тоғызына ӱгреніп алғам, - чоохтапча Михаил Васильевич. - Пастап кізілер тарт чӧрҷеңмін, анаң мағаа хазнаның чазыттығ пічіктерін ал чӧрерге киліскен. Чалғызан чӧрбеҷеңмін, мині ӧнетін кізі хадарҷаң. Ол туста Кореяда чаа парған, анаң хазна ікі чардыхха чарыл парған. Ӱстӱнзархы Кореяа США полысхан, Алтынзархызының ӱчӱн СССР турысхан. Амды сағынчам, мин ал чӧрген чазыттығ пічіктер ол чаанаң палғалыстығ полған даа поларлар, неке. Служба хоостыра кӧп ниме кӧрерге киліскен, кӧзідімге, пастағы реактивнай самолеттарны. 1950 чылларда олар чазытта полғаннар».
Службаны тоосхан соонда, пастыхтар ізестіг чиит оолны армияда артызарға тың кӱстентірлер. «Ахча чахсы тоғынып аларзың тіп чӧптееннер, - чоохтапча аға. - Мині тӧреен чирімде туған-чағыннарым паза хынған хызым сахтааннар, аннаңар пір дее ынабаам».
ХЫС ОҒЫРЛААНЫ
Ипчізінең танысханнаңар аға мындағ ниме чоохтап пирген. Анастасия Константиновнаның тай іҷезі паза Михаил Васильевичтің іҷезі таныс полтырлар. Палалар тӧреенде, улуғлар оларны хада чуртат саларға чоохтас салтырлар. «Мин аннаңар пілгем. Настяа, службаа тартылғанда ла, пічік пасхам. Ол мағаа нандырған, армиядаң сахтирбын тіп сӧс пирген», - таныхтапча Михаил Васильевич. Ол туста СССР-да ооллар тӧрт чыл чарым служба апарҷаңнар, аннаңар чиит оол армиядан, 1954 чылда кӱскӱзін не айланған. «Ибзер килгенде, прай ниме изелче, - узаратча чооғын аға, - сағынчам, яблах хазыбызарбын, хазаалар паза сиденнер нааҷылабызарбын, анаң на тоғысха сығарбын. Хайдаң! Кӱскӱзін колхозта тоғыс кӧп, мині тамах тартарға ызыбысханнар».
Кӱскӱ тоғыстары тоозыл парғанда, чиит оолны «Ис» совхозтың пастағы директорын Дмитрий Потапович Зарваны тарт чӧрерге турғыс салғаннар. «Позы орыс, че хакас тілінең матлама чоохтанҷаң, - таныхтаан аға. - Аны тарт чӧрерге мағаа наа «Победа» машина пиргеннер». Ол туста Анастасия Константиновна Казанов аалда малда істенчеткен. «Мин аның соонҷа машиналығ парғам, - сағысха кирче Михаил Васильевич. - Килгенде, Настя тоғыста полтыр, ӱр сағынмин, аны, «Победаа» одыртыбызып, апарыбысхам». Оларның хыстарын ирге тут париғанын кӧр салып, казановтағылар колхозтың «Москвич» машиназынаң чииттерні сӱрізерге одырыбысханнар. «Хайдаң піске чидіп аларлар, - кӱлімзіреп чоохтапча улуғ частығ кізі. - Минің машинам наа, моторы кӱстіг». Іди Михаил Васильевичнең Анастасия Константиновна чуртап салғаннар.
СӦБІРЕНІ ИПЧІ ТУТЧА
Ол тустаң 61 чыл ирт парған. Топоев ирепчі, хада-пірге тудынып, чон аразына читі оол кир салған. Георгий, Вячеслав, Емельян, Николай, Юрий, Сергей паза Василий іҷе-пабаларының ӧӧн ӧрінізі паза поғдархазы полчалар. Олар прайзы даа армияа чӧргеннер, амды маңнаныстығ істен парчалар. Читі оолның ӱчӱн Анастасия Константиновнаа I, II паза III степеньніг «Іҷе медальы» читірілген.
Аалдағылар аға-ууҷадаң, палаларны хайди ӧскірерге кирек тіп, удаа сурапчалар. «Оолларыбыстың соонҷа ӧӧнінде ипчім кӧрген, - таныхтапча Михаил Васильевич, - аннаңар, кізілер айланза, Анастасия Константиновнадаң сурыңар тіпчем. Мин, шофер полып, рейстерге парыбысчаңмын. Иртен тоғысха парчатсам, палалар ам даа узупчалар, орай иирде килзем, олар узирға чадыбысхан полҷаңнар. Совхоз тузында піске маң чох полған. Пастап хыра салчабыс, чайғызын от тоғызына кірібісчеңміс, кӱскӱзін аннаңох кӧп тоғыс. Мин оолларыма чоохтап салҷаңмын, іҷелеріңні хаҷан даа истіңер, испезеңер, пулуңа турғыс саларбын. Итсе, палаларыбыс кӱстенҷеңнер. Школаа чӧр сыхханда, олар, чӧптезіп алып, ибде дежурство апарҷаңнар. Пірсі пӱӱн мал хазаазын арығлапча, ікінҷізі пол чуупча, кем-де ол кӱн ойнапча. Постары сағын таап алып, ол графикке тудынҷаңнар».
Михаил Васильевичтің паза Анастасия Константиновнаның 12 парха паза 14 кӧргенек ӧсче. «Іҷе полары - аар тоғыс, - чоохтапча Анастасия Константиновна. - Прайзына сағыссырапчазың. Палалар, пархалар паза кӧргенектер хазых чӧрзіннер тіп, Худайға пазырчам».
Алтон азыра чыл чуртап салып, улуғ частығ кізілер сӧбірені ипчі тутча тіп санапчалар. «Амғы чииттер, чуртирға маңнанмин, чарылыс парчалар, - ӱлесче сағыстарынаң Анастасия Константиновна. - Ипчі пазымнығ поларға кирек, ир кізее удур чоохтанмасха». Че олох туста ир кізі дее позын турыстыра тудынарға кирек тіп санапчалар Топоевтер.
Ис аалда Топоев ирепчі прайзына кӧзідім полча, сӧбірелерге чарыдылған пайрамнарда оларны сыбыра таныхтапчалар. Улуғ кізілернің сағызынаң, ирепчі, тіл алызып, хада тудынза, оларның чуртаста прай ниме килізер.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы