Jk мғы ту ста пістің хазнада чииттерні патриотизмге ӱгредеріне улуғ хайығ салылча. Хакасияда ол тоғыс хайди апарыпчатханынаңар Россия ДОСАА Ф-ының Хакасиядағы пӧлиинің кнезі Александр ПРОФА ТИЛОВНАҢ чоохтазып алғабыс.

- Александр Дмитриевич, Россия президенті чииттерні патриотизмге ӱгредерінеңер кӧп чоохтапча. Аның чахығлары Хакасияда чуртасха хайди кирілче?

- Амғы туста пістің республи-када чииттерні патриотизмге ӱгре-дерінеңер программа чуртасха ки-рілче. Ол программа азых ӱзӱріг-лер иртібіскен. Программа тоғы-нып пастаза, пістің республикада чииттерні патриотизмге ӱгредері тилир. Экономика министерство-зында чииттер политиказынҷа департамент тӧстелген. Піс, ДОСААф департаментнең паза экономика министерствозынаң пик палғалыс-та тоғынчабыс. Чииттерні патриотизмге ӱгредер мероприятиелер иртірчебіс.

- Чииттерні патриотизмге ӱгреде-рі чаа-патриот ӱгредии клубтары пастыра хайди толдырылча?

- Амғы туста республикада патриотизмге ӱгредер клубтар паза пірігістер тоғынчалар. Август тоозылчатса, патриотизмге угре-дер пірігістернің чыылығлары ирт-че. Пӱӱл 15-ҷі чыылығ ирткен. Анда полған на муниципалитеттең пірер клуб паза пірігіс араласхан. Пол-ған на муниципалитеттің иң артых клубы ӱс кӱн ирткен чыылығда араласхан. Араласчылар спорт кӧрім-нері хоостыра чир-суун арачылир-ға тимделерін кӧзіткеннер. Ідӧк олар арачыланыс киректерінҷе пілісте-рінең сынасханнар.

Чыл сай армияа парарға тим-ненчеткеннернің аразында спартакиада иртче. Республикадағы чиңісчілер Хакасия ӱчӱн тиксі Россия мариинда араласчалар. Пӱӱл республиканың командазы Крас-нодарда 8-ҷі орынға сыххан. Си-бирьдегі федеральнай округтың командаларын асхан.

- Хакасияда нинҷе чаа-патриот клубы тоғынча?

- Хакасияда прай 85 клуб то-ғынча, ідӧк ол санға чаа-патриот пірігістері кірчелер. Иң улуғ «Родина» пірігіс Ағбанда орныхча. Го-родтағы полған на ӱгредіг учреж-дениезінде чаа-патриот клубы то-ғынча. Олар прайзы «Родина» пі-рігіске кірчелер. Андағ пірігістер полған на городта пар. Ағбан пил-тірі аймаанда «Самур» халых пірі-гізі тоғынча. Саяногорсктағы «Десантник» клуб ДОСААФ-тың хо-лында тоғынча. Пӱӱл ағаа 30 чыл толды. Ол ӱлӱкӱнде арачыланыс министерствозының кізілері, кии-десант войсколарының командую-щай орынҷызы, генерал Анатолий Михайлович Кочетков, Централь-най чаа округының кізілері, ДО-СААФ-тың Оӧн чӧбінің кізілері араласханнар. Пайрамда клубтың иң чахсы тоғынҷыларын чеестеен-нер. Ікінҷі кӱнінде парашюттығ се-гіргеннер. Ідӧк пайрамда учухчаң-одырҷаң полосада кӧзідіглер ирткен. Ол кӧзідігде мотопланерист-тер паза дельтапланеристтер араласханнар. Аннаң пасха байкер-лер устарын кӧзіткеннер. Іди Сая-ногорск чуртағҷыларына улуғ пай-рам ирткен.

Пістің ікінҷі клуб армия алнын-дағы тимненіс кінінде тоғынча. Ол Ағбанда орныхча. Анда правительство полызиинаң грант ахча-зына иртерге сидік полоса паза спорт городогы пӱдірілген. ДО-СААФ-тың ахчазына клуб орных-чатхан турада тыхтағ тоғыстары

иділген. Ол кінде республика паза город мероприятиелері иртче. Ол санда улуғ класстар ӱгренҷілері-нің 5 кӱнге чыылығлары паза пасха даа мероприятиелер. Піс ол кін-нең толдыразынаң тузаланчабыс. Ідӧк кін Россияның тирігліг кӱсте-ріне специалисттерні тимнепче. Амғы туста анда С, Д, Е категория-лығ водительлер тимнепчебіс. Па-зағы чылда піс 20 радиотелеграфист^ тимнебізерге пӧгінчебіс. Ол специальностьха ӱгредерге тох-тадыбысхан полғабыс, амды ар-мияда радиотелеграфисттер ки-ректелче, аннаңар чииттерні ра-диотелеграфисттерге ӱгредерін хатап чуртасха кирчебіс. Амғы туста піс материальнай база тим-непчебіс. 15 октябрьдаң ол специальностьха курсанттар ӱгреніп пастирлар. Наа специальностьха ӱгреніп алып, олар Хакасияның адын Россияның тирігліг кӱстерін-де турыстығ кӧзідерлер. ДОСААФ-та тирігліг кӱстерге специалист-терні 1 октябрьдаң тимнеп пастап-чабыс. Іди 1 апрельге, часхыдағы хығыртығ кампанияа, специалист-тернің 50 %-і тимде полча. Таных-тирға сағынчам, пістің курсанттар службаны турыстығ иртчелер.

Чаа-патриот ӱгредиине Россия-ның арачыланыс министерствозы хозылды. 28 майда Москвада «Чиит армия» чӧрімнің конференциязы ирткен. Россияның арачыланыс министр! Сергей Кужугетович Шойгу ол конференцияны асхан. Анын, устаанаң чӧрім тоғызын пастаан. ПІСТІҢ республикада 13 чаа-патриот клубы чӧрімге хозыларға ча-ратхан. Пӱӱл кӱскӱзін клубтар араласчылары «Чиит армияа» присяга пирерлер.

- Нинҷе частығдаң чаа-патриот клубынзар кіріп аларға чарир?

- Клубтарзар ӧӧнінде 12 - 17 частью олғаннар чӧрчелер, че «Десантник» клубта, тізең, 7 частығ-даң ӱгренчелер. Амғы туста анда 70-ҷа олған саналча. Оларны армияа пар килген чииттер ӱгретче-лер. Аймах клубтарда олғаннар саны пасхалалча. Ағбан пилтірін-дегі «Витязь» клубсар 40-ча пала чӧрче.

Таныхтирға кирек, чаа-патриот ӱгредии техника ӱгредиинең пал-ғалыстығ. ДОСААФ-та мотоспорт, картинг, автоспорт чахсы тоғынча-лар. Олғаннар картингтең пастап, спорт автомобильлерінең чӧрерге ӱгренчелер. Ідӧк пістің авиамо-

дельнай спорт тиліпче. Пӱӱл ян-варьда авиамодельнай спортча Россияның первенствозын иртір-гебіс. Хакасияның олғаннары устарын чахсы кӧзіткеннер. Пістің республикада Россия чемпионы пар. Пасха даа марығларда піс ту-рыстығ араласчабыс. Кӧзідімге, Хызылчарда Сибирьдегі федеральнай округтың паза Моол чи-рінде ирткен чоннар аразындағы марығларда чахсы чидіглерге чит-кебіс. Піс техника спорт кӧрімне-рінҷе Хакасия ӱчӱн турысчабыс. Техника спорт кӧрімнері хоостыра олғаннар сағыстарын алғыдарға ӱгренчелер. Олар постары мо-дельлерні чайапчалар, тоғындыр-чалар. Сайбал парған картты пос-тарыох тыхтапчалар.

- Клубтарда олғаннарны чир-сууна хынарға паза аны арачылирға тимде поларға ӱгретчелер бе?

- Ол иң пастағы пӧгіннер полча. Кии-десант войсколарының командующей орынҷызы «Десантник» клубтың устағ-пастаанаң чӧп-тезіг иткен. Аны хоостыра ол клуб-тын араласчылары кии-десант войсколарынзар хығыртылчалар. Клубта ӱгренген ооллар хол-азах тудызының ӧӧнін пілчелер паза парашюттығ сегірчелер. Олар, клубта ӱгреніп алып, тимде специа-листтер полчалар. Аны хоостыра оларны ӧнетін элитнай войсколар-зар ысчалар.

- Чаа-патриот клубтарында олған-нар нименең айғасчалар?

- Олғаннар пневмати-

ческай паза улуғ нимес калибрліг тиріглердең атарға, автоматты сайир-ға, чыырға паза стройнаң чӧрерге ӱгренчелер. Олар- ға ол тоғыс кӧңнілеріне 

кіР,ч,е „ v

Чыл саи Хакасияда ав- томобильлер чӧрімі ирт-че. Ол уғаа танығлығ мероприятие полча. Пӱӱл автомобиль-лер чӧрімі онынҷы хати ирткен. Автомобильлернің полған на чӧрі-мінде картингисттер, мотоциклист-тер араласчалар. Мотоциклисттер, трамплиннердең сегіріп, чуртағҷы-ларны хайхатчалар. Мото-дельта-планеристтер учухчалар. Картингисттер олғаннарның хайиин тарт-чалар. Ідӧк Саяногорсктағы «Десантник» клубтың араласчылары азах-холнаң тудысчаң спорт кӧрі-мінҷе постарының устарын кӧзітче-лер. Оларның кӧзідіглерін кӧ-рігҷілер хынып кӧрчелер.

Ідӧк ол чӧрімде Ағбандағы «Смена» клубтың араласчылары устарын кӧзіткеннер. Оолағастар даа, хызыҷахтар даа автоматты нинҷе-де ле секундаа сайап чыып алча-лар паза стройнаң чаач,ылардаң халбин чӧрчелер. Ідӧк пістің хаз-наның паза армияның тархынын тирең ӱгренчелер. Олар Илбек Ада чаадағы полководецтерні паза полған ӧӧн чаалазығларны пілер-ге киректер. Ол пістің тархыныбыс нооза. Тархынны пілгені чуртаста чахсы пілістер пирче. Ідӧк олған-нар физическай тимненіс хайди даа иртерге киректер. Полған на патриот клубында олғаннар спорт-залда тренажерларда, спорт горо-догында тимненчелер. Іди піс оларны ГТО нормативін толдырыбы-зарға тимнепчебіс. Аннаң пасха, олғаннар атарға, тиріглернің пӱді-зін паза радиациядаң арачыланар-ға ӱгренчелер. Ідӧк олар чаала-зығны апарар тактиканы пілерге киректер. Амғы туста піс лазертаг паза пейнтбол ойыннар иртірчебіс.

Аны хоостыра ӱгренҷілер чир-суун арачылирға кӧнікчелер.

- Пейнтбол ойынға ӧнетін пӱдіріг-лер киректелче. Олғаннар хайда «чааласчалар» ?

- Пістің организацияда пейнтбол чоғыл. ДОСААФ-та олғаннар лазертаг ойнапчалар. Мында ол-ғаннар шариктернең нимес, элект-роннай суснаң атысчалар. Ол оң-дайнаң кӧрігҷілерге хорғыс пол-дыртпас пӱдіріглер киректелбин-че. Мында тиріглернің хобырғаны-наң тузаланчалар. Піс грант полы-зиин алғабыс. Ол ахчаа лазертаг тиріглерін алып алғабыс паза Илбек Чиңістің 70 чылына прай рес-публикаҷа марығлар иртіргебіс.

- Клубтарда ӱгренгеннернің хайдағ проценті чуртазын чааҷы службазы-наң палғалыстырча?

- Пу сурыға мин нандыр пол-баспын. Че амғы туста чииттер армияа хынып парчалар. Мының ал-нында, тізең, олар армиядаң тис чӧрҷеңнер. Чииттер оңарчалар: олар армияда служба иртпезелер, оларны нимее салбастар. Армия-ның авторитеді кӧп ниме пирче. Службаа парар алнында оолларға чахсы тимненіп аларға кирек.

- Чаа-патриот клубын тоосхан оолларға пірее звание пиріпче бе?

- Чох, клубтарда звание пиріл-бинче. Че чаа специальностьта-рынҷа тимненгеннерге ӧнетін удостоверение пирілче. Олар клубта алған специальность хоостыра служ-

ба иртчелер. Кӧзідімге, клубта радиотелеграфистке ӱгренген оол связь войсколарынзар ла парар. ДОСААФ-та водитель удостове-рениезін алған призывник водитель киректелчеткен войсколарда служба иртер. Аны кии-десант, су-хопутнай войсколарзар паза чаа-талай флодынзар ызыбызарға айабастар. Прай войсколарда водительлер киректелче. Автомобиль войсколары чох армия чаа-лас полбас.

- Водитель удостоверениеліг призывниктер автомобильлер рота-ларында служба иртчелер бе?

- Анда ла нимес. Чаа подраз-делениелерінде БТР-лар, БМП-лар паза автомобильлер пар. Оларның ӧӧн пӧгіннері - тиріглер-ні, снарядтарны алай чааҷыларны кӧрілген орынға читірері. Полған на подразделение автомобилист-тер чох чаалас полбас. Таныхтир-ға кирек, чаа специальнозын ал-ғаннар хайди даа служба иртчелер. Специальность алып, че служба иртпееннер ӱчӱн чааҷы-лар комиссариады сан пиріс тут-ча. Андағ чииттер закон хыйысты-ра тимненгенге саналчалар. Оларны тимнирге бюджеттен, ахча позыдылған нооза. Аннаңар ооллар чаа специальностьтарына тикке ӱгренчелер.

Чаа специальнозын албаан ооллар, армияа хығыртылып, войсколарда специальность алчалар. Олар специальность кирексібинчеткен войсколарзар хығыртылчалар.