ПАРХАЛАРЫМ КӰС ПИРЧЕЛЕР
07.12.2016
Хабарлар
Пу чооғымны пархаларымнаңар пас кӧрерге чараттым. Минің ам 10 парха. Позым, тізең, 60 час азыбыстым. Аннаңар олар пу чир ӱстӱнде хазых, тох, ачых-чарыхла ӧссіннер тіп алғапчам. Оларның ачых-чарых сырайахтарын кӧрзе, чӱрекке оңнығ ла истіг нимес. Полғанының на оңдайағы саңай пасха.
Тун пархамның ады - Виталий. Ол миннең хада чуртапча. Сағызы мал-хусха сабыл парған, аннаңар оларны кӧрерге пии адыӌах тутчабыс, тізі хулуннығ паза тізі чабағалығ. Имӌілер пархама, ікі час толғанда, ДЦП диагноз турғыс пиргеннер. Аның ӱчӱн ат тударға килісче. Хайдағ хакас оолағас аттығ чӧрерге хынмас тіп сағынчам. Ол адыӌаан хулунынаң паза чабағазынаң хада иртен иртӧк ибзер ағылып, хуҷур чалғаттырып, суғарып, малларын чазызар ибдең оортах арах чалап салча. Анаң хойларны ідӧк тееске хос салча. Соонаң позы чалаң чӧріп алча. Чалаң изер чох чӧрче. Пӱӱл Виталяа 15 час толған.
Виталя, чахсы даа пас чӧр полбинчатса, пӱӱл чайғы пасталчатханда, Асхыс аймаа синіндегі марығларда аралазып, хол пазызарынҷа позынаң тиң частығларның аразында ікінӌі орын утып алған.
Кӧңні ачых-чарых, аархылығ-пееркіліг оолах. Аал аразынҷа чалаң чӧрчетсе, изен-миндізі хада ла. Аннаңар улуғлар даа чылығ сӧстер чоохтапчалар. Мағаа, частаныбысхан кізее, андағ нимені истерге чӱрееме истіг пілдірче.
Виталяның кічіг пілӧ туңмазының ады - Сампир. Ол 4 класста ӱгренче. Сымдах, чапчаң, чӱгӱрік оолағас. Прай нимені пілерге харасча, сурастырча, тӱптестірче. Ситкіп истіп алза, паза ол нимені хаӌан даа хатап сурбас. Миизіне іди сиирт салчатхан одыр. Ӱгретчілер аны сыбыра махтидырлар. Саннарны сағыста пір-ікі ле пӧгібісче. Сампир пархаҷаам миннең суридыр: «Ноға, ағаң, харағай ағас, чилегезінең хада ходырылып, аңдарыл парадыр, тыт, тирек, хазың, тоо ниме іди ходырылып аңдарылбинчалар?» Мин чоохтапчам: «Тыт ағастың чилегелері чир алтынзар тирең ӧс парчалар, хазыңни, тиректи, тоони - андағох; харағай ағастың чилегелері парбах полча паза ол тастығ, хайалығ чирлерде ӧсче, аннаңар ол чирге чапсыра ӧс полбинча. Улуғ чил полза, харағай ағас, чилегелерінең хада ходырылып, хыйын парча».
Сампирнің алтындағызы - хызыҷах, ады - Аима. Ол чӱгӱрік сағыстығ. 3 класста ӱгренче. Ноға-да хакас тілі предмедін ӱгренерге аарсынча. Хакас тілі грамматиказын ӱгренерге аар. Мин позым хоостыра іди сағынчам. 3 классха теере мин хакас тілі грамматиказын чахсы ла оңарбаӌаңмын. Пістің тіл тӧрт диалектке чарылча. Мин позым сағайбын, тілні литературнай тіл хоостыра ӱгренчеңміс. Олар кӧмес, сӧстер дее хоостыра, пасхалалчалар. Соонаң кӧмес сизініп пастабысхам, анаң, пола-пола килгенде, область синіндегі марығда, аралазып, чиңісчі полыбысхам.
Мин пархаларымны «оолғым, хызым» тидірбін. Оларны нымзанарға киліс ле парча. Пірееде садығ туразынзар халас-іпек, тус аларға хызымны, Аиманы, ысчабыс. Иб аразында хайынарға іҷезіне маңат полысча. Пол сыбырарға, тӧзек-частыхты чыы тартарға, ідіс-хамысты чууп саларға - аның ӧӧн тоғызы. Пірееде іҷезі, минің килнім, киректер хоостыра аймах кінінзер парыбысса, Аимаҷах туңмаҷахтарын, азырап, тонандырча, прай ӱлӱс ағаа артылча. Пірдең полар, аның ӱс туңмаӌах. Прайзының оңдайы пасха поладыр, пірееде малхатчалар, пірееде хатхырысчалар. Оларны кӧрерге хайди даа алынӌа пір кізі кирек. Аима, сала маң арах полза, ӧӧрелерінең хада ойнирға маңнаныбохча. Оӧрелері часнаң сала улуғ арахтар, че хайди-да оларнаң тіл пілізіп, ынағласча. Чайғызын сала пос тус табылза, піс ӱзӧлең, мин, Сампир, Аима, чазызар чистектеп, арығзар мискелеп пар килчебіс.
Пӱӱл Казанов аалның чазыларында чир чистегі маңат сыххан, аннаңар ибдең ырах таа чӧрбин тееріп ал турғабыс. От айы тоозыларынаң тигір чудап, наңмыр чаап, миске ідӧк маңат ӧсті. Пархаларымның іҷезі, Люба килнім, чистек хайнадып, миске тустап, маң чоохха тӱскен.
Пӱӱл чайғызын иркеӌектерім хайдағ кӱн турарын пілерге сағынзалар, чоохтапчам: «Харачхайлар чир паарли учухчатсалар, алай пестің тӱдӱні тигірзер кӧні ӧӧрлебинчетсе, пӱӱн паза таңда наңмыр чаар. Иртен арчы чох полза алай сарысхалар иртенӧк чырлассалар, олох кӱн наңмыр чаар. Сарысхалар иирзер сыр-сар тӱсселер, таңдағы кӱнде наңмыр чағбас. Хурт-хоостар даа хайдағ кӱн поларын азынада пілчелер. Сомысханнар чир ӱстӱне сыххлап килзелер, чӱзе наңмыр чағадыр». Мындағ чоохтар истіп алзалар, чӱрегестеріне истіг одыр. Пірееде чооғым саба полыбох парча, анаң мағаа перінчелер, іди теезің хайза тіп.
Пір пархам Ағбаннаң кил парча. Пӱӱлгі чайғыда Казанов аалда чайлады. Аның ады - Игорь, ағаа читі час, пӱӱл пастағы классха парды. Кирсее, пазымнығ оолах. Городта даа чуртаза, тоң хакас тілінең арығ чоохтанча. Пістің аалдағылар даа хайхапчалар, хайди ол пос тілінең арығ чоохтанча тіп. Пілӧ харындас-туңмаларынаң хада килістіре ойнапча, чоохтасча. Пірее ниме идерге киліссе, нымзанза, пір дее харыспинча, тузында ит салча. Ачых-чарых оолах.
Ибде пістің Паскир оолағас ӧсче. Ол уғаа кӱр, пір чирде одырбас, кӧмес ус-пас чох полча. Хус палаларын, тузында кӧрбезе, аар-пеер пір-ікі ле пытырадыбысча, сала тыннарын ӱспинче. Ағаа тӧрт час тол парған. Пазыӌағы маңат тоғынча, тілбірӧс. Хой теезін хадарарға миннең хада чӧрче. Туңмаӌахтарына (Азалия хызыҷах паза Сарип оолағас) ачынып, паарсапча, пірееде хомзындырыбысча, оларға ылғирға чит парча. Паскир пірее чарабас ниме ит салза, анзын чазырбин, позы иткенін кӧнізінең чоохтапча.
Паскирнің алтында Азалия пархаӌаам парча. Ағаа пӱӱл кічіг хырлас айында ӱс час толған. Уғаа амыр, тізірім хызыӌағас. Ойын тузында аңдарыл таа парза, идіӌегі дее ағырза, тилем ылғабинча. Тілбірӧс Паскир аҷазынаң хада ойнап, тіліӌегі маңат сых килген.
Оларның алтында иң кічии Сарип оолағас. Ағаа ікі час толғалах. Сӧбіреде прайзы ағаа хынча, ачынча. Ағаа ідӧк прай ниме идерге чарадылча. Тіліҷегі сыххалах таа полза, ниме-де пулбуранча. Аӌаларынаң хада кірлектенче, теелбектенче. Сарипті пірее нимее нымзанзаң, ол аны ағыл пирче паза позын махтирларын сахтапча.
Че, мыннаң тоос кӧрим пархаларымнаңар чооғымны.
Автор :
Евгений ТЮТЮБЕЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы