Ӏсчең суғ сурии пӧгілче
Ӱзінҷі чылы Хакасияның кічіг паза ыраххы ааллары республика полызиин алчалар. Аалларның кӧрімі алысчатханы ӧріндірче. Чуртағҷыларға истіг чуртир оңдайлар тӧстелче, клубтар паза школалар нааҷылалча, пірее аалларда, тізең, наазынаң пӱдірілчелер. Ӱлгӱлер чуртағҷыларның хазых чуртастарынаңар ундутпинчалар: спорт площадкаларын, футбол чазыларын пӱдірчелер. Паза арығ соох суғ сығар пирчелер.
ПРАЙ НИМЕ - ПОСТАҢ
Асхыс аймаандағы Ӱс чул аал чӧбінде Полит кічіг аалға саналча, Илиморнаң Чоғархы Тӧӧ ааллар - ыраххы ааллар. Пу аалларға республика полызии ирткен чылда пирілгенӧк. Пӱӱл, тізең, тоғыстар узарадылча.
- 2015 чылда Чахсы хоныхта (Илимор аалның чондағы ады - авт.) орамада чарытхы тартылар, сыыраттар сиденнелер, соох суғ сығарылар паза олған площадказы турғызылар. Сыыраттарны сиденнирінҷе аукцион парча, чарытхыны тартарынҷа паза олған площадказын турғызарынҷа чӧптезіглер апарчабыс, суғ сығарарынҷа тоғыстар апарылча, - тіпче Ӱс чул аал чӧбінің пазы Занета Ултургашева.
- Политта ідӧк суғ сығарылар, чарытхы тартылар, сыыраттар сиденнелер. Олған площадказы аалда турғызыл парған. Чуртағҷылар суғ кизіре кізілер кис чӧрҷең тахтаны тыхтап пирерге сурынғаннар. Ит пиргебіс.
Че Занета Ананьевнаны чуртағҷылар хайхатханнар. Полит аалны сыныхтағда тутчатхан Хакасияның хазна ветеринарнай инспекциязы чуртағҷыларға штакетниктер паза сырлар ағылтырлар. Аалдағылар постары аразында оларны ӱлезіп алтырлар, палисадник сиденнерін нааҷылабыстырлар, сырлабыстырлар. Че сыр прай сиденнерні сырлирға читпиндір.
- Амды олар сахтапчалар, хаҷан оларға пазох сыр ағыл пирерлер. Чуртағҷыларға ол син ниме ит пиргеннер, олар, тізең, кӧмес читпеен сырны ал полбинчалар, - тіпче З.А.Ултургашева. - Наа сиден турғыс салғаннар, чахсы, ӧріністіг, че салғанахтаң піреезінің туразы даа кӧрінминче. Наа сиденніг палисадникте чахайахтар одырт саларға кирек, ибіркі салғанахтарны чох идерге. Пу сурыныснаң мин политтағыларзар ла нимес, че ідӧк пасха ааллардағыларзар айланчам. Аалның кӧрімі - ол устағ- пастағның на тоғызы нимес нооза. Піс сӧп-сапты чыырға машинаны полған на аалзар ысчабыс. Улуғ аалларда айда пір кӱн кӧріл парған, кічіглерінде, поғыр-похсах чыыл парза, машинаны хығыртчалар. Че килген машинаны пір-ікі кізі ле удурлапча.
Хазна кічіг аалларға уғаа сидік туста ахча таапча, улуғ полызығ парча. Посха арығ чуртирға кӱстенерге кирек, кізі посха чуртапча. Ам аалдаң (Ӱс чулдаң - авт.) машина ойлат парир. Кӧзенегінең кем-де хара пакет учухтырыбысты, андартын пала подгузниктері сығара учуғыбысты. Хайди пала подгузниктерін чолда тастир?! Кізінің пос чиріне, аалына хыныс поларға кирек нооза. Аны підебеске кирек! Маңат аалда чуртирға итсе, кізі позы кӱстенмезе, устағ-пастағ пір дее ниме ит полбас. Тура алнында чахайахтар ӧссін, сӧп-сап чайылбазын.
Кічіг паза ыраххы ааллар аразында Чоғархы Тӧӧ аалда илееде тоғыстар ирткен чылда иділтір: орамада чарытхы тартылтыр, сыыраттар сиденнелген паза олған площадказы турғызылған.
Занета Ултургашева Ӱс чул аал чӧбі пазына пӱӱл 8 февральда табылған. Аал чӧбі пазының сидік тоғызына киліп, Занета Ананьевна тӧреен чиріне, чир- суғҷыларына сағыссырапчатханын чазырбинча.
Аалдағыларның чуртазын кӧмес тее чахсы саринзар алыстырып аларына ізенче.
АРЫҒ СУҒ ПОЛАР
Илимордағылар оларға суғ сығарчатханнаңар искірген полғаннар. Скважиналарны чоғархы аалдағыларға саап пастааннар. Туралар иртірілбеен. Пу тоғыстарға иң пастағызын иблерінде насос чох чуртағҷылар ӧрінгеннер. Аал ортызында чуртапчатхан тӧрт сӧбіре суға иргі хутухсар чӧрче. Анда суғ тӱбінде ле, ағаа хоза, пуртах. Че хайдар кірерлер аалдағылар. Тӧӧ суғдаң суғны тазып полбассың. Ол ырах ахча, аал хыринда ахчатхан суғ соол парған.
- Минің апсаам Радион паза хонҷых Василиса Пахтаева, тынағдағы ипчі, суғны ол хутухтаң иңнестіг тазыпчалар, - чоохтапча Ирина Боргоякова. - Піс позыбыс суғ сығарарға ідӧк кӱстенгебіс. Тура істіндегі орада труба сапхабыс. Суғ сых килген полған, че насос турғызыбысханда, суғ тарт полбаабыс. Пу неделяда, тізең, піске теес читкен. Мына труба турғызыл парған, - кӧзітче тура кистіндегі трубазар Ирина Григорьевна.
Постарының теестерін сахтапчалар кӧп палалығ Томочаковтарның паза Комозаковтарның сӧбірелері. Владимир Томочаковтың сӧбірезінде ӱс пала ӧсче, Андрей Комозаковтың - алты. Улуғ сӧбірелерге пір кӱнде ле нинҷе суғ тазирға килісче, ағаа хоза, чайғызын ӱӱҷік суғлирға кирек.
- Чайғызын суғ син парча, пуртахтан парча, анзынаң хомай, - тіпче Владимир Алексеевич, - хысхызын хутух тооп парча. Уламох аар, пусты оодып, тоорғанҷа нинҷе тус парыбысча.
Че тӱрчедең пу сӧбірелернің дее ирееленізі тоозылар. Ағаа хоза, Ӱс чул аал чӧбі пазы Занета Ултургашева ӱс сӧбіренің пӱдірінерге алған чир участоктарында ідӧк суғ сығарарға пӧгінче. Сӧбірелер аалда чуртирға сағынчалар нооза, участокта суғ сығарылза, оларға пӱдірінерге дее ниик полар. Индіре аалның халғанҷы тураларының пірсінде Родион Ултургашев чуртапча. Ол позына теес чидерін чидікпин сағыпча. Оларзар суғ скважиназын хазарға читпестер тіп чочынча. Че аал чӧбі пазы прайзына суғ сығарылар теен, аннаңар сағыссырирға кирек чоғыл сағынчам.
- Піс аалға республика мындағ хабазығ пирчеткеніне тың ӧрінчебіс, - тіпче Ирина Боргоякова. - Аалдағы чонны ундутпинчатхан ӱчӱн алғыстапчабыс.
СИДІК СУРЫҒЛАР СЫҒЫСЛАЧА.
Ӱс чул аал чӧбіндегі Полит, Илимор паза Чоғархы Тӧӧ аалларда ӱс чыл аразына кӧп сурығлар пӧгіл парир, че сидіксіністер сығыс ла килче.
- Политтағылар машиналарға чидін сыхханда, машиналар тахтазын киректепчелер, - чоохтапча Занета Ултургашева. - Илиморда, часхы суғлар килзе, аал ортызында чолларҷа суғ ахчаттыр, андада олғаннар школаа даа чӧр полбинчалар. Пӧзік табырах Интернетті прай даа ааллардағылар киректепчелер. Улуғ аалларда сидік сурығлар читкіҷеӧк. Пӧкчең оңдайларны тілепчебіс.
Прай даа сидік сурығлар ахча суриина урунчалар. Ахча полза, кӧп ниме чарадыл парча. Че олох туста кізінің тудынғанынаң ідӧк кӧп ниме алысча. Аннаңар чуртағҷыларға пір ӧменең тудынарға кирек, андада сидік сурығлар даа табырах пӧгілче, устағ-пастаға даа ниик.
СӦС СОО: Чоохтирға кирек, ирткен чылда илимордағылар суғ суриин «Хабар» газета пастыра кӧдіргеннер. Чарым чыл пазынаң піс алызығларны кӧрчебіс. Суғ сығарары ирткен чылда кӧрілбеен, пӱӱл, тізең, устағ-пастағ аалдағыларның сағызын санға алған.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |