ЧУРТАСТА ТИРЕҢ ІС АРТЫЗАРҒА
17.02.2017
Хабарлар
Хакас хазна университедінің доценті, педагогика наукаларының кандидады Клавдия Ивановна Султанбаеваа - 60 час. Ипчі кізінің чазын тилем чоохтабинчалар, че мында хайтпас тіп сағынчам. Ағаа ол син час олох таа пирбессің.
Ол 1957 чылда 17 февральда Асхыс аймаандағы Сафрон аалда кӧп палалығ Кайлачаковтар сӧбірезінде тӧреен. Пабазы Иван Евдеевич аарлар тутчаң, іҷезі Елена Степановна, иб аразында хайынып, палалар кӧрҷең. Аалдағы чон иртеннең орайға теере тоғынҷаң, аннаңар олғаннар даа кічігдеңӧк, паба-іҷезіне полызып, тоғынарға кӧнікчеңнер.
Клава хызыҷах пастап Сафрондағы пасталығ школада ӱгренген, анаң Асхыстағы ортымах школаны тоосхан. Школа соонда чиит хыс Ағбандағы ӱгретчілер институдында пасха хан тіллерінің факультедінзер ӱгренерге кірібіскен. Ол анда англия паза немец тіллеріне ӱгренген, гуманитарнай наукаларға тартылҷаң. Ол туста ВУЗ-тарда научнай коммунизм паза тархын материализмін ӱгренҷеңнер. Олар даа ағаа хынығ пілдірҷең. Студенттерні пӧзік пілістіг ӱгретчілер ӱгретчеңнер: A.А.Котюшева (Чаптыкова), Л.А.Данилова, Э.А.Данилова, С.В.Перкас, Т.Н.Тугужекова, Г.И.Самрина, Г.М.Хамкова, К.Ф.Радионова паза даа пасхазы. Ідӧк хынып исчеңнер общественнай наукалар паза педагогика кафедразының ӱгретчілері А.Н.Пантелеевті, М.Т.Кабелькованы, М.Т.Баинованы, М.А.Барашкованы,
B.И.Лукьянцевті паза Б.М.Ховратовичті. Олар студенттерні наука-практикалығ конференцияларда паза халых мероприятиелерінде аралазарға тартчаңнар. Студенттер ідӧк спорт секцияларына чӧрҷеңнер. Клавдия Ивановна студент тузында туризмнең айғасхан. Сойан тағларынҷа паза тайғаларынҷа кӧп чӧрерге киліскен, Порус таға сыххан. Чииттерні тынағ кӱннерінде чир-чайаанзар апарҷаң улуғ пілістіг тренер Н.А.Игнатьев. Мындағ сидік чорыхтарда студенттернің хылии тыып турған, анзы ӱгредігде полысхан.
Клавдия Ивановна институт соонаң 10 чылҷа школада тоғынған. Анаң аны Ағбандағы ӱгретчілер институдындағы педагогика кафедразынзар ассистент тоғызына алып алчалар. Ол туста пістің хазнада алызығлар тузы пар сыххан. Демократияа тартылчатхан чииттер совет ӱлгӱзіндегі наукаларны критикаа тартханнар. Клавдия Ивановнаа школада тоғынған пілізі чииттернің хылиин ідӧк пілерге полысхан. Хада тоғынчатхан арғыстары тузалығ чӧптер пирҷеңнер.
Соонаң оларныңох чӧптері хоостыра Клавдия Ивановна Россияның педагогика наукалары академиязының аспирантуразынзар ӱгренерге кірібіскен. Аның наука устағҷызы полған академик Г.Н.Волков. Чиит аспирант саарбахтар аразындағы нациялар хайызығларынҷа культура ӱгредіглерін наука саринаң істескен.
1995 чылда аспирантура соонаң ол позының кафедразынзар айланча. Соонаң Хакас хазна университеді тӧстелгенде, Клавдия Ивановна школа алнындағы паза пасталығ школалар ӱгредиинің психология паза педагогика наа кафедразынаң устап сыхча. Наа чуртас парчатханда, ӱгредігде ідӧк наа оңдайлар тілирге килісчең. Пасха ВУЗ-тарнаң палғалыс тутчаңнар, пілістерінең ӱлесчеңнер, наа чоллар тілеҷеңнер. Андағ чолларның пірсі хакас чонның этнопедагогиказын ӱгренері полған. Клавдия Ивановна ол тема хоостыра Асхыс аймаандағы Калининдегі ортымах школанаң тоғынған. Школанаң андада Н.Г.Челтыгмашева устаан. Соонаң оларның этнопедагогикаҷа проекттерін прай Асхыс аймааның школаларынҷа таратханнар. Соонаң Асхыс аймаандағы школаларның хакас тілі паза литература ӱгретчілері, тиксі Россияның марығларында аралазып, аймах номинацияларда чиңіс тутчалар.
2000 чыллар пасталчатханда, К.И.Султанбаева пістің саблығ ученай Н.Ф.Катановтың чуртазын паза наука тоғыстарын істес сыххан. Аннаңар ол 2005-2006 чылларда Казаньда Катановтың архив материалларынаң тоғынған. Анаң 2012 чылда, Хакасияның правительство делегациязынаң хада Турциязар парып, Стамбул городтағы библиотекада істезіглерін узаратхан.
Клавдия Ивановна ідӧк Москва паза Санкт-Петербург, Минсуғ городтардағы библиотекаларда паза архивтерде материаллар тілеен. Оларны хоостыра ікі монография, пір ӱгредіг пособиезін паза илееде статьялар пас салған. Пу тоғызы тохтабинча. Ученай, педагог хакастарның чон педагогиказын, чон ӱгредиинің тархынын паза Н.Ф.Катановтаңар наука-істезігліг тоғыстарын сығарарға сағынча.
Полған на кізі хайдағ-да туста чуртас салтарларын ӱзӱрче. Пу чир ӱстӱне ниме ӱчӱн килгенін толдыр полды ба? Мин сағынғанда, Клавдия Ивановна Султанбаева ол пӧгінін маңнаныстығ толдыр парча.
СТУДЕНТТЕР ӰГРЕТЧІЗІНЕҢЕР ЧООХТАПЧАЛАР
Елена СЕЛИГЕЕВА:
- Мин группада староста полчам. Пістің кураторыбыс - Клавдия Ивановна. Мағаа ол осхас кураторнаң тоғынарға ниик. Піс кӧп нимені хада пӧкчебіс, группаны кӧдірерге кӱстенчебіс. Ол Хакас чирінде иртчеткен хакас тілі, литература, культура мероприятиелеріне хаҷан даа пісті чӧргісче, соонаң ӱзӱріглер итче. Піс чахсы холда ӱгренчебіс, анзы ӧріністіг.
Анастасия САПРОНОВА:
- Клавдия Ивановна - кӱлӱк, сымдах кізі. Аның тоғызы хаҷан даа ӱзілбинче. Кӱстіг ӱгретчі студенттерге тирең піліс пирче, чуртас оңдайларына хайди даа хайығ салып, ӱгреде чоохтапча. Занятиелерде, хакас чонның саблығ чайаачыларына тӧстеніп, хынығ материаллар пирче.
Валентина ТОРОКОВА:
- Пістің ӱгретчібіс - чалахай, иптіг омалығ, ӧтіг чоохтығ кізі. Піске позының палаларына чіли паарсапча. Мин ағаа тың хынчам, поғдархапчам.
Юлия КОЛЕВАТОВА:
- Клавдия Ивановна пістің ікінҷі іҷебіс полча. Группанаң піс кӧп чорыхтарға чӧрчебіс, аннаң хада хаҷан даа хынығ. Ол ноо даа киректе табырах чоохтазыбысча, тоғасхан сурығларны чапчаң пӧгібісче. Кӧзідімге, ирткен чыл піс хакас кафедразының ӱгретчізі Н.Н.Таскаракованаң паза студенттерінең хада Томыҷахтағы ортымах школада Н.Г.Доможаковтың 100 чазына чарыдылған мероприятиеде араласхабыс. Хаҷан даа ундутпаспын, хайди пісті аал чӧбінің устағҷызы Митюхляев паза школа устағҷызы Сорокина чахсы удурлааннар. Пу чорыхта саблығ писательнің чонға салымнығ тоғыс иткенін сизінгебіс. Арса, піске аның тӧреен чирі хоза піліс читірген? Пу чорых ӱчӱн улуғ алғызым читірчем Клавдия Ивановнаа.
Светлана БУРЕЕВА:
- Амға теере мин Клавдия Ивановна осхас чапчаң сағыстығ, турғысхан пӧгінге хайди даа читчеткен, пілізін аймах чолларҷа пӧзіктең пӧзік кӧдірчеткен кізее тоғаспаам. Аның профессионализмі кӧп оңдайларда: алынҷа студентнең тоғын полчатханында, тоғыс аразында ӧӧнін таап полчатханында, пасха тілліг чоннарны, улуғлап, піл полчатханында, студенттернең кирек туста хатығ чоохтас полчатханы. Кізінің андағ хылии мині ӧріндірче, сағысха тӱзірче. Клавдия Ивановна - энциклопедия, органайзер кізі. Сидік туста хаҷан даа полыс пирче. Кӧзідімге, мин конференцияларда доклад идер алнында тың туртухчаңмын, че Клавдия Ивановна хорыхпасха ӱгрет салған. Ол - ізестіг арғыс.
Анастасия АЗЕВИЧ:
- Пістің кураторыбыс - пістің чӧлеебіс. Ӧрінчебіс, піске пис чылға Хакас чирінҷе кӧп чӧрерге киліскен ӱчӱн. Ундубаспын, хайди піс Казанов аал хыриндағы музейзер чӧргебіс. Уғаа хынығ чорых полған.
Карина САЗАНАКОВА:
- Пістің ӱгретчібіс - аллығ сағыстығ, чағбан чӱректіг кізі. Мин аның сын оңдайын таныхтирға сағынчам. Ол чойлан полбинча, киліспеен алай киліскен нимені кӧні чоохтапча. Ол піске ізестіг чӧлег полча.
Катя АМЗАРАКОВА:
- Клавдия Ивановна кирек туста хазыр сурап полар кізі, саба чолҷа парчатхан студентті орта чолға тартарға кӧп кӱс салча.
Аюна ЧАМЫЙ:
- Клавдия Ивановна - іҷе осхас чылығ кізі. Сағысха кирчем, хайди ол пісті, пасха чирдең килгеннерні, чылығ удурлаан, пастағы туста азыраан, соонаң даа кӧп хати полысхан. Хада кӧп сурығлар пӧкчебіс. Аннаң хада чорыхта маңат, Хакас чирінің ызых орыннарынаңар кӧп чоохтапча .
Сайланмаа КЫЗЫЛ-ООЛ:
- Піске уғаа талаан тартхан - пістің иң чахсы куратор. Группаны хакас чонның кибірлеріне, пайрамнарына чарыдылған мероприятиелерге ал чӧрче: Ӱртӱн тойына, Тун пайрамға, музейлерде иртірілчеткен аймах чыылығларға. Ол - чапчаң кізі, пісті ідӧк поларға ӱгретче.
Прай группаның алғыстас сӧстері: Аарлығ Клавдия Ивановна! Прай чӱреебіснең пайрамнығ тӧреен кӱніңернең алғыстапчабыс. Хазииңар пик ползын, чапчаң оңдайларың успазын, сағынған сағыстарың тол турзын. Алғыс Сірерге піліс ӱчӱн, чылығ сӧстерің ӱчӱн. Алғыс Сірернең хада иртчеткен тузыбысха!
Наталъя ТАСКАРАКОВА, ӱгретчі:
- Клавдия Ивановна - тіспен тоғынчатхан кізі. Аның тоғызын аарларнаң тиңнестірерге чарир. Арса, анзы тиктең нимес? Аның пабазы 20 векте наа чуртас ӱчӱн парған хорылыстығ чылларда ӱгретчі полған, соонаң аарлар тутчаң ус полып тоғынған. Мында аның сӧбірезі тыс пілбин істенген. Олған тустох тоғысха кӧніккен кізі Клавдия Ивановна, ол оңдайын прай чуртасча апарча. Пӱӱн ол - аарластығ ӱгретчі, ученай. Тіспен тоғызы ӱчӱн, 2014 чылда Н.Ф.Катановтың медальынаң таныхтатхан. Тилекейге сабланған ученайның ӧӧнінде ӱгредіг оңдайын кӧп тоғыстарда істескен, ам даа кӧп сурығларны ӱзӱреріне ізеніс пирче. Ол істезіглер пӧзік ӱгредіг учреждениезінде лекциялар, семинарлар иртірерге чахсы полызығ пирчелер. Аарлығ Клавдия Ивановна, мыннаң мындар тоғыстарың улам чахсы парып одырзын, пала-пархаларың ӧріндірзін, арғыстарың ізестіг чӧлег ползын.
Автор :
Тимнеен Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде