ХАКАС ТІЛІН ӰГРЕНЧЕТКЕН ОЛҒАННАРНЫҢ САНЫН ХОЗАРҒА
10.03.2017
Хабарлар
Хайди чоохтапча Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Галина Салата, 2020 чылға теере республикада хакас тілін паза литературазын ӱгренчеткен олғаннарның саны ӧс парарға кирек. Амды пос тілін хакас палаларның 70 азыра проценті ӱгренче, соонаң пу сан 80-ға чит парарға кирек. Аннаңар Галина Александровна ӱр ниместе ӱгретчілернің чыылиинда искірген. Анда ол 2016 чылның салтарын иткен паза ӱгредіг системазының тилізінеңер чарытхан. Аның искіриинең, ирткен чылларда Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы аймах кӧстеглерҷе тоғыс апарған - наа олған садтарын, школалар пӱдірері паза андар теес хызырары; хакас тілін ӱгренчеткен ӱгренҷілернің санын хозары; чайаачы ӱгренҷілерге паза чииттерге хабазары; кинек, ӧкіс паза іҷе-паба хайии чох халған олғаннарға полызары; квалификациялығ тоғысчыларны паза специалисттерні тимнирі паза пасхазы даа.
НАА ӰГРЕДІГ УЧРЕЖДЕНИЕЛЕРІН ПӰДІРЕРІ
Галина Салатаның искіриинең, 2008 чылда Хакасияда 165 олған сады полған, амды, тізең, 304 школа алнындағы ӱгредіг учреждениезі, хайзынзар 42 муң азыра пала чӧрче. Халғанҷы пис чылға республикада 10 олған сады пӱдірілген, оларның 4-і - аалларда. Олған садтарынзар теес хызырар тоғысты ӱгредіг министерствозы тӧреміл апарча. Іди халғанҷы чылларда муниципалитеттердегі хаҷан-да олған сады полған учреждениелер амды хатап олған садына айландырылчалар. Олған садтары пӱдірілчеткенде паза иргілері айландырылчатханда, ам андар теес ідӧк хызырылча. Іди 2011 чылдаң 2016 чылға теере республиканың школа алнындағы ӱгредіг учреждениелерінде 11000 наа орын азылған. Аның сылтаанда олған садтарынзар 3-7 частығ палаларның теезі чох иділген. Амды Хакасияда 1-3 частығ палаларның теезін чох идер тоғыс апарылча, пӱӱнгі кӱнге андағ 1,7 муң пала. Пу тоғысты толдырар ӱчӱн, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы аймах оңдайлар тілепче. Оларның пірсі - кічіг палаларға хазнани нимес олған садтарын азарына хабазығ.
Олған садтарынаң пасха, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы школалар пӱдірер паза нааҷылир тоғысты алғым апарча.
- Пӱӱнгі кӱнде республикада 242 ӱгредіг организациязы саналча, анда 63780 ӱгренҷі піліс алча. Ӱгредіг киреене ФГОС кирілгеннең ала, 2011 чылдаң 2016 чылға теере наа стандарттар хоостыра ӱгренчеткеннернің саны 7 хати ӧс парған (76 %). 2016-2017 ӱгредіг чылында ФГОС хоостыра прай пасталығ школалар ӱгренче, 5 - 9 класстағыларның - 69 процент паза 10-11 класстағыларның -10 процент, - чоохтаан министр.
Халғанҷы чылларда, ӱгредіг киреене аймах проекттер кирілчеткенде, школаларның материально-техническай базазы ідӧк чахсыландырылча. Іди «Школа спорты», «Школа кӧзенее», «Школа автобузы», «Ӱгретчі туразы», «Доступная среда» паза «Школьное питание» проекттер хоостыра республиканың ӱгредіг учреждениелерінде кӧп ниме иділген. Іди школаларда амғы тустағы аймах оборудованиеліг кабинеттер, столовайлар, актовай паза спортзаллар, мастерскойлар паза пасха даа кӧп ниме алылған. Улуғ хайығ салылча аалдағы спорт тилізіне. Аалларда спортты тилідерінҷе республика проекті хоостыра халғанҷы пис чылға аалдағы 65 школаның спортзалында тыхтағ тоғыстары иділген паза спорт инвентарьлары алылған. Ідӧк изел париған ӱгредіг организацияларын нааҷылирынҷа кӧп тоғыс иділген.
- Піс изелчеткен ӱгредіг учреждениелерін нааҷылир тоғысты сигіс чыл изере апарчабыс. Іди пӱӱнгі кӱнге республикада 49 школа нааҷылалған паза 10 наа школа пӱдірілген . Ирткен чылда аалдағы 5 школада иң улуғ тыхтағ тоғыстары иділген: Хубачар, Тоғыр чул, Хызыл хара суғ, Гайдаровск паза Тӧӧ пазы аалларда. Школаларны нааҷылирына федеральнай бюджеттең 90 миллион азыра салковай позыдылған. Ідӧк республика паза муниципалитеттер ахчазына Казановка станциядағы пасталығ школада паза Харатастағы ікі школада тыхтағ тоғыстары иділген, - чооғында таныхтаан Галина Салата.
Мыннаң мындар Россия президентінің чарадии хоостыра 2025 чылға теере ӱгредіг министерствозы школаларда ікінҷі сменаны чох идер тоғыс апарар. Ідӧк изелчеткен школаларда ӱгренчеткен олғаннарны наа школаларзар кӧзірер тоғыс апарылар. Пӱӱнгі кӱнде Хакасияда 6 муң азыра ӱгренҷі ікінҷі сменада ӱгренче, школаларның 30 проценті изелчеткенге саналча, ӧӧнінде ааллардағы школалар.
ХАКАС ТІЛІНЕ - УЛУҒ ХАЙЫҒ
Хакас тілін хайраллиры паза тилідері Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының ӧӧн пӧгіннерінің пірсі полча. Хайди чоохтапча Галина Салата, школаларда хакас тілін ӱгренер прай оңдайлар пар. 2012 чылдаң 2016 чылға теере пос тілін ӱгренчеткен хакас палаларның саны 5 процентке ӧс парған. Іди пос тілін олғаннарның 77,2 проценті ӱгренче. Ідӧк республикада хакас мероприятиелерінің саны алғыдылча - ол «Ине тілі», «Чылтызахтар», «Кічіг тахпахчылар», «Ада сӧс» паза пасхазы даа. Мероприятиелердең пасха, ідӧк хакас тілі паза литература олимпиадалары иртче.
- Чыл сай хакас тілі паза литература олимпиадаларында араласчатхан ӱгренҷілернің саны хозылча. Анзы олғаннар пос тілін пілерге хынчатханын киречілепче, - чооғында таныхтаан министр.
Хакас тілін ӱгренчеткен олғаннардаң пасха, ідӧк хакас тілі паза литература ӱгретчілеріне хабазығ иділче. Олар окладтарына хоза 15 процент ахча алчалар. Ирткен чылда андағ хабазығны 273 ӱгретчі алған. Ідӧк Н.Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университедінде хакас тілі паза литература ӱгретчізіне кӧстегліг оңдайҷа ӱгренчеткен 28 студентке ӧӧн стипендияларына хоза ай сай 2 муң салковай тӧлелче.
Хакас тілі паза литература ӱгретчілері республика, Россия синінде иртірілчеткен ӱгретчілернің аймах марығларында чиңіс тутчалар: Ириана Боргоякова, Ирина Идимешева паза Светлана Кочелакова.
ХАКАСИЯ ІСТЕНІС РЫНОГЫНА КИРЕК ТОҒЫСЧЫЛАРНЫ ТИМНЕПЧЕ
Халғанҷы чылларда Хакасияда ортымах профессиональнай ӱгредіг алнынзар улуғ хаалағ итче. Ирткен чылда 9 класс тоосхан илееде оол-хыс колледж-техникумнарзар ӱгренерге кірген. Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы республикаа кирек специалисттерні тимнирге кӱстенче. Іди халғанҷы чылларда республикада пӱдіріг, чурт-коммунальнай хоных, туризм, аал хонии чахсы тиліпчеткенде, пу кӧстеглерҷе специалисттерні тимнир тоғыс алғым апарылча.
2016 чылда ортымах профессиональнай ӱгредіг заведениелерінің материально-техническай базазын нааҷылир тоғыс узарадылған. Федеральнай кіннің полызиинаң техникум-колледжтернің мастерскойлары, общежитиелері нааҷылалған паза ӱгредіг оборудованиелері алылған. Техникумнарда чахсы ӱгренер оңдайлар тӧстелгенде, студенттер профессиональнай марығларда, олимпиадаларда, аралазып, сыйыхтығ орыннарға сыбыра турысчалар.
- Ортымах трофессиональнай кадрларны паза специалисттерні тимнир тоғыс алғым апарылчатханда, колледж-техникумнарны тоосхан оол-хыстар, специальность хоостыра тоғыс таап, маңнаныстығ істен парчалар. Ирткен чылда ортымах профессиональней ӱгредіг учреждениелерін тоосханнарның 51,1 проценті тоғыс таап алған, - чоохтапча Галина Салата.
ИҢ АРТЫХ ӰГРЕТЧІЛЕР - МАХТАҒДА
Хакасияда ӱгретчілернің тоғыстарын нииктирінҷе тоғыс алғым апарылча. Іди чыл сай ӱгретчілернің чал ахчазының сині ӧсче, чиит специалисттерге хабазығ иділче, профессиональнай марығлар сыбыра иртірілче паза пасхазы даа. Чиит ӱгретчілерге хабазар ӱчӱн, чайғызын оларға «Чиит ӱгретчінің школазы» чыылығ иртірілче. Пу школа тоғынып пастааннаң, 205 чиит специалистке хабазығ иділген.
Республиканың иң артых ӱгретчілері ахчалығ сыйыхтарға турысчалар. 2010 чылдаң 200-ер муң салковай хабазығны 30 ӱгретчі алған, ағаа хоза 50 муң салковай ахчалығ сыйыхха 72 ӱгретчі турысхан.
- Ӱгретчінің тоғызы аарласта паза улуғласта полар ӱчӱң республикада чыл сай ӱгретчілер марии иртче. Ол «Чыл ӱгретчізі», «Школа алнындағы организацияның ӱгретчізі», «Хазых ӱгретчізі», «Иң артых педагог-психолог», «Иң артых хакас тілі паза литература ӱгретчізі» паза «Педагогический дебют». Республиканың иң артых паза пӧзік чидіглерге читкен ӱгретчілер ідӧк ахчалығ сыйыхха турысчалар. 2016 чылда 200-ер муң салковай сыйыхты тӧрт ӱгретчі алған, 50-ер муң салковайны, тізең, 12 ӱгретчі, - таныхтаан министр.
СӦС СОО: Хайди чоохтапча Галина Салата, ӱгредіг системазын тилідір ӱчӱн, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы 2020 чылға теере пӧгіннер турғысхан. Пӧгіннернің пірсі - хакас тілін паза литературазын ӱгренчеткен ӱгренҷілернің санын 80 процентке теере ӧскірері.
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде