ЧАЙААЧЫ КӦҢНІН ЧОНЫНА ЧАРЫТЧА
10.03.2017
Хабарлар
Чайаачы ус «Айланыс» ансамбльның хоос устағҷызы Степанида Степановна Саможикова - изебі чох таланттығ кізі. Ол сарнапча, хакас чонның прай кӧг тиріглерінең ойнапча, «Читіген» театрның спектакльларында аймах рольлар толдырча.
Ідӧк ус холлығ ипчі поғолар салча паза чібекнең хоостапча. ол чайаан тоғыстардаң харах ал полбассың. 9 мартта Хакасияның саблығ артизі Степанида Саможикова 55 чазын таныхтаан.
Степанида Саможикова Сорығ городтың хыринда орныхчатхан аалда тӧреен. Амды ол аал полған чир городсар кір парған. Пабазы Степан Гордеевич Коков тимір хабыстырҷаң ус полып істенген, іҷезі Мария Алексеевна прай чуртазын малда тоғынған. Сӧбіреде ӱс пала ӧскен. Стешаа 7 час толғанда, аның пабазы ах чарыхтаң парыбысхан.
Чайаачы ипчі сағысха кирче: «Пабам ӱреенде, іҷеме хатығ чуххан, аннаңар ол позының туғаннарынзар Шира аймаандағы Хызыл чул аалзар кӧзерге чаратхан. Аалдағылар пайрамнарда сыбыра тахпахтасчаңнар паза сарнасчаңнар, ибіріглерде, тізең, чатхан сапчаңнар. Ибірігнің сағыҷаа тузында узирға чарабас, аннаңар оларны хараа тооза истерге килісчең. Хакас кӧглері аразында ӧскеніме ӧрінчем. Че минің иң улуғ хынызым теелбектер полған. Ууҷам Татьяна Кокова уғаа чахсы теелбектер салҷаң. Аны хоостыра мин ідӧк теелбектенерге кӱстенҷеңмін».
8 класс тоосханда, 14 частығ Стеша, ікінҷілебин, Ағбандағы музыка училищезінзер ӱгренерге кірерге чаратхан. Че аалдағы хызыҷах пірее чайаачы номер тимнирге кирек полчатханын пілбеен, аннаңар ол сыныхтағлар ирт полбаан. Чиитте кізі хал поладыр, ӱр сағынмин, Степанида 51 № профессиональнай училищезер хайах итчең усха ӱгренерге кірібіскен. Пос туста таланттығ хыс «Саянские зори» ӧмеде теелбек салҷаң. Пір чыл пазынаң ол «Кӱн чахайағы» ансамбльзар чӧр сыххан. Чиит артисттер аймах пайрамнарда, культура мероприятиелерінде ӧткін араласчаңнар.
Че пӱкӱлее чайаачы тоғыснаң чиит хыс, Александр Саможиковнаң хоных хон салғанда ла, айғас сыххан. Сценаның узы чоохтапча: «Александр музыкаа хынчатхан сӧбіреде ӧскен. Ол кічігдең сығара хакас чонның прай кӧг тиріглерінең ойнаҷаң. Аның іҷезі Евгения Ивановна уғаа чахсы ырлаҷаң. Андағ сарын-тахпахтар мағаа паза истерге киліспеен. Ол толдырған ырлар амды «Айланыс» ӧменің репертуарына кірчелер. Александр Степановичтің азыраан пабазы Борис Варламович Коков чатхан саап хайлаҷаң. Пісті ол чатханына чағын даа пастыртпаҷаң, хырысчаң. Мин ол туста чиит полчатпаспын ма, Борис Варламович узупчатхан арада, ағаа кӧӧгіп, чатханнаң ойнаҷаңмын.
Пір хати хастым анзын ис салған, анаң Сашанаң мағаа хайди даа концерттер идерге кирек теен. Чайаачы туғаннарым хоостыра мин дее кӧг тиріглерінең ойнирға ӱгреніп алғам». Ынағ ирепчі Шира аймаандағы культура тураларында істенгеннер, ідӧк айтыстарда, хакастарның кибірліг пайрамнарында ӧткін аралазарға маңнанҷаңнар.
1990 чыллар пасталыбысханда, таланттығ Саможиковтарны Хакас филармониязынзар тоғынарға хығырғаннар. Александр Степановичті «Ӱлгер» ансамбльзар алып алғаннар, Степанида Степановнаны, тізең, администраторға турғыс салғаннар. Тӱрче тоғынып, чайаачы ипчі республиканың методика кінінзер істенерге парыбысхан. Олох туста ирепчі Ағбандағы музыка училищезінде ӱгренген.
1995 чылда Саможиковтарның чуртазында танығлығ кирек пол парған. Александр Котожеков оларны «Читіген» театрда тӧстелчеткен «Айланыс» фольклор ӧмезінзер хығырған. Александр Иванович андада «Читіген» театрнаң устаан. Саможиковтардаң пасха, наа ӧмезер Вячеслав Кученов, Алла Бурнакова килгеннер, хоос устағҷызына Вениамин Боргояков турғызылған. Хакас чонның кибір-чозахтарына тӧстеніп тоғынчатхан ансамбль кӧрігҷілернің хайиин сах андох тартхан. Степанида Степановна фольклор ӧмезінің тилізіне улуғ хозым иткен. Аның кӱстенізінең «Айланыстың» репертуарына ундудылған сарыннар, тахпахтар, алыптығ нымахтарның ӱзіктері, хакас теелбектері кирілгеннер.
22 чыл аразына «Айланыс» фольклор ӧме кӧп чидіглерге читкен. Ансамбль аймах фестиваль-марығларда ӧткін араласча, гастрольларнаң Россия регионнарынзар, хырығ озаринзар пар килче. «Айланыс» ӧменің артисттерінің узына Францияның, Бельгияның, Польшаның, Хорватияның, Голландияның, Турцияның чуртағҷылары, аптаттырып, матап айа сапханнар. Чорыхтарда пірее чапсых ниме кӧрерге киліскен ме сурыға Степанида Степановна мындағ ниме чоохтап пирген: «1997 чылда піс «Сфинкс» чоннар аразындағы фестивальға чӧргебіс. Ол Амстердамда ирткен. Залда 4 муң кӧрігҷі одырған. «Айланыс» ансамбль прайзының соонда сценаа сыххан. Мин Хакасияның чон артизі Клара Егоровна Тогочакова пасхан тахпахты толдырчатханымда, кӧрігҷілер, кинетін тур киліп, айа саап сыхханнар. Мин аннаң андар сарнапчам, олох туста істімде сағынчам: «Голландецтер мағаа хайди морсынчалар». Сынында олар, фестивальның халғанҷы номері парчатханын піліп, ойында араласхан прай артисттерге андағ оңдайнаң алғыстарын читіргеннер».
Пылтыр «Айланыс» ансамбль Россияның чон артизі Надежда Бабкина иртірген фестиваль-марафонда араласхан. Степанида Степановна ағаа поғоҷах сыйлаан. Ол поғоны ус холлығ ипчі позы иткен. Чоохтирға кирек, «Айланыс» ансамбльның хоос устағҷызы уғаа чахсы тікче, чібекнең хоостапча. Ол иткен поғоларны «Читіген» театрның устағ-пастаа аарлығ аалҷыларға сыйлапча.
Ідӧк изебі чох таланттығ Степанида Саможикова драма артизі полча. Пастағызын на андағ чайаачы кӱзін ол «Хуу Хат -Тағ хызы» ойында сынап кӧрген. Чайаачы ус сағысха кирче: «Пастағы рольым улуғ полбаан, че аны даа ойнап полбин ирееленгем. Сценарий хоостыра мин ікі сӧс чоохтирға кирек полғам, кирегім пір дее киліспеен. Аны сағысха кир килзем, ам даа хатхырарым килче». Анаң Степанида Степановна «Тӱгенҷі хан» спектакльда ойнаан. Наа ла ойнирға пастапчатхан артистке кирек чӧптернең хада тоғынчатхан арғызы Валерий Топоев полыс пирген. Амды С.С.Саможикова драма даа, кӱлкістіг дее спектакльларда турыстыра кӧрінче. Аның наа рольын «Алтын Арығ» - рестлер» ойында кӧрерге чарир.
2011 чылда, тӱзімніг тоғызы ӱчӱн, Степанида Степановна Саможикова Россияның культура министерствозының Аарластығ пічиинең таныхталған. 2012 чылда, тізең, пістің чайаачы кӧңніліг чир-суғҷыбыс Хакасияның саблығ артизі атха турысхан.
Иткен тоғызы пӧзік паалалчатханына Степанида Саможикова поғдархапча, че аның иң улуғ ӧрінізі сӧбірезі паза пала-пархалары полчалар. Александр Степановичнең, 1980 чылда хоных хон салып, олар ідӧк ле ынағ тудынчалар. Оларның тун хыстары Светлана, ХГУ-ның Искусство институдын тоозып, амды «Читіген» театрда істенче. Іҷе-пабазы чіли, Света прай хакас чон тиріглерінең ойнапча, чахсы сарнапча. Ол ікі оолағастың часкалығ іҷезі полча. Саможиковтарның Андрей ооллары, спорт чолын таллап, кӧп чидіглерге читкен. Ам Андрей Александрович тренер полып істенче, аның ікі хызыҷах.
Степанида Саможикова ирткен чылларзар тың на хайбағынминча. Чайаачы устың иділбеен тоғызы ам даа кӧп. Ағаа нымахтар пазарға, фольклор программаларын чайирға, хакас кӧрігҷілерін наа сарыннарнаң ӧріндірерге пӧгінчеткен тоғыстарын чуртаста толдырарға кирек.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы