ХАЙРАЛЛА ПОС ТІЛІН
17.03.2017
Хабарлар
Республикадағы олған садтарында палаларны хакас тіліне ӱгретчеткен воспитательлерге Ағбандағы «Светлячок» олған садында «Хайралла пос тілін!» семинар ирткен. Город-аймахтардаң килген аалҷыларны «Светлячоктың» устағҷызы Татьяна Булушева паза аның орынҷызы Наталья Васильченко чылығ удурлааннар.
Чыылған ӱгретчілерге олғанахтар концерт тимнеп салтырлар. Олар хакас тілінең сарнасханнар, теелбектенгеннер. Анаң Татьяна Васильевна Булушева, семинарны азып, чоох тутхан:
- Пӱӱн піс «Хайралла пос тілін!» проекттің презентациязын иртірчебіс. Пу проект Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының грантын утып алған. Пістің гранттың кураторы полча пу министерствоның национальнай паза хоза ӱгредіг пӧлиинің советнигі Ольга Васильевна Доможакова. Проекттің наука устағҷызы - педагогика наукаларының кандидады, Хакас хазна университедінің доценті Клавдия Ивановна Султанбаева.
Анаң сӧс О.В.Доможаковаа пирілген:
- Пӱӱнгі кӱнде олған садында хакас тілін ӱгренеріне улуғ хайығ салылча. Сӧбірелерде пос тілі чиит улусха асхынах пирілче, че іҷе-пабалар палалары тӧреен тілні ӱгрензіннер, пілзіннер тіп сағынчалар. Хакас тілін школа алнындағы 61 организацияда 3 муң азыра пала ӱгренче. Пастағы классха ӱгренерге килген пала хакас тілін пілбинчетсе, ол тілні школа тоосханҷа сидіксініп ӱгренче. Аннаңар хакас тілін олған садынаң сығара ӱгренерге кирек. Пӧзік ӱгредігліг полар ӱчӱн, кізі тӧреен тілінің ис-пайынаң толдыразынаң тузаланып пілерге кирек. Пос тілін кічігдең сығара пілген кізі аны хаҷан даа паза ундутпас.
Палалар хакас тілін хынып ӱгренчелер. Кічігдең сығара ӱгрензе, пос тілін оңарарға оой. Хакас паза орыс тілін пілчеткен пала табырах сағынча, пу ікі тілні тиңнестірче, аның тілі пай. Школа алнындағы тус - пос тілін ӱгренерге иң нандырығлығ тус.
Пылтыр республиканың олған садтары аразында «Пала тілі» марығ ирткен. Пу - уғаа тузалығ мероприятие. Аны чыл сай иртірерінеңер Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозынзар чӧптер кірген. Палаларны марыға тимнепчеткенде, воспитательлер іҷе-пабаларнаң хада-пірге тудынғаннар, удур-тӧдір полысханнар.
Пу сӧстерге К.И.Султанбаева хозылған:
- Тӧреен тілні хайраллап халар ӱчӱн чӱрек матап ачыпча. Пу сурығ амғы туста улуғ хайығ кирексіпче. Мының алнында тоң хакас сӧбірелерде пос тілі кирек чоғыл тіп іҷе-пабаларның сағыс-кӧрістері алыс парған. Аннаңар палалары орыстап сыхханнар. Амды тӧреен тілге пазох улуғ хайығ салылча. Пілдістіг, сайбабызарға оой ла, че айландырарға, хатап тӧстирге - сидік. Пу сидіксініс хакас чонда ла нимес, Россияның аймах нациялығ чоннарының андағох ағырсымнығ сурығ турча. «Тіл чоғыл - чон чоғыл» чоох пар. Аны пурунғыдох, 400 чыл мының алнындох, чоохтанҷаңнар. Пӱӱнгі кӱнде, пос тілін тилідер ӱчӱн, аймах марығлар иртірілче. «Пала тілі» - хайдағ маңат марығ! Олған садына чӧрчеткен палаҷахтар анда ачыныстығ кічіг тілнең хакастап чоохтанғаннар. Іҷе-пабалар иркелерін мындағ марығларға тимнепчетселер, хакас тілін пілерге кирек тіп постары сизінчелер.
Анаң воспитательлер палаларны «Светлячок» олған садында хакас тіліне хайди ӱгретчеткеннерін кӧзіткеннер. Воспитатель Алефтина Александровна Черпакова олғаннарға тіпче: «Палалар, минің арығзар парарым килче. Сірернің килче бе?» «Килче!» - пір ӱннең нандырғаннар олар. «Пір-ікі, пір-ікі, арығда поларбыс!» тіп ала, палалар пір орында айлахтаныбысханнар. «Піс арығдабыс! - теен Алефтина Александровна. - Кӱн чарыпча, хузыҷахтар сарнасчалар. Кӧріңер, олғаннар, арығда хайдағ кӧп аң».
Алефтина Александровна, палаларнаң хада пір орында чатчатхан ойнаҷахтарзар пастыр киліп, «Пу хайдағ аңнар?» тіп сурған. Олғаннар аңнарны, «аба, тӱлгӱ, хозан, кӱске, паға» тіп, хакас тілінең адааннар паза оларны санааннар. Че кинетін аңыҷахтары чіт парғаннар. Олғаннар воспитательнең хада оларны тілеп сыхханнар. Аңыҷахтар «кӧл» хыринда аймах ӧңніг «тастар» алтында чазыныбыстырлар (аймах ӧңніг кубиктер алтында аңнарның хоостары чапсырыл партыр). Анаң воспитатель олғаннардаң хайдағ ӧңніг «тастар» алтында аңнар чазынчалар тіп сурған. Іди олғаннар хызыл, тигір кӧк, сарығ паза пасха ӧңнерні хакас тілінең адааннар.
Ідӧк олғаннар «Теремок» нымахты ойын чіли хакас тілінең кӧзіткеннер. Воспитатель Таисья Петровна Танбаева «Светлячок» олған садында палаларны пос тіліне хайди ӱгретчеткенін чоохтаан. Воспитатель Алефтина Александровна Черпакова позы тимнеен «Орта ада» сӧстікті кӧзіткен. Аны олған садының палаларының хоостары чазапча. Сӧстік воспитательлерге, іҷе-пабаларға тузалығ. Сӧстері темалар хоостыра пиріл парғаннар. Анда ӧӧнінде олған садында тузаланчатхан сӧстер.
Воспитатель Тамара Серекейовна Чаптыкова палаларны ӱгредерге хакас алфавидін тимнеп салтыр. Ідӧк ол, олғаннарны хакас кип-азаанаң таныстырар ӱчӱн, пістің чонның кип-азаанаң чазалған кӧклӧҷектерні хоостап, сырлаҷаң альбом сығарыбысхан.
Таныхтирға кирек, семинар тӱзімніг ирткен. Олғаннарны хакас тіліне ӱгретчеткен воспитательлерге ол тузалығ полар. Кӧбізі хакас алфавидіне морсынған.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы