Илбек Ада чаадағы чідіріглер
Тилекейнің ікінҷі чаа соонда кӧп чыллар иртіп парған даа полза, ол чаадағы демография чідіріглерін амға теере сананмаан хазналар пар. Пасхаҷыл даа, че ол хазналар санына Германия кірче. Россияның тархын істезігҷілері Илбек Ада чаадағы чідіріглерібісті кӧп хати санап турғаннарынаң тиңнестірзе, немецтер постарының чідіріглерін, Геббельстің чаа тузындағы статистиказына тӧстеніп, санапчалар. Че ол саннар сын ниместер, олар уғаа тӧбін кӧзіділчелер. Іди Совет Союзының чирінде ле чыылған немецтернің хомдылары саны ол статистика - даң 1,5 хати асча.
Андағ киректің сылтағлары пар, ӧӧні - Германия, чаада чиңдір салып, ікі алынҷа хазнаа чарыл парғаны. Кӧп архивтер ФРГ-да паза ГДР-да пол парғаннар, аннаңар істезігҷілернің тілеглерін хада піріктіріп алар оңдайлары чох полған. Ағаа хоза вермахтта немецтердең пасха службада полғаннар пасха хазналарның кізілері. Олар Ӱзінҷі рейхке піріккен дее ползалар, амғы авторлар оларны санға албинчатханнар.
Германияда кізілер чідіріглерінеңер искіріглер алынҷа ведомстволардаң кірчеткеннер. Іскеркі фронтта чааласчатхан воисколар прайзы сухопутнай кӱстерге кірбинчеткеннер. Оларнаң хада BBC, ВМФ, СС дивизиялары чааласханнар, андағы чааҷыларны пасха ведомстволар сыныхтағда тутханнар. Анаң ол прай искіріглер ӧӧн штабча иртчеңнер, аның соонда ла оларны пропаганда апарчатхан органнар искірҷеңнер.
- Чідіріглер санын ӱлгӱлер хызыра пирчеткеннер, - таныхтапча РАН-ның член-корреспонденті Андрей Сахаров. - Аны Геббельстің пропагандазы пирҷең, хомзынысха, архивтернің кӧбізі чох иділ парған, аннаңар историктерге ам даа ол саннарнаң тузаланарға килісче.
Гитлеровецтер чаадағы чідіріглерін 2,5 миллион азыра кізее санааннар, че СССР-да ла оларның 3,2 миллион чааҷызының сӧӧктері чыылған. Халғанҷы туста тілег ӧмелері тоғынчатхан сылтаанда, ол сан 4 миллионға чағдапча. Че пу саннарға 1945 чылда чат халған немецтер саны кірбинче. Чааның халғанҷы тӧрт айында иң хан тӧгістіг чаалазығлар парғаннар нооза. Ол чідіріглердеңер искіріглер асхынах.
Іди вермахттың генерал-майоры полған, чаа тархынынаң айғасчатхан Буркхарт Мюллер-Гиллебрандтың тоғыстары хоостыра, 1945 чылда январь-майда Іскеркі фронтта немецтернің 1,5 миллион кізізі сағба чох чіт парған алай пленге кір парған. СССР- ның Ӧӧн штабының саннарынаң, 1945 чылда 1 январьдаң 9 майға теере пленге 1,94 миллион кізі алылған. 9 май соонда Іскеркі фронтта ағаа хоза 1,284 миллион немец пленге пирінібіскен. Нинҷе немец чат халғаннаңар искіріглер чоғыл.
- Ол саннарға тӧстеніп, чаа историктері Іскеркі фронтта чат халған немецтернің саны 4 миллионнаң асча тіп салтарға килчелер, - таныхтапча Андрей Сахаров. - Че ол даа саннарға киртінерге сидік. Ол советтернің паза немецтернің пропаганда саннары. Олаңай чуртағҷыларның чооғынаң, чаалазығлар соонда уғаа кӧп немецтернің сӧӧктерін пір оймахта чыып салҷаңнар. Нацисттерге иреелеткен орындағы чонға оккупанттарның сӧӧктерін санирға кирек чох полган.
Немецтернең хада пасха хазналарның дивизиялары чааласханнар, кӧбізі - Венгриядаң паза Румыниядаң. Совет Союзынаң тоғыр чааласхан нацисттернің союзниктері полған Италиядаңар паза Финляндиядаңар ундубасха кирек. Вермахтта паза СС-та ідӧк чааласханнар чехтер, словактар, поляктар, французтар, испанецтер. Французтар СС-тың «Шарлемань» дивизиязында полғаннар, испанецтер - «Голубой дивизияда». Ідӧк санға аларға кирек латыштарның, литовецтернің паза эстонецтернің СС-тағы подразделениелерін, украинецтернің СС-тың «Галичина» дивизиязын. Ағаа хоза, 1945 чылда, чайғыда, СССР Япониядаң тоғыр чаа пастабысхан.
Официальнай саннарҷа Іскеркі фронтта гитлеровецтернің 5 миллион кізізі чат халған. Че армияның генералы, тархын наукаларының докторы Махмут Гареев 7 миллион санны адапча. Аны ол олаңай, че тӱзімніг оңдайнаң санапча. Чаа тузында Германияның тирігліг кӱстерінҷе 21,2 миллион кізі ирткен. Іскеркі фронтта чат халған кізілер санын (4 миллион азыра) алза, оларға пасха фронттарда чат халғаннарны (1,4 миллион) хозыбысса, ідӧк промышленностьсар пирілгеннерні (2 миллион), палығладып, ағырып, чарғыладып, дезертир полып алай пасха даа сылтағларҷа армиядаң сығарылғаннарны (2,5 миллион), пленге кіргеннерні (3 миллионҷа) паза капитуляция тузында вермахтта полғаннарны (4,8 миллион) андар хозыбысса, чаада араласхан немецтернің 18 миллион кізізі пол парча. Санға алылбаан 3 миллион кізі халча, олар, Хызыл Армиянаң чаалазып, СССР-ның, Польшаның паза даа пасха хазналарның чирлерінде чат халған поларлар, неке. Аннаңар Германия армиязының демографияҷа чідіріглері 7 миллион азыра, союзниктерінең хада 8 миллионҷа полғаны сын арах полар. Че оларны даа саңай орта саннарға санирға чарабас.
«Тиңнестіріге: Хызыл Армияның 6,1 миллион кізізі чаалазығларда чат халған паза госпитальларда ӱреен. Ағаа хоза, пленге кірген 2,5 миллион кізіні гитлеровецтер концлагерьлерде чох ит салғаннар. Прай 8,6 миллион чааҷы пол парча», - халғанҷы мындағ саннарны пирген РАН-ның Тархын институдының ӧӧн наука тоғынҷызы Владимир Невежин. СССР-ның 18 миллион кізее тиңнелчеткен пасха чідіріглері оккупациядағы олаңай чонға килісче, хайзылары нацисттернің геноциді сылтаанда чох иділгеннер.
Пасха сӧстернең чоохтаза, СССР-ның паза Германияның чааҷылар чідіріглері тиң арахтар. Чиңіс хан тӧгістіг, хорғыстығ паанаң тудылған, че пістің чааҷыларыбыстың чідіріглері немецтернинең паза оларның союзниктерінең илееде кӧп полған тиирге пір дее чарабинча.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |