ПАЛЫХЧЫ АПСАХ
15.09.2017
Статья
Пір улуғ аалда апсах-иней чуртапчалар. Апсағас суға сӱген суғадыр, хырда тузах турғызадыр. Олар іди азыранчалар. Пірсінде апсағасха пір кӧдес алтын ахча урун парған. Ол аны чирге кӧм салған, ӱстӱне чалбах тас сал салған. Суға чидіп, сӱгенін кӧдірібіссе, улуғ сортан кір партыр. Сортанны алып, тузағына килзе, пір хозан кір партыр. Апсағас, хозанны азырып, тузахха сортанны сух салған, хозанны, тізең, сӱгенге сух салған, анаң нан килген.
Инейек сурча:
- Пӱӱн палых чоғыл ба?
- Пӱӱн пір дее ниме чоғыл! - тіпче апсағас.
Ол хонығын хонғанда, иртенінде:
- Че пӱӱн сӱгенге хада параң! - тіпче апсағас.
- Параң! - тіпче инейек.
Сӱгенге читселер, хозанах кір партыр.
- Сӱгенге хозан кірҷеңӧк пе? - тидір инейек.
- Кірбин полар ба за! Хозан палыхты чидір, палыхты сӱр чӧріп, сӱгенге кір парадыр!
- Э-э, андағ одыр! - тіпче инейек.
Тузахха килзелер, сортан кір партыр.
- Тузахха сортан кірҷеңӧк пе? - тидір инейек.
- Кірбин полар ба за! Сортан хараа хырға сых киледір, от чіп чӧріп, тузахха кір парадыр!
- Э-э, іди кіредір одыр! - тіпче инейек.
Хозанны, сортанны ала, нанып одырлар амды. Іди килиріп, апсағас пір чирде чалбах тасты азыбысхан, чирдең пір кӧдес ахча сығарып алған.
- Кемнің ахчазы полар! - тидір инейек.
- Кемни полар полған! - тіпче апсағас. - Таап алғабыс нооза!
Ахчаларын хапха суғып, нанып одырлар. Апсағас истіп килизе, хойығ сырып аразында ӱгӱ хозанны тудып алтыр; хозан хысхырча.
- Хойығ сырып аразында ниме хысхырча? - тидір инейек.
- Ниме полар полған! - тіпче апсағас. - Пістің аалдағы ачын пигібісті айна тамахтапча!
- Алай ! Че табырах чӱгӱрең! - инейек маңзыратча.
Иблеріне читкеннер. Амды иней-апсах чахсы чуртабыстылар. Інек, чылғы алып алғаннар, чахсы иб турғыстырыбысханнар, чахсы кип-азах идінібіскеннер.
Хонҷыхтары инейектең сурчалар:
- Сірер хайди пайыбыстыңар?
- Піс пір кӧдес алтын ахча таап алғабыс! - тіпче инейек. - Ол ахчадаң пайыпчабыс! Ол хабар пиге истіл парған, апсағасты, хығыртып алып, кӧксепче:
- Сірер алтын ахча хайдаң тапхазар?
- Мин алтын ахча таппаам! - тіпче апсағас.
- Хайди таппаазар! Синің инейеең чоохтапча!
- Ол тапхан полза, хығыртып алып, аннаң сур! Мин таппаам!
Инейеең ыза пир тіп, пиг апсахты сығара сӱрібіскен.
- Пиг сині кирек хығыртхан ма? - тидір инейек.
- Кирек хығыртар ба? Ааллап хығыртхан, амды сині ааллап хығырча.
Инейек хатхырча:
- Пісті, пайыбысханда, пиг дее ааллап хығыртча ноо!
Инейек парған, пиге кіріп, изеннесче. Пиг «изен» тібеді, инейекті кӧксепче:
- Алтын ахча тапхазар ба сірер?
- Я, тапхабыс, - тидір инейек.
- Хаҷан тапхазар?
- Хаҷан сӱгенге хозан кірчеткен туста, тузахха, тізең, сортан кірчеткен туста.
Пиг инейексер харағын тазырайта кӧр салған, «алығ ба, хыйға ба ниме» тіп сағынып одыр, че инейек аннаңарох чоохтап парир.
- Пістің аалдағы ачын пигібісті хойығ сырып аразында айна тамахтапчатханда...
- Сых мыннаң! - тидір пиг, хысхыр сыххан. - Позың айназың! - Инейекті, читіре дее чоохтирға пирбин, сығара сазыбысхан.
Инейек ылғи-сыхти нан килген, ибге кіргенде, апсағас сурча:
- Пиг сині тың аалҷы итті бе? - тидір.
- Чох!.. - тидір инейек. - Пиг мині сығара сӱрібіскен.
- Син паза тілің узун сунма, пиге чапсырхаба! -тіпче апсағас.
- Паза нимее чапсырхим! - тіпче инейек. - Пиг айнадаң чабалох ниме полтыр!
Иней-апсах, ол алтыннаң азыранып, тонанып, сағыстары толып, анда чырғап, чуртап халдылар.
Семён КАДЫШЕВ «Хакас чонының нымахтары» книгадаң алылған
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде