ХАКАС ТЕЕЛБЕКТТЕРІН ТОЛДЫРЫП, ТИЛЕКЕЙДЕГІ ЧОННЫ ХАЙХАТЧАЛАР
17.10.2017
Хабарлар
Ирткен неделяда Хакас филармониязында пайрамнығ концерт полған. «Кӱн сузы» ансамбль, 10 чылын таныхтап, кӧрігҷілерні паза нанҷыларын чыған. Хынчатхан артисттерні кӧріп аларға кізілер Ағбаннаң на нимес, город-аймахтардаң килгеннер, аннаңар залда пос орын чох полған.
10 чыл аразына теелбек ӧмезі пӧзік чидіглерге читкен. Аның араласчылары, аймах-пасха синде иртчеткен фестиваль-марығларда ӧткін аралазып, тӧреен Хакасияны ырахха сабландырчалар.
Хакас теелбекчілерінің узына морсынып, оларға Италияның, Францияның, Германияның, Болгарияның, Турцияның, Россияның аймах регионнарының чуртағҷылары матап айа сапханнар.
ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАР
«Кӱн сузы» ансамбльның теелбектерін «Ӱлгер» ӧменің кӧглері тӧреміл чазапча. Хада-пірге тоғынып, ікі ӧме хакас чонның кибірліг культуразын кӧдір парча. Теелбек ансамбльы «Ӱлгернің» хойнынаң сыххан тиирге чарир. 2007 чылда Хакасияның чон артизі Вячеслав Кученов наа теелбек ӧмезін тӧстир пастағнаң сыххан. Ансамбльның ӧӧн пӧгіні - хакас чонның пурунғыдаң халған культуразын тилідері. Наа ансамбльны тӧстирге ол хореограф Наталья Апуневичті чӧптеп алтыр. Наталья Викторовна хакас палаларынаң илееде чыл тоғынған. Ол ӱгренҷілерін, оларның теелбектенерге сағынчатхан нанҷыларын «Кӱн сузынзар» хығырған. Андағ оңдайнаң 2007 чылда сентябрьда Хакас филармониязында теелбек ӧмезі тӧстелген.
Пір ай пазынаңох «Кӱн сузын» Хызылзар «Азияның чӱрее» фестиваль-марығда аралазарға хығырғаннар. Фестиваль алғым ирткен, анда прай тӱрк чоннарның теелбек ӧмелері устарын кӧзіткеннер. Оларның тоғыстарынаң танызып, хакас ансамбльы позының чайаачы чолын сизініп пастаан. Чиит теелбекчілернің пос чонына, тіліне, кибірлерге кӧрістері алысхан, олар хакастарның кибірліг культуразын оңнап сыхханнар. Чарым чыл аразына ла «Кӱн сузында» саңай пасха наа теелбектер турғызылған. 2008 чылда майда хакас ансамбльы хатап «Азияның чӱрее» фестивальда узынаң сынасхан. Анда «Кӱн сузы» пастағы улуғ чидіге читкен, ол III степеньніг лауреат атха турысхан. Аның соонаң хакас теелбекчілеріне хайдағ ла марығларда паза фестивальларда аралазарға киліспеен.
2009 чылда «Ӱлгер» паза «Кӱн сузы» ансамбльлар «Сыбыр чир ӱстӱ» концерт программазын тӧстепчелер. 2010 чылда артисттер аны Хакасияның прай пулуңнарында кӧзіткеннер. Пір чыл пазынаң, тізең, пістің чайаачыларыбыс пу программанаң Канныда иртчеткен Россиядағы искусстволарның фестивальында араласханнар. Кӧрігҷілер музыканттарның паза теелбекчілернің узына саңай аптаттыр салғаннар. Оларның аразында саблығ режиссер Никита Михалков полтыр. Сибирьдең килген ӧмелернің тоғызын пӧзік паалап, ол Хакасияның пазы Виктор Зиминге чылығ сӧстер ысхан. Виктор Михайлович, республиканы тилекейге саблапчатхан ансамбльнаң тоғазып, теелбекчілерге тоғыс орыннары тӧстелер тіп сӧс пирген. 2011 чылда 30 ноябрьда «Кӱн сузы» профессиональнай ансамбльға айлан парған. Анзы хакас теелбекчілеріне чайаачынаң толдыразынаң айғазарға оңдай пирген.
«АЛТЫН КӦӦК» ХАЙ-БАЛЕТ
2014 чылда «Кӱн сузы» ӧме, республиканың тархынында пастағы балет чайап салып, прайзын хайхатхан.
Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Наталья Апуневичтің «Алтын Кӧӧк» балетті турғыс салар сағыс хаҷанох полтыр.
Ол, хакастарның кип-чоохтарын істезіп, либретто пас салған. Хаҷан полза, аның сағынған сағызы толар тіп ізенген Наталья Викторовна. 2014 чылда хакас хореографының проекті Россияның культура министерствозы мариинда грант утып алған. Пӱкӱлее алза, «Алтын Кӧӧк» балетті турғызарына федеральнай бюджеттең пір миллион артиинаң салковай пирілген, ідӧк регионның культура министерствозы 100 муң салковай хосхан. Хай-балеттің премьеразы олох чыл кӱскӱзін ирткен. Ӱс чыл аразына «Кӱн сузы» ансамбль аны 30 хати ойнабызарға маңнанған, ол санда Италиядағы Бари паза Венеция городтарда. Ідӧк пылтыр артисттер «Алтын Кӧӧк» хай-балетті Канныда кӧзіткеннер. Чапсых ойынны кӧріп алар ӱчӱн, пірее кӧрігҷілер Франциязар ӧнетін килтірлер. Пістің чонның кӧглері паза теелбектері Европадағыларның сағыстарында хаҷанға даа халғаннар.
ХАКАС ТЕЕЛБЕКТЕРІН ХАЙРАЛЛАПЧАТХАН УСТАР
Артисттернің таниинаң, олар хакас чонның кибірлеріне тӧстеніп теелбектенмеен ползалар, кӧрігҷілер ансамбльның узын піди пӧзік паалабасчыхтар. Чоохтирға кирек, «Кӱн сузы» ӧменің араласчылары удур-тӧдір хакас тілінең не чоохтасчалар. Хореография ӱгредігліг, че пос тілін пілбинчеткен кізіні пеер тоғысха пір дее албастар. Амды ансамбльда 20 артист саналча. Оларның кӧбізі «Айас» паза «Час ханат» ансамбльларда теелбектенгеннер. Читі кізі музыка колледжінде хореография специальностьча пілістерін алғытхан. Ансамбльда репетициялар неделяда алты хати иртче. Полған на репетиция 3-4 час хайди даа парча. Ағаа хоза «Кӱн сузының» концерттері кӧп. Итсе, артисттернің чал ахчазы улуғ нимес, аннаңар ансамбльның ӧмезі чыл сай 50 - 70 %-ке алысча. Наталья Апуневичке, «Кӱн сузынзар» наа кізілерні киріп, улуғ тоғыс апарарға килісче.
«Кӱн сузы» ансамбль позының артисттеріне поғдархапча. Анзы тиктең нимес. Кӧзідімге, Алексей Торбастаев «Читіген» театрның директор тоғызын толдырча. Таланттығ Георгий Таскараков Санкт-Петербургта Россияның сцена искусстволарының хазна институдында ӱгренче. Артист Тимур Тюкпеев арғыстарынаң хада чыл сай «Мисс Абахай» марығны, тимнеп, иртірче. Аның туңмазы Сабир пылтыр армияа хабылған. Чайаачы кӧңніліг оолны служба иртерге саблығ В.А.Александровтың адынаң сарыннар паза теелбектер ансамбльынзар ызыбысханнар. Пір ай чарым пазынаң Сабир Тюкпеев, армиядаң айланып, «Кӱн сузы» ансамбльның ӧмезіне хозылар.
ПАЙРАМНЫҒ КОНЦЕРТ
Пайрамнығ иирде «Кӱн сузы» паза «Ӱлгер» ансамбльлар кӧрігҷілерні наа программанаң ӧріндіргеннер. Аны артисттер «Кӧчег» адап салғаннар. Пу программаны чайаачы устар ікі чыл тимнептірлер. «Кӧчег» концерт программазын Вячеслав Кученов сағынып алтыр, ойынны чазапчатхан кӧглерні «Кӱн сузы» ансамбльның музыка устағҷызы Анна Бурнакова таллаан, теелбектерні Наталья Апуневич турғысхан. Теелбектер паза сарыннар пастыра чайаачылар кӧрігҷілерні хакас чонның кибірлерінең, ойыннарынаң, ӱлӱкӱннерінең таныстырчалар. «Кӧчег» программаның прай номерлері удур-тӧдір палғалыстығ.
Теелбектердең «Хубах оол» номерні таныхтирҷыхпын. Аны ооллар ла толдырчалар. Артисттер, хамҷылар саап, сценаҷа «учух чӧргеннер». Мының алнында ӧбекелерібіс піди махачыларын кӧзіткен полбастар ба. Хыстарның теелбектері саңай пасха. Абахайлар оларны маңзырабин толдырчалар. Порчолар осхас сіліг хыстарға кӧрігҷілер ӧкерсінгеннер. Чапсых полған «Ноозы чахсы» номерні кӧрерге. Чон ырын Антонида Тюльберова сарнаан, теелбекті Ксения Бастаева толдырған. Нимедеңер сағыссырапча полҷаң чиит хыс? Ідӧк мында худағайларның теелбегі пар. Тӱлгӱ пӧріктіг, пай кип-азахтығ ууҷалар, чадап пас чӧрчетселер дее, хакас кӧглерін истіп, кӧмес «хыймыраныбохчалар». Артист Анастасия Иптышеваны махтирға кирек. Ол иң улуғ частығ худағайның омазын чалтырама чайап салған.
«Кӧчег» программада хакас чонның марығлары чахсы кӧзіділ парған. Артисттер кӱресчелер, хапчаң тасты кӧдірчелер, хазых ойнапчалар. Концерт кӱлкістіг сценаларға пай. Кӧзідімге, чииттердең пірдеезі хапчаң тасты кӧдір полбинча. Таң аалдағы оолларның кӱстері читпинче, таң тас андағ аар. Сын алып кізі пӱгӱрел парған апсах пол парча. Аны Тимур Тюкпеев ойнапча. Прай оолларны утып алған апсах залдағы чонның кӧңнін кӧдірген. Алай кӱресті алып алза, мында кӱс ӧӧні полбиндыр. Пӧзік сыннығ алыпты (Дмитрий Султреков) кӱрестің сӱмелерін чахсы пілчеткен оол (Игорь Шалгинов) утып алча.
Ӧбекелерібістің чуртазынаң таныстырып, артисттер ойын тузында хакас ибін турғызыбызарға маңнанғаннар. Мындағ ниме сценада пастағызын на кӧзіділген полар. Концерттің халғанҷызында сас тойы иртірілген. Чиит хыстың (Анна Казагашева) сӱрместері сайалғаннар, аны кӧӧленчеткен оолғына (Василий Боргояков) ирге пиргеннер. Пайрамнығ иирде ідӧк «Кӱн сузы» ансамбльның олған студиязының кічіг теелбекчілері сценазар сыхханнар. Чоохтирға кирек, олған студиязы пӱӱл часхызын тоғынарға пастаан.
Пайрамнар алғыстастар чох иртпинче. Теелбекчілерні ӱлӱкӱннең Хакасияның культура министрі Татьяна Чаптыкова алғыстаан. Ол, чайаачы устарға кӱн сузы чіли чарып, мыннаң мындар кӧрігҷілерні ӧріндірерге алғаан. Анаң Татьяна Чаптыкова артисттерге Аарлас паза алғыстас пічіктерін читірген. Кӧрігҷілер дее хынчатхан теелбекчілеріне порчолар сыйлааннар. «Кӧчег» программадаңар чоохтаза, «Кӱн сузы» паза «Ӱлгер» ансамбльлар аны Хакасияның, Россияның паза хырығ озариндағы чуртағҷыларына кӧзідерге пӧгінчелер.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы