Тиктең нимес наа тиреңде тоғыстарны пастирын пайрамнығ азарына Москвадаң улуғ аалҷылар килгеннер. 200 метр тиреңдегi пастағы руда анылып пасталғанын кӧрерге федеральнай министр Максим Топилин Хакасия пазы Виктор Зиминнең паза республиканьщ Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевнең хада шахта істінзер кіргеннер. Анда оларны «Евраз» компания полызиинаң алылған наа техника хайди тоғынчатханынаң паза руданы чир ӱстӱнзер наа оңдайнаң хайди сығарчатханынаң таныстырғаннар.

Абазадағы рудниктің ӧӧн инженері Сергей Замятиннің чооғынаң, 117, 120 паза 200 метр тиреңде анылчатхан руданы 95 метр тиреңдегі руда унатчаң иргі комплекссер читір турарға чарат салғаннар. Анзы кӧп ахча ӱзӱрлеп аларға оңдай пирген, пір ле наа дробилка 200 - 300 миллион салковайға тур парча нооза тіп чарытхан ол. Руданы 95 метр тиреңзер кӧдіреріне, тізең, шахтерларға иніс оңдайнаң шахталар хазарға киліскен. Анаң оларҷа руданы кӧдірҷең, узуны 430 метр ленталығ конвейер турғызыбысханнар. Амды наа тиреңде анылчатхан руда кічіг вагоннарнаң конвейерзер тартылча, анаң ол конвейер ленталарынҷа 95 метр тиреңзер кӧдірілче. Анда уналған соонаң шахта стволынҷа чир ӱстӱнзер сығарылча.

Улуғ пастыхтарны ідӧк тағны ӱтеҷең наа оборудованиенең паза руданы хасчаң наа техниканаң таныстырғаннар. Предприятие устағ-пастааның чооғынаң, наа технология полызиинаң тоғынчатхан техника хай-хай тӱзімніг тоғынча. Аның сылтаанда тимір руданы аниры 4 хати ӧс парған. Абазадағы шахтерлар чылда 2 миллион тонна руда анып турарға пӧгінчелер. 200 метр тиреңдегі ілезіне сығарылған руда 10-15 чылға чидер тіп кӧрілче. Пӱӱнгі кӱнде предприятиеде 750 кізі істенче.

Россияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Максим Топилин, Хакасияның пазы Виктор Зимин паза Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев шахтадаң сыхпин, андох 200 метр тиреңде хабарҷыларнаң чоох алысханнар. Федеральнай министр Топилин кӧріп алған нимее морсынған, рудникті паза Абазаны хайраллап халарына республика ӱлгӱлері кӱстенізінең улуғ тоғыс иділгенін таныхтаан.

- Рудникке наа тыныс пиргені, мындағы тоғынҷыларның тоғыс орнын хайраллап халғаны уғаа чахсы,- таныхтаан Максим Топилин. - Че мин таныхтирға сағынчам, город чуртир ӱчӱн, чуртас-экономика саринаң алнынҷа тиліпчеткен орын (ТОСЭР) механизмін тилідерге кирек ле. Абаза андағ моногородтар санына кір парған нооза. Чоохтирға кирек, ТОСЭР проектінең хабазығ алар городтар Россияда кӧп нимес -50 азыра ла. Аннаңар Абаза андағлар санына кирілгені ол улуғ чидіг паза аннаң тузалан халарға кирек.

Республика пазы Виктор Зимин иң пастап Абазадағы рудникті хайраллап халарға, Абазаны моногородтар саны-на кирерге хабас пиргені ӱчӱн прай Хакасия чуртағҷыла-ры адынаң Россия президенті Владимир Путинге, Россия правительствозына алғызын читірген.

- Сірер сизіндіңер, хайдағ кӧдіре кӧңніліг чӧрчелер мындағы тогынҷылар, оларның харахтары «кӧйче». Олар тоғынарға тимделер, оларның таңдағызына ізеніс пар, - теен Хакасия пазы. - Че пу прай нименің кистінде Россия президентінің хабазии турча. Ол правительстваа чахығ пирген нооза - рудникке паза городха хабас пирерге.

Ідӧк ол алғызын читірген руданы садысчатхан «Евраз» компанияның устағ-пастаана - сидік туста рудникке, наа техника алып, хабас пиргені ӱчӱн, Хакасияның экономика тилізі министрі Татьяна Паульға - Абазаны ТОСЭР-лар санына кирерінҷе федеральнай синде улуғ тоғыс апарғаны ӱчӱн, Ӧӧркі Чӧпке - республика синінде закон алып, Абазадағы рудникке хоза льготалар пиргені ӱчӱн, паза Абазаның чуртағҷыларына, рудниктің тоғынҷыларына - сыдамахтары ӱчӱн, тӧбін синніг чал ахчазын алып, тоғыстарын тастабааннары ӱчӱн.

Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев Абазадағы рудниктің ікінҷі чуртазы пасталыбысханын таныхтаан.

- Мин оңнапчам мында пастағы руда хаҷан анылғанын, - таныхтаан парламент устағҷызы. - Ол полған 1957 чылның августы. Мин ол густа геолог разведказында тоғынғам. Піске ол улуғ кӱн полған - пайрам. Пӱӱн андағох ӱлӱкӱн тиирге чарир.

Шахтадаң сыххан соонаң пастыхтар Абазаның культура кінінзер чол тутханнар. Анда наа тиреңде тоғыстарны пастирына чарыдылған пайрамнығ чыылығ ирткен. Культура кінінде чон толдыра полған, кӧбізі - орындағы чуртағҷылар, рудникте тоғынчатханнар. Оларның сырайларында кӧрінген - пу танығлығ кирек оларны тың ӧріндірче. Анзы пілдістіг, ӱр ниместе олар рудник чуртирына тың на киртінмееннер, че тус кӧзітче - хайхастар полча. Республика ӱлгӱлері сӧстеріне турысханнар, рудникті ал халғаннар.

Хакасия пазы, чыылығны азып, пу танығлығ кирекнең город чуртағҷыларын, шахтерларны паза предприятие устағ-пастаан алғыстаан.

- Пу уғаа аар чолны піс прайзы хада ирткебіс, сидіксіністер полза даа, пу улуғ нимес, че чиңіске читкебіс, - таныхтаан Виктор Зимин. - Піс, предприятиені ле нимес, тиксі городты - пістің Абазаны -арачылап халғабыс! Улуғ алғыс прайзына: Россия президентт Владимир Путинге, ол пістің рудник ӱчӱн кӱрезиибіске хабазығ пирген, алынҷа алғыс сӧстері Россияның промышленность паза садығ министрі Денис Мантуровха, ол пістің республикаа пу сурығны пӧгерінҷе тӧреміл полысхан, пістің партнерларыбыс полчатхан «Евраз» компанияның устағ-пастаана паза рудник тоғынҷыларының сӧбірелеріне, мин чахсы пілчем, хайдағ сидік тусты иртерге киліскен сірерге. Че салтарында піс чиңіп алғабыс!

Хакасияның пазы алынҷа алғыс сӧстерін «Абазадағы рудник» ООО-ның директоры Александр Жуковха читірген. Ол сидік туста предприятиенең устирын паза аның ӱчӱн нандырарын позына алып алған. Профессионализмі паза республиканың тилізіне улуғ хозым иткен ӱчӱн, Виктор Зимин Александр Жуковха «За заслуги перед Хакасией» орден читірген. Андағох улуғ сыйыхха Хакасияның экономика тилізі министрі Татьяна Пауль турысхан, аның устаанынаң улуғ тимнегліг тоғыс иділген.

Ідӧк Хакасияның пазы рудник тоғынҷыларын Аарластығ паза алғыстастығ пічіктернең, танығлығ сыйыхтарнаң таныхтаан.

Пайрамнығ чыылығның аарластығ аалҷызы, Россияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Максим Топилин ідӧк, алғыстас сӧстерін читіріп, чоох тутхан.

- Пу сынап таа танығлығ кирек. Ол пісті холларны хаҷан даа тӱзірбеске ӱгретче, - теен федеральнай министр. - Пістің кӧңнібіске кірбинчеткен киректер пол парча: полча ээлер, хайди піске пілдірче, орта нимес чарадығ алчалар, экономикада, тилекейдегі паза істіндегі рыноктарда киректер уйан пар сыхча. Че сірер кӧзіт пиргезер - федеральнай паза региондағы ӱлгӱлернең пірге тоғынып, прай ол сидіксіністерні пӧгерге, пасха чоллар табарға паза чахсы тиліске сығарға чарир.

Пайрамнығ чыылығ соонаң Абазадох Россияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Максим Топилиннің устаанынаң Хакасияның чуртас-экономика тилізі сурығларынҷа чыылығ ирткен. Аның тоғызында Хакасиянын пазы Виктор Зимин, істенісче паза чонға тоғыс табарынҷа федеральнай службанын устағҷызы Всеволод Вуколов, республика правительствозының паза федеральнай структураларның кізілері араласханнар.

Регион устағҷызы Виктор Зимин социальнай сфераны тилідерінде промышленность улуғ хозым итчеткенін таныхтаан. Алындағы чылларда, ахчанаң оой нимес полза даа, промышленностьтың сығарыс сині ӧскені сылтаанда Россия президенті турғысхан пӧгіннерні тӱзімніг толдырарға, чуртас-экономиканы пір синде тударға оңдай табылған. Олох туста нинҷе-де улуғ проект чуртасха кирілген. Оларның санында перинатальнай кін, республиканың имнег туразының наа корпузы, музей-культура кіні, Хакасияның аймахтарында школалар паза олған садтары пӱдірілгені. Полған на ол объект позы саринаң хоза тоғыс орыннарын пирче. Олох туста чонға тоғыстың кӧп чардығын тиліпчеткен промышленность пир турча.

Алынҷа Виктор Зимин республиканың кічіг паза ыраххы аалларын хайраллирынҷа программазынаңар чоохтап пирген. Аны хоостыра кічіг ааллардағы чонға тоғыс табылча нооза. 2013 чылдаң сығара тоғынчатхан программа Хакасия пазынын пастаа полча. Пос малын тутчатханнарға чардыхти ахчалығ компенсация тӧлирі кирілген сылтаанда, аалларда мал саны пілдірте ӧс парған. Программаҷа ідӧк аймах кӧстеглерҷе хабазығ пирері кӧріл парған. Кӧзідімге, чолларны тыхтирынҷа, олған площадкаларын, аал клубтарын пӱдірерінҷе, чорыхтығ имҷілер бригадазын тӧстирінҷе паза аннаң даа пасхазынҷа.

- Пу программаны уғаа кирекке паза тузалыға санапчам, - таныхтаан Виктор Зимин. - Ол аалларның кӧрімін, андағы чуртағҷыларның кӧңнін алыстырыбысхан. Салтарында Хакасия картазынаң пір аал даа чітпеен.

Чыылығда социальнай сферанын ирткен чылдағы тоғызының салтарлары ӱзӱрілген. Ідӧк Россия президентінің «майдағы» указтары чуртасха хайди кирілгені кӧрілген.

- Чоохтирбын, Росстат пирген саннарны алза, Хакас Республикаҷа прай кӧстеглер толдырылған, - салтарлар иткен Максим Топилин. - Ахчанаң оой нимес сидіксіністер полғанын санға алза, республика турғызылған пӧгінге сыданған тиирге чарир.