«ЫНАРХАС» - УЛУҒ-КІЧІГЛЕРНІҢ ТЕЕЛІЗІНЕ ЧАХСЫ КӦЗІДІМ
22.01.2019
Хабарлар
Ууҷалар олғаннарға талған хайди иділчеткенін кӧзітчелер
Тӧллер палғалызы. Кем-де тиир, улуғланыбысхан чон эрістіг чуртапча, оларның чуртазында хынығ киректерге орын чоғыл. Ол телевизор кӧрчең паза газета хығырчаң тус. Че пилтірдегілер аннаң чараспастар, неке.
ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАР
Пилтірде ікінҷі чылы «Ынархас» клуб тӱзімніг тоғын парча. Аның араласчылары ікі чыл аразына прай даа Хакасияны ибір парирлар. Республикада даа оларны чахсы таныпчалар. Че хайдағ даа чахсы киректің пастағҷызы пар.
Лариса Александровна Чебодаева Пилтірдегі 2 N° школада 25 чыл азыра істен парир. Ол хакас тілі паза литература уроктарын апарча. Аның чуртазы паза тоғызы маңнаныстығ парчатса даа, ӧткін ипчі пір орында турбинча. Ол хаҷан даа тілегде. Іди, «Ынархас» клуб тӧстир алнында, ӱгретчее ӱр тус аймах сағыстар тыс пирбинчеткен. Ол ӱгретчі тоғызына тың чӧпсінчеткен дее полза, аның наа нименең айғазары килген, че нименең, ол позы даа піл полбинчатхан.
Пірсінде, пазох ла ол сағыстарға пастырып, Лариса Александровна сӱт аларға сығыбысхан. Ол туста Пилтірзер Бондарев аалдағы идінҷек час сӱт тартчатхан. Че пу кӱнде ол орайлатхан, аннаңар, аны сағып, илееде чон чыылыс парған. Полғаны ла пос аразында аннаңар-мыннаңар чоохтас турған. Лариса Александровна сизінзе, чыылыс парғаннар аразында илееде хакас ууҷа. Ол, оларзар чағын пастырып, чоох алыс сыххан. Іди піліп алған, оларның хай піреезі пеер кӧс килген полтыр. Че мында таныстар даа, хакастар даа асхынах тіп хомзыныстар истілген. «Я, орыс аалда хакас тілін удаа истерге киліспинче», - чарасхан ӱгретчі. Че пу туста ол ниме аның чӱреене чидіспинчеткенін хап-орта сизінген - пос тілінең тосханҷа чоохтазып ал турар ӱчӱн, аалдағы хакас ууҷаларны чыып аларға кирек.
Іди 16 февральда 2017 чылда Пилтірдегі библиотекада «Ынархас» клуб араласчыларының пастағы тоғазии ирткен. Аны Лариса Александровнаа библиотека тоғынҷызы Татьяна Владимировна Торбостаева тӧстирге полыс пирген.
- Пастағы тоғазығда танысхабыс. Прай 12-ҷе кізі чыыл парған, - таныхтаан ӱгретчі. - Пірее ниме килізер ни тіп, олаңай ла тоғасхабыс. Че, андағ даа полза, ол тоғазыға азынада тимненіп, ӧнетін план пас салғам. Амох аны хоостыра тоғынарбыс тіп сағынғам. Че алнымда палалар нимес нооза. Танызып ла пастаанда, кем кемге туғанын, кемні таныпчатханын прай ӱзӱр сыххабыс. Кӧрзем, план хоостыра пір дее ниме толдырылбиндыр.
Ол кӱннең пасти Пилтірдегі аға-ууҷалар тӧреміл чыылыс сыхханнар. Пір стол кистінзер одырыбыссалар, оларның чоохтары ӱзілбинібісче. Лариса Александровна, тізең, полған на тоғазығны тузалығ иртірерге сіренче, аннаңар полған на чыылығда пасха-пасха сурығларны ӱзӱрчелер. Пірде ынағ ӧмеде сарыннар даа чайыл сыхчалар. Тиктең нимес тидірлер, часкалығ кізінің чӱрее кӧглепче. «Ынархас» клуб араласчылары, тізең, мында сын арғыстар таап алғаннар.
«ЫНАРХАСТЫҢ» ЧУРТАЗЫ
Ікі чыл аразына клуб араласчылары Хакасияның прай даа танығлығ чирлерінде пол килгеннер. Че пастағы чорых Сос пилтіріндегі музейзер полған. Аны Лариса Чебодаева ам даа чылығ кӱлініснең сағысха кирче:
- Уғаа хынығ пар килгебіс. Чазырбин чоохтаза, пастап частаныбысхан кізілерні чолға сығарарға чочынғамох. Піреезіне чолда хомай полыбыспазын тіп сағынғам. Че хайдаң! Олар амғы тӧлнің хыринда хай-хай чапчаңнар. Ағаа хоза, уғаа чалахайлар, хынығ нимелер чоохтап, кізіні матап хатхыртчалар.
Лариса Александровна - чорыхчы кізі. Ол аймах чорыхтар тӧстебізерге уғаа табырах. Аннаңар пилтірдегілерге эрінерге киліспинче. Аға-ууҷаларны даа ол аар-пеер чӧрерге кӧніктір салған.
Пір чыл аразына олар республикабыстың 7 музейінде пол килгеннер. Ағаа хоза Хызылчар крайының паза
Туваның хай пірее пулуңнарына читкеннер.
Клуб араласчылары полған на тоғазыға прай кӧңнілерінең чӧрчелер. Мында пола-пола оларның аразында «чылтызахтар» даа сығыс сыхханнар. Кӧзідімге, Зинаида Платоновна Толмачёва уғаа чахсы кибелістер пасча. Ол арғыстарын полған на тоғазығда пай тілінең хайхатча. Зоя Ивановна Субракова ус холынаң хакас кӧгенектер, сигедектер, хоостап, тікче. Надежда Никитична Топоева аннаң пір дее халбинча. Ол ідӧк кип-азахтар тігерінең айғасча, че тоғыстарын пасха оңдайнаң чайапча. Полғанының на тоғызы иптіг паза кӧрімніг пол парча. Че иң не ӧӧні клуб араласчылары прайзы чоныбыстың тілін паза кибірлерін аарлап хайраллапча.
Таныхтирға кирек, «Ынархас» клуб араласчыларының саны халғанҷы тусха илееде хозыл парған, амды оларның аразында орыс ипчілер дее кӧрін парадырлар. Ідӧк аға-ууҷалардаң пасха клубсар чиит іҷе-пабалар чӧріп пастааннар. Олар - Субраковтар, Топоевтер паза Тиниковтар сӧбірелері. Хайди клуб тӧстегҷізі таныхтапча, тӧллер алысхан ӱчӱн, ол ӱгренҷілерінің іҷе-пабаларын клуб чуртазына тартып алған.
«Ынархас» клуб араласчылары паза Пилтірдегі ӱгренҷілер
Лариса Александровна пастаан тоғызын хаҷан даа узы-пазына читірче, пу даа тӧстеп алған пірігісті ол тӧреміл наа сағыстарнаң толдыр парча. Іди ирткен чайғызын ӱгретчі «Казановка» музей-заповедниксер хакас чииттернің «Чиит курултай» форумына хығыртылған. Анда ағаа сӧбіредеңер чоох тударға кирек полған. Чайаачы ӱгретчі, ӱр сағынмин, ӱгренҷілерін, іҷе-пабаларны паза ууҷаларны чыып алып, сӧбіредеңер ойын тимнебіскен. Форумда хакас кӧгенектіг аалҷылар матлама ойыннаң прайзының хайиин тартханнар. Андох оларны Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының национальнай пӧлиинің устағҷызы Ольга Васильевна Доможакова кӧр салған. Іди пилтірдегілер республикадағы ӱгретчілернің августтағы форумына хығыртылғаннар. Анаң Асхыс аймаандағы ӱгретчілер форумында араласханнар. Мыннаң сығара «Ынархас» клубтың ады улам на сабланған тиирге чарир.
ТӦЛЛЕР ПАЛҒАЛЫЗЫ
Мындағ ачых-чарых паза чазағлығ ӧме хайдағ даа мероприятиені чазапча. Че улам на аарлығ - олар улуғ-кічіглернің теелізіне чахсы кӧзідім полчатханы. Пу тоғысты Лариса Александровна улуғ хайығда тутча.
- Минің холымда олған садындағы палалар, ӱгренҷілер, іҷе-пабалар паза ууҷалар. Сизінгем, ол тӧрт тӧлні піріктірерге кирек, - тіпче ӱгретчі. - Анаң клуб араласчыларын хайди школазар тартып алҷаң тіп сағыныбысхам. Школаның устағ-пастаа тоғыр полбаан. Амды «Ынархас» клуб араласчыларынаң школада «Пай тілім» кружок тузында тоғасчабыс.
Клуб тӧстегҷізінің чооғынаң, улуғларнаң школада тоғазығлар ирт сыхханда, олар тоғыстарынзар улам на нандырығлығ хай сыхханнар. Школада чуртас расписание хоостыра парча нооза. «Ынархастағылар», тізең, нандырығлығ «ӱгренҷілер», олар хынчатхан кружоктарына пір дее орайлатпин чӧрчелер.
Таныхтирға кирек, Лариса Александровна ідӧк ӱгренҷілерге аймах кружоктар апарча. Кӧзідімге, 5-ҷі класстағыларға - «Хакас чонның ас-тамаа», 8-ҷі класстағы ӱгренҷілерге - «Хакасия - чуртапчатхан чирім». Ам пу кружоктар араласчылары удур-тӧдір ааллас чӧрчелер. Оӧнінде улуғлар олғаннарзар кил парчалар. Іди, тілдеңер чоох парза, Зинаида Платоновна кибелістерін хығыр пирче. Ас-тамахтаңар чоохтирға пасхазы хығыртылча, кип-азахтаңар - ӱзінҷізі.
Ирткен чылда клуб араласчылары наа хаалағ иткеннер. Олар «Чылтызахтар» марығда араласханнар.
- Марығ - ол піди ле сығып, сарнабысчаң ниме нимес тіп сизіндіргем ууҷаларымны. Ағаа маңат тимненерге кирек Аны исте, олар улам на чочып сыхханнар, сӧстерін дее ундудыбысчатханнар. Іди дее полза, чахсы тимнен салғаннар, ойын ӱчӱн аймахта 1-ғы орын алып алғабыс, че республикада 4-ҷі орында пол парғабыс. «Ынархас» клубты тӧстеп алғаныма мин тың ӧрінчем. Ол чӱреемні толдырча. Че ам пазох хайдағ-да наа ниме сағынып алар кӧңнім пар. Пазымда ниме-де кірлектен чӧрче, че пысхалах, - кӱлімзіреп чоохтаан ӱгретчі.
Хайди Лариса Чебодаева таныхтаан, пастап клуб араласчылары тіл ундудылбазын тіп тоғасчаңнар, амды аның ӧӧн пӧгіні тӧллер палғалызы полча. Ол, тізең, паланың тиксі тилізіне уғаа кирек ниме.
Хомзыныстығ, че амғы туста чағын кізілерге дее чылығ чоохтазып аларына тус чидіспинче, палаларға даа читкіҷе хайығ салылбин парча. Аннаңар Лариса Александровна, прай ол сурығларны тирең кӧріп, улуғ тоғыс апарча.
Автор :
Екатерина ИНДЫГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде